توقف چابهار روی ریل جهانی

این بندر نزدیک‌ترین مسیر دریایی به کشورهای جنوب‌شرقی آسیا، اروپا و آفریقا محسوب می‌شود که نقش مهمی در کریدور شمال ــ جنوب ایفا می‌کند. با این تفاسیر، این بندر هنوز به خطوط ریلی کشور متصل نشده و همین امر جلوی سرعت توسعه و پیشرفت اقتصادی آن را گرفته است.چابهار،یکی ازباارزش‌ترین مناطق ایران است که درسواحل دریای عمان ونزدیکی اقیانوس هند قرار دارد. این بندر به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیک و استراتژیک خود، اهمیت ویژه‌ای دارد و با قرارگرفتن در مسیر کریدور شمال ــ جنوب، می‌تواند نقشی کلیدی درتوسعه ترانزیت ومبادلات تجاری ایران و منطقه ایفا کند. اهمیت استراتژیک این بندر زمانی بیشتر آشکارمی‌شودکه بتواندبه شبکه ریلی سراسری کشورمتصل شودوراه‌های ارتباطی سریع‌تر وارزان‌تری برای انتقال کالا و مسافر فراهم آورد. با وجود برنامه‌های توسعه‌ای مختلف وسرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته، بندر چابهار هنوز به شبکه ریلی سراسری ایران متصل نشده است. این امرموجب شده که بخش عمده‌ای ازتوان بالقوه بندرچابهار،به‌ویژه درحوزه حمل‌ونقل بار و ترانزیت کالا، بدون استفاده باقی بماند.درحال‌حاضر،حمل‌ونقل کالا از این بندر به مناطق داخلی و خارجی کشور عمدتا به‌صورت جاده‌ای انجام می‌شود که علاوه برهزینه‌های بالا، با مشکلاتی چون ترافیک و آسیب به زیرساخت‌ راه‌ها همراه است.
     
اتصال آسیای میانه به آب‌های آزاد اقیانوسی
سال‌هاست که از طرف مسئولان، قول بهره‌برداری از راه‌آهن چابهار ــ زاهدان ــ سرخس به‌عنوان یکی از ابرپروژه‌های ریلی کشور داده می‌شود، اما هربار به دلایلی این مهم محقق نشده و بهره‌برداری از این خط ریلی به سال بعد و بعدتر موکول می‌شود. حالاوعده داده شده که مهم‌ترین طرح گذرگاهی ایران با تکمیل خط ریلی چابهار ــ زاهدان ــ سرخس درسال۱۴۰۵ به بهره‌برداری می‌رسد؛ اتفاق بزرگی که جزو مصوبات سفرهای اعضای هیات دولت نهم و دهم به استان‌های سیستان‌وبلوچستان و خراسان‌جنوبی بود و از چابهار آغاز و با عبور از ایرانشهر، خاش، زاهدان، میلک، نهبندان، بیرجند، قائن و گناباد از طریق ایستگاه کالشور در حوزه شهرستان تربت‌حیدریه به راه‌آهن بافق ــ مشهد متصل می‌شود. با بهره‌برداری از راه‌آهن چابهار ــ میلک ــ زاهدان ــ سرخس، سیستان‌وبلوچستان از چند مسیر به راه‌آهن سراسری جمهوری اسلامی و چندین کشور همسایه ایران متصل و این امر به رونق توسعه‌ای عظیم در این استان به‌ویژه شهر بندری چابهار منجر خواهد شد. راه‌اندازی این کریدور از این جهت حائز اهمیت است که یکی از کوتاه‌ترین و باصرفه‌ترین مسیرهای اتصال کشورهای حوزه خلیج‌فارس و شبه‌قاره هند به کشورهای حاشیه دریای خزر و شرق اروپا کریدور شمال ــ جنوب است و ایران می‌تواند به لحاظ اقتصادی، سیاسی و امنیتی، منفعت زیادی از آن ببرد. اما در ابتدا باید خط راه‌آهن به چابهار و سپس این منطقه به بندر شهید بهشتی متصل شود. این کار موجب اتصال آسیای میانه و افغانستان به آب‌های آزاد اقیانوسی می‌شود. این پروژه آن‌قدر مهم است که درحال‌حاضر کشورهای هندوستان، روسیه و آسیای‌میانه پیوسته پیگیر تکمیل این طرح و استفاده از این کریدور به‌عنوان مسیر مناسب برای حمل کالاها از آسیای‌میانه به جنوب آسیا هستند.

