احیای مفاهیم جهاد، شهادت و مقاومت در انقلاب اسلامی

در نظر داشته باشید با توجه به انحرافاتی که در گذشته در پیدایی جنبش‌ها، انقلابات و جریانات پیش آمده بود، انقلاب اسلامی تلاش کرد تا با درس گرفتن از گذشته، اساس حرکت خود را روی مبانی فکری و ارزشی اسلام بگذارد و به همین جهت هم حضرت امام رضوان‌ا... تعالی علیه که از فقهای برجسته حوزه‌های علمیه بودند، مفاهیم انقلاب اسلامی و حتی واژگان را از متن اسلام استخراج می‌کردند و انقلاب را به جلو می‌بردند.

این مفاهیم که پیش از انقلاب به نوعی مهجور و بیگانه بودند، پس از انقلاب نه‌تنها در داخل کشور جان دوباره گرفتند بلکه به الگویی برای سایر کشورهای منطقه و جهان اسلام تبدیل شدند.

یکی از این مفاهیم، مفهوم جهاد بود که از مفهوم قرآنی تا عمل انقلابی را دربر می‌گرفت.

جهاد به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در اسلام، در قرآن کریم به اشکال مختلفی مورد توجه قرار گرفته است:

جهاد با نفس: بالاترین شکل جهاد که در مکتب عرفان اسلامی به عنوان اساس اصلاح فرد و جامعه و درواقع با فضیلت‌ترین اعمال شناخته می‌شود.

جهاد با کفار و متجاوزان: دفاع در برابر دشمنان و متجاوزان که که مکرر در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است.

جهاد برای بیان حقایق: به نوعی جهاد برای مبارزه با ستمگران و دفاع از حق به شمار می‌رود که در قرآن کریم نیز در بخش‌هایی به آن اشاره شده است.

جهاد برای اصلاح زندگی مردم: تلاش برای بهبود شرایط زندگی و رفع محرومیت‌هاست و در مکتب عرفا و در عقاید اسلامی به این مسأله، به عنوان اساس اصلاح جوامع اشاره شده است. در قرآن کریم به این نوع از جهاد اشاره شده و به این ترتیب جهاد در انقلاب اسلامی وارد ادبیات و ترمینولوژی انقلاب شد.

در نظرداشته باشید که پس از انقلاب، این مفهوم در قالب نهادهایی مانند جهاد سازندگی و جهاد دانشگاهی تجلی یافت. جهاد سازندگی با هدف رفع محرومیت و توسعه مناطق محروم شکل گرفت و هدف این بود که در حوزه اجرایی کارها را بر مبنای جهادگرایانه با سرعت متناسب و با هزینه‌های کمتر به نتیجه برسد و با سرعت زیاد محرومیت رفع شود.

این درحالی است که جهاد دانشگاهی به دنبال پیشرفت علمی و معرفتی بود که با سرعت و اخلاص بتواند کارهای علمی انجام دهد.

بعدها براساس واژه جهاد، ساختارهای دیگری پدید آمد و در حوزه‌های سیاسی‌اجتماعی به شکل گروه‌هایی با شعار جهاد وارد صحنه فعالیت شدند.

این مفاهیم تنها محدود به ایران نماندند و در کشورهایی مانند لبنان و فلسطین نیز الهام‌بخش تشکیل سازمان‌هایی مانند «جهاد اسلامی» شدند.

مثلا در لبنان این فرهنگ سبب ایجاد یک سازمانی تحت عنوان جهادالبنا شد، درواقع ترجمه جاده سازندگی است. همچنین سازمان‌هایی با نام جهاد در جهان اسلام تاسیس شدند که از جمله مثلا در سال ۱۳۶۱ در فلسطین گروهی تحت عنوان جهاد اسلامی اعلام موجودیت کرد که تا امروز هم این گروه در صحنه سیاسی و نظامی فلسطین حضور پررنگی دارد.

البته به موازات این نوع فرهنگسازی در جوامع اسلامی، دشمن تلاش کرد که با بدل زدن، مانع تحقق اهداف نظام اسلامی ایران در هدفگیری این‌گونه واژگان شود.

