برنامه‌ریزی برای جهش تولید با مشارکت دانش‌بنیان‌ها

سال‌های زیادی اقتصاد ایران به دلیل اتکای بیش از حد به نفت و درآمد‌های حاصل از آن با چالش‌هایی روبه‌رو شده بود؛ وابستگی به منابع نفت، با تشدید تحریم‌های اقتصادی و کاهش درآمد‌های نفتی باعث شد کشور طی دهه‌های گذشته با مشکلات اقتصادی متعددی روبه‌رو شود. سرانجام هشدار‌های زیاد متخصصان مبنی برای جدا شدن اقتصاد از نفت و توجه به صادرات غیرنفتی کارساز شد؛ طی دو دهه اخیر اقتصاد ایران با فعالیت دانش‌بنیان‌ها و با پیشرفت‌های خوبی که در حوزه فناوری بدست آورد، رونق بهتری پیدا کرد و این امر باعث رونق بیشتر صادرات غیرنفتی شده است.

طی سال‌های اخیر مقام‌معظم رهبری بار‌ها بر ضرورت افزایش سهم تولید، صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه نخست اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه به عنوان یکی از اهداف اقتصاد مقاومتی تأکید فراوانی داشته‌اند. امسال نیز در ادامه شعار‌های سال‌های گذشته، سال «جهش تولید با مشارکت مردم» نامیده شد تا بر ضرورت تولید دانش‌بنیان با مشارکت مردم تأکید بیشتری شود. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان به عنوان اصلی‌ترین نهاد تأثیرگذار این حوزه در سال پیش رو، برنامه‌های مختلفی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در دستور کار خود قرار داده است. دکتر روح‌ا... دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در نشست خبری سالانه این نهاد در هشتم اردیبهشت به مهم‌ترین این برنامه‌ها اشاره کرد.

کارشناسان اعلام کرده‌اند، اگر کشوری بتواند تا یک دهه آینده بر هوش مصنوعی مسلط شود، طی ۷۰ سال آینده تبدیل به یکی از ابرقدرت‌های جهان خواهد شد. به بیان دیگر اگر کشوری نتواند در زمینه هوش مصنوعی پیشرفتی حاصل کند، طی سال‌های آینده ناگزیر به واردات و وابستگی در این حوزه خواهد شد.

این مهم باعث شد، سال ۱۴۰۰ رهبر معظم انقلاب در دیداری با نخبگان جوان و استعداد‌های برتر عملی کشور بر ضرورت استفاده از «هوش مصنوعی» تأکید کرده و عنوان کنند ایران باید در زمره ۱۰ کشور برتر دنیا از نظر هوش مصنوعی قراربگیرد تا در آینده اثرات و ثمرات این فناوری را در بخش‌های مهم و راهبردی کشور به وضوح شاهد باشیم.

هرچند اکنون ایران در زمینه تحقیق و توسعه هوش مصنوعی رتبه نخست منظقه غرب آسیا و جایگاه نهم جهان را دارد، اما هنوز از این فناوری به درستی در صنعت استفاده نمی‌شود. سال گذشته با حکم رئیس جمهور، ماموریت تشکیل «شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی» به روح‌ الله دهقانی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور محول شد. این مجموعه با بررسی مدل‌های مختلف چند کشور و با برگزاری ده‌ها جلسه متعدد با متخصصان و صاحب‌نظران حوزه هوش مصنوعی به این نتیجه رسید که مرکز ملی هوش مصنوعی با وظایفی شامل نظارت، تنظیم‌گری، فراهم‌آوری و کمک به توسعه زیرساخت‌های کلان هوش مصنوعی راه‌اندازی شود. در نهایت طی تعاملات و گفتگو‌هایی که با رئیس‌جمهور و دستگاه‌های اثرگذار در خصوص تشکیل شورای راهبردی انجام شد، اسفند سال گذشته، مرکز هوش مصنوعی تأسیس و اعضای آن معرفی شدند. همچنین طی جلساتی با سرمایه‌گذاران بخش دولتی و صندوق توسعه ملی و صندوق نوآوری، ایجاد صندوقی به نام صندوق پژوهش و فناوری هوش مصنوعی با سرمایه ۱۰ هزار میلیارد تومانی مصوب شد.

