قاتل نامرئی جان می‌گیرد

قربانیان پدر، مادر ودختر خردسال آنها از اهالی جنوب‌ بودند که به شمال‌ کشور سفر کرده بودند اما پس از اجاره یک خانه ویلایی و انتشار گاز منوکسیدکربن فوت شدند. آمارهای سازمان پزشکی قانونی ‌کشور هم فاجعه‌ گازگرفتگی را تایید می‌کند: «در نیمه نخست امسال، آمار تلفات مسمومیت با گاز منوکسیدکربن در کشور با رشد ۲۲.۳درصدی، از ۲۲۴ فوتی در نیمه نخست پارسال به ۲۷۴ فوتی در مدت مشابه امسال رسید.» بر‌اساس این ‌گزارش، از تعداد افراد فوتی، ۱۹۲نفر مرد و ۸۲نفر زن بودند. آمارهای سال‌ گذشته هم چندان خوشایند نیست. سال۱۴۰۱، ۹۱۳ نفر در اثر گازگرفتگی جان باختند که از این تعداد ۵۶۳ نفر فقط در چهار ماه آخر سال‌ طعمه این ‌گاز مرگبار شدند. با توجه به پیش‌بینی روزهای سرد در آخرین روزهای پاییز و شروع زمستان، به احتمال زیاد آمار تلفات ‌گازگرفتگی هم بالا می‌رود. جلال‌ ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران در گفت‌وگو با تپش از دلایل افزایش آمار تلفات‌ گازگرفتگی توضیح داد.

اخبار پزشکی قانونی‌کشور در مورد آمارهای ‌گازگرفتگی امسال ناامیدکننده است. اوضاع در تهران چطور است؟
درجلسه‌ای‌ که چند روز پیش با دوستان داشتیم، متاسفانه اعلام‌ کردند که هم در کشور و هم استان تهران شرایط خوب نیست. امسال هم بر‌اساس برخی پیش‌بینی‌ها زمستان سردی خواهیم داشت و درصورت غفلت، شرایط می‌تواند مستعد وقوع حوادث ناگوار باشد.

مشکل‌ کجاست؟ مردم به هشدارهای ایمنی بی‌توجه هستند یا نحوه اطلاع‌رسانی ایراد دارد؟ 
چند مشکل وجود دارد. یک‌جاهایی مردم مقصر هستند. مثلا تا زمانی ‌که حادثه تلخی برای خودمان رخ ندهد، آن را جدی نمی‌گیریم. ببینید خانه‌ای به دلیل بی‌توجهی به نکات ایمنی آتش می‌گیرد اما همسایه او به جای توجه به نکات ایمنی و درس گرفتن از حادثه، باری به هر جهت زندگی می‌کند و می‌گوید ما ۳۰، ۴۰سال همین‌طور زندگی ‌کرده‌ایم و چیزی هم نشده‌است. مسأله دیگر اقدامات فرهنگی است‌ که زیاد انجام می‌شود. بنده از کسانی هستم ‌که زندگی‌ام را وقف این‌ کار کرده‌ام اما می‌دانم روش درستی نیست تا زمانی‌که اصولی‌کار نکنیم، نمی‌توانیم انتظار بهره‌برداری درست داشته باشیم. امروزه در دنیا مباحث مربوط به ایمنی در تمام رده‌های آموزشی از مهدکودک تا دانشگاه در کتب درسی‌ گنجانده شده‌است. فرض‌کنید از دانشجو دو سؤال ایمنی می‌پرسیم اما پاسخش را نمی‌داند. حتی نمی‌داند شماره تلفن آتش‌نشانی چند است و کپسول خاموش‌کننده چطور کار می‌کند. می‌رویم ماشین۸۰۰ میلیونی یا حتی یک میلیارد تومانی می‌خریم اما حاضر نیستیم برای یک خاموش‌کننده ۵۰۰ هزارتومان هزینه ‌کنیم. 