به عنوان مثال بعد از انقلاب اسلامی ده‌ها سازمان با استفاده از واژه جهاد به وجود آمد که سنخیتی با اندیشه‌های اسلامی نداشت. از جمله گروه توحید و جهاد در عراق به رهبری ابومصعب الزرقاوی و سازمان‌های به نام جهاد در بعضی کشورهای دیگر از جمله کشورهای شمال آفریقا پدید آمدند که درواقع در حکم بدل زدن به ایده انقلاب اسلامی بود اما این تلاش‌ها نتوانست از جایگاه رفیع شهادت در فرهنگ اسلامی بکاهد.

شهادت: ایثار در راه خدا

شهادت به عنوان یکی از والاترین مفاهیم اسلامی، در قرآن کریم به عنوان نشانه‌ای از صدق ایمان و ایثار در راه خدا معرفی شده است. آیات قرآن بر اهمیت شهادت‌طلبی و فداکاری در راه دفاع از دین، مظلومان و امنیت جامعه تأکید می‌کنند. در قرآن کریم البته با واژه مقاتله و در واقع این‌که انسان‌ها برای دفاع از دین و دفاع از مظلومین محرومین و دفاع از امنیت‌شان وارد میدان شوند و تا سرحد شهادت پیش روند، اشاره شده است.

شهادت نه‌تنها یک عمل فردی، بلکه عاملی برای پیشرفت و ارتقای جامعه است. امام خمینی (ره) نیز بارها بر نقش شهدا در حفظ و تداوم انقلاب اسلامی تأکید کردند و فرمودند: «ما مرهون خون شهدا هستیم».

قرآن کریم در برخی از بخش‌ها خطاب به یهودی‌هایی که مدعی بودند و می‌گفتند نحن انصارا...، فرموده است که اگر راست می‌گویید شما چرا تمنای شهادت ندارید؟ در بخش‌هایی از قرآن کریم نیز روحیه شهادت‌طلبی تشویق شده و با واژه‌های بسیار بلندی از این موضوع یاد شده است. از جمله «الذین قالو ربنا‌ا... ثم استقامو تنزل علیهم الملائکه‌ا...» که دعوت به شهادت‌طلبی می‌کند و شهادت را فراتر از تصور انسان است.

قرآن کریم می‌فرماید: الذین قاتلو فی‌سبیل‌ا... امواتا و بَل أَحیاءٌ عِندَ رَبِّهِم یرزَقونَ، این جایگاه رفیع شهادت در منظر قرآن نشان می‌دهد که شهادت یک امری است که نیاز به ایثار دارد.

در بسیاری از صحنه‌ها اگر ایثار و فداکاری نباشد، جامعه درجا می‌زند و دچار ارتجاع می‌شود.

 در بسیاری از صحنه‌ها در از جمله رویارویی با تکنولوژی نظامی دشمن عنصر شهادت می‌توازن در صحنه جنگ را ایجاد کند.

اثر شهادت در جامعه اسلامی این است درواقع جامعه را چند پله به جلو برده و و ارتقا می‌دهد.

زمانی که حضرت امام رضوان‌ا... تعالی علیه در این‌باره می‌فرمایند که ما مرهون خون شهدا هستیم؛ یعنی بقای جمهوری اسلامی در گروه این مسأله است.

دشمنان به دلیل اثرگذاری فرهنگ شهادت بارها تلاش کرده است که به نوعی چهره شهادت و شهادت‌طلبی را مخدوش کنند و این فرهنگ متعالی را به حاشیه ببرند که البته موفق نشدند. شهادت هنوز هم سکه رایج هست کما این‌که در جنگ غزه شاهد بودیم که عنصر جهاد و شهادت تا چه اندازه توانست سیاست‌های اسرائیلی و آمریکایی را با شکست مواجه کند.

مقاومت: الهام‌بخش جهان اسلام

درنهایت باید درنظر داشت که مفاهیم جهاد و شهادت در کنار هم، فرهنگ مقاومت را در جهان اسلام تقویت کردند.

این مفاهیم امروزه به عنوان ابزاری قدرتمند در مبارزه با ظلم و استکبار جهانی شناخته می‌شود و نقش تعیین‌کننده‌ای در تحولات منطقه‌ای و جهانی ایفا می‌کند.