توسعه هوش مصنوعی با راه‌اندازی و تأسیس اپراتور

دهقانی درباره مرکز ملی توسعه هوش مصنوعی گفت: این مرکز در گام نخست، عهده‌دار ایجاد و توسعه یک اپراتور هوش مصنوعی در کشور شده است. این اپراتور برای توسعه هوش مصنوعی سه خدمت مهم و زیرساختی شامل ایجاد یک «مزرعه پردازشی بزرگ»، مراکز داده یا دیتاسنتر بزرگ و نیز کتابخانه‌های بزرگ مانند کتابخانه‌های بزرگ زبانی و تصویری ارائه خواهد کرد و در اختیار دانشگاه‌ها، پژوهشگران، سازمان‌ها و نهاد‌ها قرار خواهد داد. اکنون ایران از نظر دانش فنی و نیروی انسانی وضعیت بسیار خوبی دارد. کشور در حوزه مقاله‌های هوش مصنوعی دارای رتبه ۱۷ است، اما در حوزه کاربرد به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب رتبه ۷۰ تا ۸۰ را دارد. پیش‌بینی می‌کنیم با ایجاد این اپراتور و توسعه زیرساخت‌ها امسال شاهد تحول خوبی در حوزه هوش مصنوعی باشیم.

وی افزود: هرچند مرکز ملی توسعه هوش مصنوعی زیر نظر ریاست‌جمهوری تشکیل شده و معاونت علمی وظیفه حمایت از توسعه فناوری هوش مصنوعی را دارد، اما ماهیت و کاربردی این مرکز فراتر از معاونت علمی است بنابراین باید تمام دستگاه‌ها به توسعه این مرکز کمک کنند. ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی قرار است با استفاده از ابزار‌های این اپراتور به دانشگاه‌ها، متخصصان، پژوهشگران و شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کمک کند تا زمینه را برای توسعه این فناوری راهبردی و آینده‌ساز فراهم کنند.

وی درباره تأمین امکانات سخت‌افزاری توسعه فناوری هوش مصنوعی بیان کرد: پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال به چند صد جی‌پی‌یو (GPU) دسترسی پیدا کنیم، اما تجهیزات توسعه هوش مصنوعی با تحریم مواجه است. البته این چالش فقط مربوط به ایران نیست. عربستان سعودی نیز با وجود این‌که هزینه خرید صد‌ها دستگاه را پرداخته، نتوانسته این تجهیزات را دریافت کند. امیدواریم این چالش به زودی با اقدامات خوب بخش خصوصی و دانشگاه‌ها برطرف شود.

پروژه جت ۷۲ نفره در صنعت هوایی ایران کاربردی نیست

معاون علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در بخش دیگری از سخنان خود درباره آخرین وضعیت پروژه ساخت هواپیمای جت ۷۲ نفره گفت: ایران در دوره‌ای با اوکراین ساخت یکسری هواپیما‌هایی به نام آی‌آر۱۴۰ (ایران آنتونوف ۱۴۰) را تعریف کرد. پنج فروند نیز تولید داشت، اما تغییر روابط ایران و اوکراین و سوانح هواپیمایی باعث توقف این پروژه شد. پس از آن بحثی بر پایه ارتقای بال، بدنه و موتور و بازطراحی همان هواپیما مطرح شد تا هواپیمای جت ۷۲ نفره طراحی و ساخته شود. در دوره پیشین معاونت علمی این طرح به‌عنوان یک پروژه دانشگاهی با مشارکت پنج شرکت دانش‌بنیان نوپا تعریف شد.

