تالاب‌ها تشنه روان‌آب‌ها

این اتفاقات ناگوار در شرایطی رقم می‌خورد که هرسال بارش‌های خوبی در استان‌های مختلف ایران صورت می‌گیرد و اگر فقط آب‌های حاصل از این بارش‌ها به سمت تالاب‌ها هدایت شود، باز هم روزهای خوشی برای این اکوسیستم‌ها رقم می‌خورد.

 ۱۴۳تالاب در ایران وجود دارد که سال ۱۳۹۷ و با هماهنگی وزارت نیرو تحت عنوان پیوست قانون حفاظت از تالاب‌ها ثبت شد. مجموع این تالاب‌ها سه میلیون هکتار وسعت دارند. از میان این ۱۴۳ تالاب ۲۵مجموعه تالابی در کنوانسیون رامسر (کنوانسیون بین‌المللی در حوزه محیط زیست باعنوان حفاظت از تالاب‌ها ۱به میزبانی ایران در سال ۱۹۷۱ در شهر رامسربه تصویب رسید) ثبت شده که ۱.۴میلیون هکتار وسعت دارد. اما نکته مهم این‌که ۴۵ تالاب کشور می‌تواند منشأ گرد و غبار باشد و از نظر مساحت نیز دو میلیون و ۱۰۰هزار هکتار را در برمی‌گیرد. متأسفانه حدود یک دهه است که هر سال اخبار زیادی در مورد خشک شدن تالاب‌ها منتشر می‌شود. با این‌که در فصول مختلف بارش‌های خوبی در کشور صورت می‌گیرد اما بی‌برنامگی و سوء مدیریت‌ها موجب شده نه تنها از این آب‌ها در جهت احیای تالاب‌ها استفاده نشود بلکه بی‌توجهی به اجرای طرح‌های آبخیزداری هم باعث از دست رفتن میلیاردها مترمکعب آب و تبدیل آن به سیل‌های ویرانگر شده است.
کافی‌ است سری به تالاب‌های ایران بزنیم تا ببینیم چطور در بهار و پاییز جان می‌گیرد و در دو فصل دیگر نفس‌شان به شمار می‌افتد.

 

فراز و نشیب انزلی
کاهش چشمگیر سطح آب تالاب انزلی از سال گذشته دغدغه‌مندان محیط زیست را نگران خشکی این زیست بوم طبیعی کرده بود، نگرانی‌ای که بارش‌های اخیر التیامی بر آن بود و امروز حال تالاب بهتر است اما نمی‌توان هنوز به آینده امیدوار بود.
اسفند۹۹ بود که خبر کاهش چشمگیر آب تالاب انزلی نگاه طرفداران محیط زیست را به سمت این اکوسیستم چرخاند. این کاهش چشمگیر و موج‌شکن انزلی زنگ خطری برای خشک شدن این تالاب بود‌؛ عکس‌های خبری و سخنان کارشناسان زیست محیطی نیز تأیید می‌کرد که نفس تالاب به‌خاطر خشکی‌ها و همچنین مخاطراتی همچون هجوم گیاه مهاجم سنبل آبی و ورود فاضلاب بالا نمی‌آید. از همان زمان هر وقت بارانی می‌بارید همه از بهتر شدن وضعیت تالاب انزلی می‌گفتند و با گرم شدن هوا و کاهش بارش‌ها، زنگ خطر خشک شدن این تالاب نواخته می‌شد. همین امر نشان می‌داد هیچ سازمان و نهادی خود را مسئول رسیدگی به وضع موجود نمی‌داند.
با شروع سال جدید و باران‌هایی که دل همه ایران را خنک کرده است، شکل و وسعت تالاب انزلی نیز به همراه حوزه آبخیز وسیع و رودخانه‌های منتهی به آن تغییر کرده و به‌واسطه حجم آب زیادی که وارد آن شده، پایه‌های پل چوبی آبکنار مملو از آب شده است.
پناهگاه حیات وحش‌ چوکام در منتهی‌الیه شرق تالاب به‌طور کامل آبگیری شده و حتی علفزارهای منتهی به آن غرق در آب است و سطح آب در برخی مناطق همچون جزیره میان‌پشته و خزر ویلا به همترازی خشکی رسیده است.
هم‌اکنون جلوه‌ای زیبا از یک تالاب در منطقه قابل رویت بود و فعالیت‌های حفاظتی، گردشگری و ماهیگیری در تالاب در حال انجام است.
کفایی افزود: گرچه با توجه به کاهش سطح تراز آب دریا نسبت به تالاب، آب تالاب به‌تدریج در حال خروج از محل موج‌شکن بنادر و دریانوردی به دریاست اما با توجه به حجم آب ورودی از رودخانه‌ها در صورت عدم بارش نزولات آسمانی، سطح آب و عمق تالاب کاهش چشمگیری نخواهد یافت.

 

پریشان، پریشان نماند
دوره خشکی دریاچه پریشان از سال ۱۳۸۸ به‌دلیل کمبود بارندگی و حفر صدها چاه مجاز و غیرمجاز در اطراف آن برای استفاده در امور کشاورزی آغاز شد و با این‌که چند سالی از خشک شدن دریاچه پریشان می‌گذرد اما هیچ برنامه مشخصی برای احیای آن ارائه نشده و همه چیز به تقدیر سپرده شده است. طی سال‌های گذشته بستر خشک دریاچه پریشان با معضل‌های مختلفی دست و پنجه نرم کرده که از مهم‌ترین آن می‌توان به فرونشست زمین و فرسایش خاک بستر اشاره کرد که این مشکلات نمونه‌ای از بی‌مهری انسان به طبیعت را نشان می‌دهد. وضعیت بارش باران طی سال گذشته در منطقه کازرون و جنوب غرب استان فارس مطلوب نبود و زمستان خشکی سپری شد ولی بارندگی‌های نسبتا خوبی که در سال زراعی ۱۴۰۲ـــ۱۴۰۱ رخ داد، باعث رشد پوشش گیاهی بسیار مناسبی در بستر دریاچه پریشان شد به نحوی که این پوشش گیاهی در تابستان گذشته باعث تثبیت خاک، جلوگیری از برخاستن ریزگردهای بستر و در نتیجه عدم آلودگی هوا و محصولات کشاورزی در حومه تالاب پریشان شد.
مدیر پایگاه پژوهش و اطلاع‌رسانی تالاب بین‌المللی پریشان با اشاره به پوشش گیاهی دریاچه پریشان می‌گوید: وقتی اتفاق خوبی رقم می‌خورد، حاصل اتحاد و همکاری جامعه محلی، اداره محیط زیست و سازمان‌های مردم‌نهاد شهرستان با یکدیگر است که سال گذشته با برخورد قانونی و قاطع با متخلفان باعث جلوگیری از ورود دام‌های غیربومی و چرا در بستر تالاب پریشان شدند.
محمدجواد سیاح‌پور با اشاره به معیشت اهالی منطقه ادامه می‌دهد: چون معیشت منطقه بر کشاورزی استوار است همچنان خشکیدگی تالاب بین‌المللی پریشان و کشاورزی ناپایدار در اطراف دریاچه سبب شد بخش اعظمی از ذخایر آبی زیر بستر تالاب در فصل‌های پاییز و زمستان ۱۴۰۲ کشیده شود.