بازیافت پسماند شهری با روشی نوین

این در‌حالی است که پس از حدود دو دهه از تصویب قانون مدیریت پسماند در ایران، همچنان تولید و انباشت زباله به یک معضل تبدیل شده است. به‌گونه‌ای که انبوهی از زباله در اطراف برخی از شهرها مانده که بخش زیادی از آن بازیافت نمی‌شود و بخش دیگری هم که بازیافت می‌شود، به‌صورت اصولی انجام نمی‌شود. کاهش تولید پسماند مخرب محیط‌زیست از‌جمله مسائلی است که دغدغه بسیاری از دوستداران این حوزه است. در این میان حدود ۷۵ درصد از ۵۸ هزار تن زباله تولیدی روزانه در کشور را مواد آلی تشکیل می‌دهد و از هر تن زباله عادی، ۱۰۰ لیتر شیرابه تولید می‌شود که می‌تواند باعث آلودگی شدید آب و خاک شود. البته درصورتی‌که به آمار فوق، پسماندهای کشاورزی، دامی و صنعتی را اضافه کنیم، آمار نگران‌کننده‌تر خواهد شد. از سویی دیگر پسماند نه فقط تهدید بلکه فرصتی برای توسعه کشور، تهیه و تولید کالا و انرژی به‌شمار می‌رود و مدیریت آن مخصوصا برای پسماندهای شهری بسیار حائز‌اهمیت است.در حال حاضر مدیریت پسماند شهری در ایران از مسائل اصلی به‌شمار می‌رود و هزینه قابل‌توجهی را بر مدیریت شهری تحمیل می‌کند. با این حال جمع‌آوری، دفع، بازیافت و مدیریت پسماند در ایران با توجه به نوع و کیفیت پسماند با سایر کشورهای جهان تفاوت دارد. به‌کارگیری هر‌گونه روش و فناوری بدون بررسی و شناخت مواد و سازگاری عوامل محلی،کار ارزنده‌ای نیست. خسارت‌هایی که پسماندها به محیط‌زیست وارد می‌کنند، بسیار زیاد است. اگر اقدام سریع و مفیدی برای مدیریت آن صورت نگیرد، چالش‌های محیط‌زیستی گسترده‌ای را به همراه خواهد داشت.
     
استفاده از روش هایــدرو ترمــال کـربونیزاســیون(HTC)
مهران محرابی، مدیرعامل یکی از مجموعه‌های فعال در حوزه تکنولوژی‌های بازیافت پسماند آلی، سلولوزی و مدیریت شیرابه‌ها است که اخیرا با روش هایــدرو ترمــال کـربونیزاســیون که روشی علمی است و در فرآیندهای مختلف شیمی از آن استفاده شده است، برای مدیریت پسماند تر، ضایعات فضای سبز، ضایعات کشاورزی و باغی و فضولات دامپروری، ضایعات صنایع سلولوزی و... توانسته راه چاره‌ای بیندیشد. وی در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: «مجموعه ما اخیرا تکنولوژی‌ای را از یک شرکت تکنولوژیست خارجی گرفته است که زباله‌ها و پسماند ارگانیک را که حاوی مواد آلی هستند و به بازیافت آن کمک کرده را به محصولات قابل استفاده‌ای همچون کودهای آلی و زغال جامد زیستی و سایر فرآورده‌های ارزشمند جانبی تبدیل می‌کند. استفاده از این محصولات و نوع سوختن‌شان در حین مصرف،آلاینده زیست‌محیطی جدیدی تولید نمی‌کند و با توجه به کربن تولید شده از این مواد، افزاینده آلاینده به محیط‌زیست محسوب نمی‌شود. استفاده از تکنولوژی هایــدرو ترمــال کـربونیزاســیون برای تبدیل پسماند به این محصولات نیز حائزاهمیت است.»
   