وی خاطرنشان کرد: هرچند این پروژه بسیار خوبی بود و از نظر تحقیقاتی نیز تیم بسیار خوبی داشت و کمک کرده بود تا تعدادی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی کنار یکدیگر جمع شوند، اما زیرساخت‌های لازم برای اجرای این پروژه در کشور وجود ندارد. به‌همین‌خاطر در کارگروهی تخصصی که با دستور رئیس‌جمهور شکل‌گرفت، بعد از هشت جلسه تخصصی درباره بحث هواپیما به این نتیجه رسیدیم که پروژه هواپیمای ۷۲ نفره به دلایل متعدد ازجمله نبود هواپیما‌های پایه که می‌خواهد ارتقا پیدا کند و دلایل دیگر، پروژه‌ای نیست که جوابگوی صنعت هواپیمایی کشور باشد. تصمیم بر این شد با توجه به توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان به‌جای ساخت قسمت‌های آسان‌تر مانند بال و بدنه، سراغ قسمت‌های کم‌حجم‌تر و ارزشمندتر مانند سیستم‌های ناوبری، سیستم‌های هدایت، ابزار‌های موتور، تجهیزات موتور و ارابه فرود برویم. همچنین با کشور‌هایی که روابط خوبی داریم مانند روسیه کنسرسیوم تشکیل دهیم تا در ساخت بخشی از هواپیما‌های جدید مشارکت داشته باشیم.

حمایت از واردات با ارز یارانه‌ای اشتباه است

دهقانی در پاسخ به این سؤال که چرا واردات تجهیزات پزشکی سالانه به‌صورت میانگین ۲/۴ همت ارز یارانه‌ای دریافت کرده درحالی‌که کل بودجه معاونت علمی ۷/۳ همت است بیان کرد: از نظر ارزش ریالی، ۴۰درصد از تجهیزات پزشکی کشور داخلی و ۶۰درصد وارداتی است، اما از نظر تعداد ۸۰درصد تجهیزات پزشکی ایرانی است. مشکل اساسی اینجاست که شرکت دانش‌بنیان با ارز آزاد و در بهترین حالت با ارز نیمایی و ۴۳هزار تومانی کالا تولید می‌کند، اما وارد‌کننده این تجهیزات را با ارز ۲۸هزار و ۵۰۰ تومانی و حتی با ارز ۴۲۰۰تومانی وارد می‌کند.

وی تاکید کرد: حمایت از واردکننده کالا با ارز یارانه‌ای قطعا یک اشتباه راهبردی است. ارز باید برای همه کالا‌ها اعم از وارد‌کننده و تولید‌کننده آزاد شود و مصرف‌کننده نهایی یارانه بگیرد. برای مثال پروتز ساخت یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی که استاندارد اروپا را دریافت کرده است، در بازار ۶۰میلیون تومان به فروش می‌رسد درحالی‌که قیمت نمونه مشابه خارجی همان پروتز ۵۰میلیون تومان است. قطعا مصرف‌کننده نمونه اروپایی را خریداری می‌کند. حال اگر به وارد‌کننده همان ارز شرکت‌های تولید‌کننده دانش‌بنیان را بدهند، قیمت پروتز آمریکایی در ایران ۱۰۰میلیون خواهد شد. در این حالت اگر به مصرف‌کننده مثلا ۵۰ میلیون تومان یارانه اختصاص دهیم قطعا مصرف‌کننده محصول ایرانی را خریداری خواهد کرد.

بودجه ۷۰۰۰ میلیارد تومانی برای تعریف پروژه‌های پیشران

رئیس بنیاد ملی نخبگان درخصوص محقق شدن وعده تشکیل کنسرسیوم‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف تصریح کرد: معاونت علمی برای این‌که کار‌های بزرگی انجام دهد نیاز به تعریف پروژه‌های بزرگ دارد. در این راستا دو کار انجام دادیم. نخست، با وزارتخانه‌هایی مانند نفت، فولاد، کشاورزی، پتروشیمی و ... موافقت‌نامه‌هایی برای رفع مسائل کلان کشور امضا کردیم. در این توافق‌نامه‌ها بخشی از هزینه‌ها را خود آن مجموعه، بخشی دیگر را معاونت و بخشی را نیز حوزه مودیان مالیاتی بزرگ پرداخت خواهند کرد. دوم، با مشارکت شرکت‌هایی در حوزه‌های پتروشیمی، نفت، معادن، فولاد، محیط‌زیست، ۲۰ کنسرسیوم را تشکیل و قرارداد‌هایی امضا کرده‌ایم.

