اجرای سیاست‌های کلی جمعیت؛شاید وقتی دیگر!

طبق آمار موجود، درحال‌حاضر از ۸۷میلیون نفر جمعیت کشور، حدود ۱۸میلیون نفر را جمعیت ۱۸ تا ۲۹ساله تشکیل می‌دهند و از سوی دیگر به‌صورت تقریبی ۴۷درصد جمعیت، ۳۰ الی ۶۰سال هستند. البته طبق آمار، درحال‌حاضر بیشترین سهم جمعیت جوان کشور مربوط به متولدان دهه ۶۰ است که جوان‌ترین آنان ۳۴سال دارند و به‌تدریج در حال خروج از چرخه فرزندآوری هستند. این یعنی حرکت جامعه به سمت سالمندی! موضوعی که امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده مجلس شورای اسلامی نیز آن را بزرگ‌ترین ابربحران تاریخ ایران دانسته و گفته است که براساس محاسبات بین‌المللی تا ۳۰ سال آینده، ۳۰درصد جمعیت کشور سالمند خواهد شد. اما چرا از پیری جمعیت به‌عنوان ابربحران تاریخ ایران یاد می‌شود و چرا این موضوع تا این حد اهمیت دارد؟ نیروی جوان از مهم‌ترین سرمایه‌های هر کشوری است که بقا و پیشرفت آن را تضمین می‌کند، اما متاسفانه امروزه به‌دلیل کاهش تمایل زوج‌های جوان به فرزندآوری، مسائل و مشکلات اقتصادی، هزینه‌های بالای تولد تا تحصیل و دردسرهای تربیت فرزند شاهد کاهش رشد جمعیت و حرکت به‌سوی سالمندی هستیم که زنگ خطر بزرگی برای مسئولان است.

عدم مسئولیت‌پذیری در افراد و شرایط اقتصادی؛ ۲مانع فرزندآوری
اگرچه در یک نگاه کلی نقش مسائل اقتصادی و معیشت در بحث فرزندآوری بسیار اثرگذار و غیرقابل‌انکار است اما این موضوع مطلق نیست وریشه عدم تمایل افراد به فرزندآوری به عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، شخصیتی و... نیز برمی‌گردد.دکتر پروین ناظمی، روان‌شناس و زوج‌درمانگر در گفت‌وگو با جام‌جم دراین‌باره می‌گوید: در تمام کشورها بحران کاهش جمعیت جوان وجود دارد.در کشور ما بسیاری از جوانان که ازدواج کرده‌اند، به‌دلیل عدم برخورداری از میزان سازگاری و مسئولیت کافی، حاضر نیستند فرزندی را به دنیا بیاورند و حس می‌کنند به آن بلوغ و پختگی برای تربیت و پرورش یک بچه نرسیده‌اند.این روان‌شناس، عدم مسئولیت‌پذیری در افراد و شرایط اقتصادی را در مقوله فرزندآوری بسیار موثر می‌داند و درخصوص عواقب عدم تحقق این مسأله می‌گوید: وقتی سالمندان در یک کشور زیاد می‌شوند به‌دلیل ناتوانی در کار کردن، هزینه‌های بسیاری برای دولت و جامعه ایجاد می‌کنند، اما جوانان به‌دلیل توانمندی و خلاقیت می‌توانند فرصت‌های جدید را برای خود به‌وجود آورند و به همین ترتیب سبب پیشرفت جامعه شوند. اگرچه سالمندان تجربه این کشور هستند و باید از وجودشان استفاده شود اما پیشرفت در کشور توسط جوانان خوشفکر حاصل می‌شود.
 
