حفاظت از ذخایر زیستی حیات‌وحش برای آیندگان

تنوع ذخایر ژنتیکی و زیستی یک کشور می‌تواند توانایی مقابله در برابر تهدیدات زیستی را افزایش دهد. در حقیقت هر‌چه تنوع درون‌گونه‌ای و برون‌گونه‌ای بیشتر باشد، احتمال وجود صفات و ویژگی‌های خاص برای تحمل شرایط سخت آتی بیشتر خواهد بود. 
ذخایر ژنتیکی، اجزای سازنده حیات و سیستم‌های زیستی است که از مهم‌ترین و حساس‌ترین ذخایر هر کشور محسوب می‌شود. اهمیت حفاظت از ذخایر ژنتیکی از اواسط قرن بیستم به‌طور جدی مورد توجه قرار گرفته است و امروزه اجرای اقدامات مدیریتی برای کاهش اثر تهدیدها و بهبود وضعیت ذخایر ژنتیکی، امری ضروری برای هر کشور محسوب می‌شود.
   
اهمیت حفظ ذخایر زیستی 
به‌طور کلی، حفظ ذخایر ژنتیکی در حوزه‌های مختلف به‌ویژه حفاظت از تنوع زیستی، سلامت و بهداشت، امنیت اقتصادی و امنیت غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد. حداقل ۴۰ درصد اقتصاد جهان و ۸۰ درصد نیازهای بشر وابسته به ذخایر ژنتیکی و مشتقات زیستی است. در عصر حاضر، افزایش جمعیت جهان، افزایش خطرات محیط‌زیستی مانند افزایش دمای کره زمین و تشدید خشکسالی‌ها و شیوع بیماری‌های نوپدید و واگیردار و دیگر موارد مشابه، امنیت غذایی، سلامت و بهداشت جامعه را به‌شدت تهدید می‌کند. از این رو بدون شک یکی از راه‌های اصلی برون‌رفت از این بحران‌های جدی، توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ذخایر ژنتیکی است. تنوع ذخایر ژنتیکی و زیستی یک کشور می‌تواند توانایی مقابله در برابر تهدیدات زیستی را افزایش دهد. در حقیقت، هر چه تنوع درون‌گونه‌ای و برون‌گونه‌ای بیشتر باشد، احتمال وجود صفات و ویژگی‌های خاص برای تحمل شرایط سخت آتی بیشتر خواهد بود.  علاوه بر کاربرد رویکردهای ژنتیکی در حفاظت از گونه‌های بومی/ اندمیک و در خطر انقراض یک کشور، کشف و شناخت ویژگی‌های ژنومی گونه‌های بیگانه مهاجم، به‌عنوان یکی از پنج عامل اصلی تهدید تنوع زیستی جهان، اهمیت زیادی داشته و نقش مهمی در پیش‌بینی درست رفتار تهاجمی این گونه‌های بیگانه دارد. بنابراین توجه به جنبه‌های مختلف و استفاده از ابزارها و فناوری‌های نوین در حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور اهمیت ویژه‌ای دارد.
   
برای حفاظت از منابع و دارایی‌های زیستی
کشور ایران به‌دلیل شرایط جغرافیایی و موقعیت استراتژیک در بین زون‌های زیست جغرافیایی جهان، برخورداری از تنوع اقلیمی، پوشش دادن دو گستره بزرگ از کانون‌های داغ تنوع زیستی جهان (مناطق دارای تنوع زیستی قابل توجه در سطح جهان)، وجود منابع آبی عظیم دریای خزر در شمال و خلیج‌فارس و دریای عمان در جنوب، از ذخایر ژنتیکی خیره‌کننده‌ای برخوردار است. به‌رغم برخی کمبودها، با توجه به ذخایر ژنتیکی غنی کشور در صورت مدیریت و بهره‌مندی صحیح از فناوری‌های نوین و هماهنگی و همکاری متقابل بین دستگاه‌های مسئول، فرصتی مناسب برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از این ذخایر ارزشمند را خواهیم داشت. اولین گام در حفاظت از منابع و دارایی‌های زیستی، کسب شناخت کمی و کیفی مناسب از این دارایی‌ها است. به عنوان مثال، باید بدانیم که ذخایری ژنتیکی کشور دارای چه ویژگی‌هایی است؟ پراکنش جغرافیایی ذخایر ژنتیکی کشور چگونه است؟ ‌به‌رغم تلاش‌های گسترده‌ای که تاکنون صورت گرفته، هنوز شناخت مدونی از موجودی ذخایر ژنتیکی کشور وجود ندارد. 
یکی دیگر از گام‌های اساسی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور، تدوین و تصویب قوانین و مقررات مناسب است که در این خصوص قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیکی کشور در سال ۱۳۹۷ ابلاغ شده است. حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات‌وحش به استناد قوانین و اسناد بالادستی از‌جمله قانون یاد شده، یکی از وظایف مهم سازمان حفاظت محیط‌زیست محسوب می‌شود. شناسایی، نگهداری، ثبت، پایش و احیای منابع ژنتیکی حیات‌وحش کشور و دانش سنتی مرتبط با آن، استیفای حقوق ملی و صیانت از آن در سطح داخلی و بین‌المللی، ارتقای آگاهی‌های عمومی و دانش تخصصی مربوط، شناسایی عوامل تهدیدکننده، پیشگیری و به حداقل رساندن تهدیدهای متوجه ذخایر ژنتیکی حیات‌وحش کشور از‌جمله وظایف قانونی سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه حفاظت از منابع ژنتیکی حیات‌وحش کشور هستند. 

اقدامات سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفاظت از ذخایر زیستی :
به‌روز‌رسانی در برنامه‌ریزی‌های بانک ژن ستاد و شش بانک ژن استانی 
تدوین، به‌روز‌رسانی و ابلاغ دستورالعمل‌های مرتبط با قوانین و اسناد بالادستی
تهیه نقشه ژنتیکی گونه‌های در تهدید حیات‌وحش کشور
غنی‌سازی بانک‌های ژن از نظر تعداد و پراکنش جغرافیایی نمونه‌های زیستی و غنای گونه‌ای 
ساماندهی داده‌ها و اطلاعات منابع ژنتیکی در حوزه حیات‌وحش 
برنامه‌ریزی و اقدام در‌خصوص استفاده از فناوری‌ها و رویکردهای نوین در حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی 
ایجاد بانک سلولی گونه‌های در معرض خطر در سازمان حفاظت محیط‌زیست
تنویر افکار عمومی و تقویت دانش تخصصی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات‌وحش
 تقویت ارتباط با سازمان‌های مسئول، دانشگاه‌ها، انجمن‌ها و مراکز علمی ـ پژوهشی