آسیب‌های محیط‌زیستی با وجود شیرابه‌ها
با افزایش جمعیت در کشور، میزان تولید زباله نیز بیشتر می‌شود اما از آنجا که همین حالا محل دفن پسماند در برخی از شهرها پر شده، این نگرانی وجود دارد که محل دپوی زباله‌های جدید تولیدی کجا باید باشد؟ چه برنامه‌ای برای پسماندهای فعلی و افزایش روزافزون آن تدوین شده است؟ محرابی ضمن معرفی عمومی انواع پسماند در کشور تصریح می‌کند: «پسماند شهری عموما به دو دسته پسماند تر و خشک تبدیل می‌شود. برای بازیافت و از بین بردن پسماند خشک، تکنیک‌های گوناگونی در دست است اما برای بازیافت پسماند تر، دارای مشکلاتی هستیم و همه روش‌های موجود، اغلب نیازمند صرف انرژی برای از‌بین بردن محتوای تر و شیرابه است تا آن تر بودن را از آن بگیرند و پس از آن اقدام به بازیافت کنند.» این در حالی است که آسیب‌های محیط‌زیستی شیرابه‌ها به آب و خاک و انتشار انواع آلاینده‌های هوا از جمله متان، حاصل فعالیت‌های میکروبی بسیار زیاد است. تا جایی‌که در برخی از مناطق کشور از جمله مازندران، منابع آبی با خطر ورود شیرابه‌های انواع زباله مواجه هستند. همان‌طور که محرابی نیز می‌گوید: «شیرابه‌ها از پسماندهای تر باقیمانده حاصل از فعالیت میکروبی تولید می‌شود که وارد زمین شده و محیط‌زیست را آلوده‌می‌کند. همچنین گاز متان تولید شده از آن، هوا را نیز آلوده می‌کند. اهمیت این روش از آن جایی است که آن شیرابه و پسماند تر را با هم تبدیل به محصول و شیرابه را تبدیل به آب سالم می‌کند. هم شیرابه و هم محتوای آب داخل پسماند تر نیز به آب سالم یا کشاورزی یا کود مایع تبدیل می‌شود و مواد آلی و مقوی داخل این پسماند را به کود آلی و زغال زیستی تبدیل می‌کند. یعنی این محصول هم ارزش سوختی و هم ارزش کودی داشته و باعث بهسازی و حفظ آب در لایه‌های خاک کشاورزی شده و همچنین فقر کربن در خاک را جبران‌می‌کند.»

چالش‌های پسماندی
از مهم‌ترین چالش‌ها در حوزه پسماند مربوط به پسماندهای آلی است که تولید شیرابه و گازهای گلخانه‌ای کرده و باعث انتشار بوی نامطبوع می‌شود. علاوه‌بر این ابتلا به بیماری‌های واگیردار و سرطانی، نابودی جنگل‌ها و منابع طبیعی را نیز درپی دارد. بااین‌حال محرابی بر این باور است که روش هایــدرو ترمــال کـربونیزاســیون چند سالی است که در خارج از کشور در حال اجرایی شدن است اما انواع و اقسام مختلفی دارد.
وی تصریح می‌کند: «روش انتخابی ما با سرعت بالا، دما و فشار کنترل‌شده و با استفاده از کاتالیست پلیمریزاسیون اختصاصی انجام می‌شود. به همین سبب انتخاب ما برای انجام این کار با سرعت بالا و در حجم زیاد است. در کشور برای اولین بار این موضوع را مطرح کرده‌ایم. بسیاری از دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها در زمینه‌های مختلف از ما کمک گرفته‌اند و نتایج پژوهش‌های خود را از این طریق به دست آوردند. البته این تکنیک درکشاورزی هم بسیار کارایی دارد به دلیل این‌که تولید پسماند کشاورزی به مراتب بیشتر از پسماند شهری است.» با این حال به نظرمی‌رسدکه درمدیریت پسماند باید اولویت را به پسماندهای تر بدهیم و با کمی اعتماد به برخی از این مجموعه‌های دانش‌بنیان، این تهدید را به فرصت تبدیل‌کنیم.