ماجرای تامین مالی و چک‌‌های برگشتی

به گزارش خبرنگار جام‌جم، بانک مرکزی روز گذشته جزئیات آمار چک‌های صادر شده در آبان را منتشر کرد. آمارهای یاد‌شده نشان می‌دهد در این ماه تعداد ۹ میلیون و ۴۶۱ هزار فقره چک مبادله شده که نسبت به ماه گذشته کاهش حدود ۱.۳درصدی داشته است. ارزش کل چک‌های صادر شده در این ماه حدود ۷۷۹ همت بوده که نسبت به مهر‌ماه، کاهش ۷.۵درصدی را نشان می‌دهد. 
بررسی جزئیات آمارهای بانک مرکزی همچنین نشان می‌دهد در آبان، ۸۵۸هزار فقره معادل حدود۹.۱درصد از کل چک‌های مبادله شده برگشت خورده است. ارزش چک‌های برگشت خورده در این ماه حدود ۱۰۹ همت معادل ۱۴ درصد از ارزش کل چک‌های مبادله شده بوده است.  بررسی روند نسبت تعدادی و مبلغی چک‌های برگشتی نشان می‌دهد این شاخص پس از صعود چشمگیر در مرداد امسال، روند نزولی به خود گرفته است. مرداد امسال بود که نسبت تعدادی و مبلغی چک‌های برگشتی با طی یک روند صعودی تند از ابتدای سال،به بالاترین رکورد دربیش ازچهارسال گذشته رسید.دراین ماه،چک‌های برگشتی ازمنظر تعداد معادل ۱۰.۹ و ازمنظر مبلغ معادل۱۹.۱درصد ازکل چک‌های مبادله‌ای را تشکیل می‌دادند.سهم۱۰.۹درصدی تعدادچک‌های برگشتی از کل چک‌های مبادله شده، بالاترین رکورد این شاخص در ۵۳ ماه گذشته (پس از خرداد ۹۹ با رکورد ۱۱.۲درصد) و سهم ۱۹.۱ درصدی ارزش چک‌های برگشتی از کل چک‌های مبادله شده، بالاترین رکورد در ۵۵ ماه اخیر (پس از فروردین ۹۹ با رکورد ۲۰ درصد) است.  این ارقام نشان می‌دهد تنگنای مالی در تابستان امسال به حدی رسیده بود که تنها با دوران قرنطینه‌های اجباری در اوج کرونا در بهار سال ۹۹ قابل قیاس است. هرچند نسبت چک‌های برگشتی در آبان برای سومین ماه متوالی کاهش یافته و از رکورد مرداد فاصله گرفته اما این نسبت همچنان با میانگین دوران پس از تصویب قانون چک فاصله دارد؛ ضمن آن‌که به‌دلایل مختلف ممکن است این نسبت تا پایان سال مجددا افزایش یابد. 
     
افزایش آماری که نگران‌کننده نیست
افزایش آمار چک‌های برگشتی البته تنها نشانه اوج گیری رکود به‌ویژه در تابستان نیست. گزارش‌های اتاق بازرگانی ایران از شاخص مدیران خرید (شامخ) نشان می‌دهد در تمام تابستان امسال، این شاخص در محدوده کمتر از۵۰ در نوسان بوده است. شاخص مدیران خرید (PMI) براساس نظرسنجی از فعالان اقتصادی اندازه‌گیری می‌شود و مقداری بین صفر تا ۱۰۰ دارد. افت این شاخص به محدوده کمتر از ۵۰، نشان‌دهنده رکودی شدن اقتصاد و بالاتر رفتن آن از ۵۰، نشان‌دهنده رونق اقتصادی است. هرچه فاصله این شاخص از۵۰ بیشتر باشد، نشان‌دهنده شدت بیشتر رکود یا رونق از منظر فعالان اقتصادی است. بر همین اساس، نوسان شامخ در محدوده زیر۵۰ در تمام فصل تابستان، نشان‌دهنده شدت گرفتن رکود در این فصل است.  عوامل مختلفی طی ماه‌های اخیر، باعث شدت گرفتن رکود در تابستان شده است.یکی ازعوامل افت تولیدات صنایع درماه‌های اخیر، قطعی مکرر برق برای واحد‌های تولیدی بوده اما این تنها عامل رکود تولید نبوده است.مسأله قیمت‌گذاری دستوری و افت تولید صنایع در کالاهای مشمول قیمت‌گذاری، نقش مهمی در تشدید رکود در تابستان داشته است. عامل مهم دیگر در افت تولید صنایع، دشوار شدن تامین مالی است. تداوم سیاست‌های ضدتورمی بانک مرکزی آن هم در اقتصاد بانک‌محوری چون ایران، موجب شده تا تامین نقدینگی واحد‌های تولیدی با دشواری مواجه شود. این شرایط سبب شده که رقم تامین مالی در سال ۱۴۰۲ و نیمه نخست ۱۴۰۳، کمتر از سال‌های گذشته شود. نکته جالب در این میان، شکست ابزار‌های تامین مالی زنجیره‌ای است که پیش از این برای رفع همین مشکل از آنها رونمایی شده بود؛ حتی اوراق گام که در سال ۹۹ معرفی شد هم در سال جاری نتوانسته در تامین مالی اقتصاد کشور نقشی داشته باشد.