وعده‌های پیاپی برای افتتاح
خط ریلی چابهار ــ زاهدان در سال۱۳۹۲ آغاز شد و پیمانکار آن قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاست. این پروژه ریلی ۶۲۸کیلومتر طول دارد و حدود ۵۰ درصد مسیر آن کوهستانی بوده و از لحاظ موقعیت جغرافیایی برخوردار از شرایط خاصی است. این پروژه با اعتبارات عمرانی شروع شده و به وضعیت فعلی رسیده است. البته بخشی از این پروژه در محدوده زاهدان به خاش افتتاح شده و درحال‌حاضر فعال است و ساخت بقیه آن نیز با منابع مالی دولتی با شتاب صورت می‌گیرد. حدود یک دهه از آغاز احداث خط ریلی چابهار ــ زاهدان می‌گذرد اما هنوز به نتیجه نرسیده است. هرچند بازهم برخی مسئولان عنوان کرده‌اند این خط ریلی تا پایان امسال تکمیل می‌شود اما کارشناسان می‌گویند این ادعا صحیح نیست. زیرا حتی این‌که سال آینده به بهره‌برداری برسد هم دور از انتظارهاست. آنها معتقدند علاوه بر تامین اعتبار کافی، این پروژه نیازمند تلاش فوق‌العاده اجرایی است و احتمالا بهره‌برداری از آن به سال۱۴۰۵خواهدرسید.سیدمرتضی ناصریان، کارشناس ارشد ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور درباره اهمیت این پروژه عظیم می‌گوید:«اتصال بندر چابهار به خط آهن سراسری، ظرفیت جابه‌جایی ۷/۷میلیون تن بار و دومیلیون مسافر درسال راایجادمی‌کند که علاوه بردرآمد ترانزیت ریلی،در افزایش درآمدهای بندری و گمرکی و حمل بارهای داخلی راه‌آهن مؤثر است. همچنین برآورد می‌شود درشرایط خوشبینانه به‌صورت مستقیم وغیرمستقیم تاحدود۳۰۰میلیون دلار در سال برای کشور درآمدزایی ارزی و ریالی داشته باشد.» وی ادامه می‌دهد: «براساس گزارش‌هایی که پیمانکاران اعلام کرده‌اند، این خط ریلی بیش ‌از ۷۰درصد پیشرفت فیزیکی دارد که از طریق بندر شهید بهشتی، چابهار را به شبکه راه‌آهن متصل می‌کند و خط ریلی دیگری که در امتداد راه‌آهن چابهار ــ زاهدان در راستای شمالی ــ جنوبی قرار دارد از زاهدان به مرز میلک می‌رسد و بعد شهر بیرجند را پوشش می‌دهد و درنهایت درایستگاه یونسی که نزدیک تربت‌حیدریه است به شبکه موجود راه‌آهن متصل می‌شود. با این کار محور میانبر قابل توجهی در شبکه ریلی شکل می‌گیرد که کریدور ترانزیتی شرق کشور را در راستای شمالی ــ جنوبی فراهم می‌کند.» به گفته ناصریان، اگر زاهدان به یونسی متصل شود، بار از چابهار به سمت سرخس می‌تواند در مسیر مستقیم حرکت کند. این امر موجب بهبود ارتباط ریلی با افغانستان و ترکمنستان خواهد شد و همچنین کشور‌های آسیای میانه و روسیه نیز قادر خواهند بود بار بیشتری را حمل کنند. به‌علاوه، این محور مورد توجه کشور هندوستان نیز قرار دارد.