انکار اهمیت خانواده به اسم تجدد و روشنفکری!
ناظمی می‌گوید: دربسیاری از کشورهای غربی که نهاد خانواده تا سال‌ها پیش اهمیتی نداشته است، سال‌هاست در تلاشند تا بنیان نادرست آن را اصلاح کنند اما متاسفانه در کشور مابرخی ازافراد تحت تاثیر فرهنگ کشورهای خارجی وبه اسم تجددو روشنفکری، سعی در بی‌اهمیت‌کردن مفهوم خانواده دارند؛ امری که در فرهنگ و جامعه ما از دیرباز بسیار مورد توجه بوده است.

ضعف دستگاه‌های فرهنگی در پرداختن به موضوع فرزندآوری
فارغ از تاثیرات شخصیتی و اقتصادی بر عدم تمایل افراد به فرزندآوری، موضوعی دیگر که نمی‌توان تاثیر عمیق آن را انکار کرد، بحث رسانه و تبلیغات است. در اواخر دهه ۶۰ تبلیغات گسترده‌ای با هدف کنترل جمعیت صورت گرفت وشعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» به هر طریقی با هدف اثرگذاری بر ذهن افراد و خانواده‌ها داده می‌شد. ازسوی دیگر هم در کنار اقدامات تبلیغی، فرزندان سوم به بعد خانواده‌ها از داشتن برخی حقوق اجتماعی محروم می‌شدند. حالا پس از چند دهه تبلیغات گسترده در حوزه کنترل جمعیت، تشویق مجدد خانواده‌ها به فرزندآوری کاری بسیار دشوار است، زیرا از نظر فرهنگی بسیاری از افراد نمی‌پذیرند که بیشتر از دو فرزند داشته باشند. بسیاری از خانواده‌ها نیز معتقدند اگر تعداد فرزندان آنها باشد، می‌توانند فرصت بیشتری برای تربیت و رسیدگی به آنها خود داشته باشند. بنابراین مجلس شورای اسلامی برای جلوگیری از تبعات پیری جمعیت در کشور، طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده را تصویب کرد که براساس آن بسیاری از دستگاه‌ها اعم از دستگاه‌های فرهنگی و تبلیغاتی مکلف به فرهنگ‌سازی در این زمینه شدند؛ اما باوجود تاکیدهای مختلف بر ضرورت این موضوع، برخی دستگاه‌ها در عمل چندان اعتنایی به این مسأله نکردند.سیدمحمد بهار، کارشناس و پژوهشگر جمعیت و تهیه‌کننده برنامه «پنجره جمعیت» نیز درخصوص آن می‌گوید: نقش دستگاه‌های فرهنگی ضعیف است. در اواخردهه ۶۰ تمام دستگاه‌ها بسیج شدند تا فرزندآوری کمتر شود اما از سال۹۳ که رهبر معظم انقلاب سیاست‌های کلی جمعیت را ابلاغ کردند تا سال۱۴۰۱که قانون ابلاغ شد هیچ فعالیتی در این حوزه صورت نگرفته است. بعد از ابلاغ قانون نیز عملا کاری انجام نشده است و به نظر می‌رسد این موضوع دغدغه مسئولان نیست.این کارشناس و پژوهشگر جمعیت، فرهنگ‌سازی در حوزه فرزندآوری را مهم‌ترین مسأله می‌داند و درخصوص بی‌اعتنایی مسئولان و مدیران میانی در این زمینه مطرح می‌کند: طبق قانون برخی وظایف به دستگاه‌ها محول شده است اما می‌بینیم این اقدامات انجام نمی‌شود. به گفته این پژوهشگر جمعیت، پرداختن هنرمندانه در ترویج بحث فرزندآوری در قالب فیلم و سریال می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. با توجه به موارد مطرح‌شده در این گزارش، بحث فرزندآوری موضوعی است که بیش از هر چیز تحت تاثیر دو عامل مهم اقتصادی و فرهنگی است. پس لازم است مسئولان و دغدغه‌مندان این حوزه، قبل از آن‌که کشور با ابربحران جمعیت تاریخ ایران مواجه شود، بیش از پیش این دو عامل را مورد توجه قرار دهند.