وی خاطرنشان کرد: سال ۱۴۰۱ مبلغ ۵۰۰ میلیون یورو از محل فروش نفت به معاونت علمی برای اجرای پروژه‌های پیشران در‌نظر گرفته شد، اما احصا نشد. امسال این عدد در بودجه معاونت آمده و در این راستا ۲۶ پروژه پیشران تحت کنسرسیوم‌ها تعریف شده است؛ با حمایت بخش‌های مختلف از‌جمله سران قوا و چند بخش دیگر، در آخرین جلسه سران قوا مبلغ ۱۵ میلیارد تومان در قالب دو بودجه ۷۰۰۰ میلیارد تومانی و ۸۰۰۰ میلیارد تومانی مصوب و ابلاغ شد؛ بودجه ۷۰۰۰ میلیارد تومانی در بودجه ۱۴۰۳ و بودجه ۸۰۰۰ میلیارد تومانی در بودجه ۱۴۰۴ در‌نظر گرفته شده است.

رشد صد‌درصدی شرکت‌های دانش‌بنیان در بورس

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری می‌گوید: از مراحل بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان که مصداق اقتصاد مردمی دارد، عرضه آن‌ها در بازار بورس و سرمایه است. ما زمانی شاهد رشد نهایی شرکت‌ها هستیم که وارد بورس شوند. این شرکت‌ها برای ورود به بازار بورس نیازمند احراز صلاحیت‌های فنی و مالی هستند. شرکت‌هایی که مستقیما با داده‌ها و سرمایه مردم سرو‌کار دارند با توجه به ضرورت تضمین امنیت داده و سرمایه‌های مردمی، باید یک مرحله توسط کارگروه معاونت علمی مورد بررسی قرار بگیرند. در نهایت این کارگروه مشخص می‌کند که آیا این شرکت از لحاظ ابعاد و اندازه، امن بودن برای سرمایه‌گذاری مردم و شفافیت فرآیند‌ها، قابلیت ورود به بازار بورس را دارد یا خیر.

وی می‌افزاید: خوشبختانه با ایجاد بازار‌های تخصصی و تعریف شاخص‌های جدید در بورس، شرکت‌های دانش‌بنیان رشد قابل‌توجهی در بورس داشته‌اند و در حال حاضر بالغ بر ۱۰۸ شرکت دانش‌بنیان در بورس حضور دارند. امیدواریم این میزان تا پایان سال‌جاری رشد صد‌درصدی داشته باشد.

به دنبال تعامل سازنده با دانشگاه‌ها هستیم

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در پاسخ به سؤال جام‌جم مبنی بر این‌که آیا معاونت علمی و فناوری برای حمایت از برنامه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها و نزدیک کردن آن‌ها به صنعت کشور برنامه ویژه‌ای در سال جدید دارد؟ بیان کرد: معتقدم ارتباط میان دانشگاه و معاونت علمی با چالش‌هایی همراه است. اگر نتوانیم تعامل سازنده‌ای داشته باشیم، همه با هم شکست خواهیم خورد. از سیاست‌های جدی معاونت علمی و فناوری در این دوره برقراری ارتباط و تعامل بهتر و سازنده با وزارتخانه‌هاست. ما در معاونت علمی سعی کردیم این تعامل و زبان گفت‌وگوی مشترک را برقرار کنیم. سال گذشته اعتبار ۲۰۰۰ میلیارد تومانی برای اجرای طرح‌های تحقیق و توسعه وزارت علوم اختصاص دادیم و چند برنامه مشترک نیز با وزارت علوم اجرا کردیم.

همچنین سال گذشته فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا به ۱۰ پارک علم و فناوری معتمد کشور محول شده بود. امسال در‌نظر داریم تمام پارک‌های بزرگ مرجع ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان نوپای مستقر در پارک‌ها باشند. همچنین با مشارکت معاونت فناوری وزارت علوم نیز در‌نظر داریم با اختصاص ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار از انجمن‌های علمی، متخصصان و پژوهشگران و شرکت‌های نوپا حمایت کنیم. به‌زودی این طرح اجرایی خواهد شد.