شکوفایی استان‌های در مسیر
بندرچابهاروخط‌‌‌‌آهن برای تسهیل صادرات وواردات استان‌های‌خراسان‌رضوی،خراسان‌شمالی،خراسان‌جنوبی‌و سیستان‌وبلوچستان بسیارمهم ونقش‌آفرین است.راه‌آهن چابهار حمل‌ونقل بارهای داخلی ومسافری بین مناطق استان سیستان‌وبلوچستان را مقدور می‌کند. این طرح علاوه بر جنبه بین‌المللی از ابعاد توسعه مناطق شرقی و جنوبی کشور و آمایش سرزمینی و توسعه اقتصاد دریامحور اهمیت بالایی دارد و باعث شکوفایی و رونق بیشتر در استان بزرگ و مستعد سیستان‌وبلوچستان در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی خواهد شد. وقتی یک خط‌آهن یا هر مسیر آمدوشد بین‌المللی ایجاد می‌شود، تمام استان‌هایی که این مسیر از آنجا عبور می‌کند، می‌توانند بهره لازم و زیادی از آن ببرند. اتمام این خط ریلی، عبور کالا از کریدور شمال به جنوب را سرعت می‌د‌هد و با توجه به برآوردهای صورت‌گرفته، حجم باری که در مسیر کریدور شمال به جنوب از روسیه و کشورهای حوزه CIS به سمت هند و برعکس جابه‌جا می‌شود با افتتاح مسیر ریلی چابهار ــ زاهدان به حدود دومیلیون تن در سال می‌رسد. البته تحقق بارهای ترانزیتی بیش ‌از وابستگی به تکمیل زیرساخت ریلی، به وضعیت توقف‌های بارها در گمرکات و بنادر و هماهنگی نهادهای متعدد داخلی و بین‌المللی و امکانات لجستیکی بستگی دارد و کشور ما در جذب بار ترانزیتی موفقیت نسبی نداشته و امید است با تحول در این زمینه و تشکیل ستاد عالی ترانزیت و رفع مشکلات مدیریتی و نرم‌افزاری روند جذب بارهای ترانزیتی اصلاح شود.

چابهار؛ نزدیک‌ترین راه به آب‌های آزاد
بندر چابهار نزدیک‌ترین راه دسترسی به آب‌های آزاد نسبت به سایر بنادر ازجمله بندر گوادر و کراچی پاکستان برای کشورهای آسیانه‌میانه یعنی تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان است. برای نمونه فاصله مرکز ولایت نیمروز افغانستان از چابهار ۷۰۰ کیلومتر است درحالی‌که جلال‌آباد افغانستان با بندر کراچی بیش از هزار کیلومتر فاصله دارد.این عوامل دست‌به‌دست‌ هم داده است تا ارتباط کشورهای شمال‌شرق ایران با کشورهای شرق‌آسیا و دریاهای آزاد به نحوی وابسته به عبور از خاک ایران باشد. ضروری است دولت با طراحی نظامی برای تامین مالی پروژه احداث خط ریلی چابهار ــ سرخس راه‌اندازی این زیرساخت اقتصادی را تسریع کند. سرمایه‌گذاری در هر فعالیتی اعم از این‌که آن پروژه عمرانی، خدماتی و تجاری باشد و این‌که به دست دولت ساخته شود یا بخش خصوصی صاحب پروژه باشد، به پیش‌شرط‌هایی نیاز دارد تا سرمایه‌گذار علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در آن پروژه شود. وقتی سرمایه‌گذار بخش خصوصی باشد، بیشتر به‌دنبال حداکثرکردن درآمد و سود خود از آن فعالیت خواهد بود بدون این‌که به سایر اثراتی که یک طرح می‌تواند داشته باشد توجه کند؛ اما زمانی که دولت بخواهد در یک فعالیتی سرمایه‌گذاری انجام دهد علاوه بر سودآور بودن طرح باید به عوامل دیگری ازجمله تغییر رفاه کل جامعه و اثرات جانبی که آن پروژه برای جامعه خواهد داشت توجه کند. تکمیل پروژه احداث خط ریلی سرخس ــ چابهار به‌عنوان یک پروژه عمرانی که هم‌اکنون دولت سرمایه‌گذار آن است، علاوه برعوامل بالا که خود را در درآمدزایی و سودآوری طرح وایجاد شغل نشان می‌دهد، به‌دلیل شرایط سیاسی، امنیتی و جغرافیایی همسایه‌های شرقی ایران وهمچنین سرمایه‌گذاری‌های چین در بندر گوادر پاکستان مزایای متعددی برای کشور دارد.