در سایر کشورهای دنیا توجه مردم به ایمنی چطور است؟ این شلختگی در آنها هم دیده می‌شود؟
برخی‌ کشورها واقعا متفاوت عمل‌ کرده‌اند اما در بسیاری نقاط دیگر، شاهد همین بی‌توجهی مردم به ایمنی هستیم، ولی باید انصاف داشته باشیم. جاهایی هم وجود دارد که از نظر ایمنی بسیار بدتر از ما هستند. بحث ایمنی رابطه مستقیمی با فرهنگ دارد. در کشورهایی‌ که از نظر توسعه‌یافتگی در سطح پایینی هستند، آمار حوادث هم بیشتر است اما در کشورهای توسعه‌یافته اوضاع بهتر است. گاهی هم آمار حوادث‌شان ناخواسته ‌کاهش پیدا می‌کند.

ناخواسته یعنی چطور؟
یعنی رفتار مسئولان باعث شده آمار حوادث‌شان‌کاهش پیدا کند. مثلا در بسیاری نقاط دنیا، نوع خدمات ارائه شده به شهروندان به‌گونه‌ای است‌ که‌ باعث می‌شود حوادث‌ کمتری رخ دهد. بعضی ‌کشورها برق ۱۱۰ولتی در اختیار مردم خود قرار می‌دهند اما درصد زیادی از کشورها از جمله ایران از برق ۲۲۰ ولتی استفاده می‌کنند. من خوب یادم است، بچه ‌که بودیم، سماور برقی‌هایی بود که یک‌ کلید دو‌طرفه داشت. یک طرف برق ۲۲۰ ولت که مخصوص‌ کشور ما بود، طرف دیگر هم برق ۱۱۰ولت که وقتی بزرگ‌تر شدم تازه فهمیدم این برق آدم را نمی‌کشد. یعنی مسئولان، بدون این‌که مردم بدانند، برقی در اختیارشان‌ گذاشته‌اند که کمتر باعث برق‌گرفتگی ‌آنها می‌شود. درمورد گازگرفتگی هم همین‌طور است. یک‌سری از کشورها توان مدیریتی بهتری دارند و خدمات خوبی به مردم خودارائه می‌دهند. آنها گازرا به‌طور مستقیم به خانه‌های مردم لوله‌کشی نمی‌کنند، بلکه‌ گازرا به ‌کارخانه‌هایی در خارج از شهر منتقل‌کرده و پس ازتبدیل به برق دراختیار مردم قرار می‌دهند. یعنی به جای استفاده از بخاری‌گازی و شعله، از وسایل‌گرمایشی مانند چیلرهای مرکزی برقی استفاده می‌کنند و برای همین شعله ‌کمتری در خانه‌ها می‌بینیم.

اما در کشور ما این روند برعکس است.
بله. در ایران به لطف خدا از وفور نعمت ‌گاز برخورداریم اما همین‌ گاز را مستقیم به مردم می‌دهیم. تازه‌ گاهی هم خودروهای‌مان را گازسوز می‌کنیم و خیلی هم خوشحالیم‌ که چه آدم‌های خوبی هستیم، در حالی‌که این یک خطر مضاعف است. بسیاری از این خودروها غیراستاندارد است و خدماتی‌که می‌دهند باعث بروز اتفاقات ناگوار می‌شود. البته ‌کار اصولی ‌که مسئولان آن‌کشورها انجام داده‌اند، ناشی از رفتار درست شهروندان نیست، بلکه آنها در محیطی هستند که شرایط وقوع حادثه‌ کمتر است. حالا اگر همین‌ها به‌کشور ما که از سوخت فسیلی استفاده می‌کنیم، بیایند، مطمئنا ممکن است درگیر حادثه شوند. در بین‌کشورها، ژاپن یک الگوی خوب از نظر آموزشی است. آنها از مهدکودک در مورد مسائل ایمنی توضیح می‌دهند تا رده‌های بالاتر. در نتیجه‌کسی‌که دیپلم می‌گیرد، نیمی از مباحث ایمنی را می‌داند. فرهنگ اینها نه فقط در بحث ایمنی بلکه در بسیاری موارد دیگر هم ساخته شده است. مثل جمع‌کردن زباله، رفت وآمد مدیران با مترو، نظافت کلاس توسط معلمان و.. .این فرهنگ است. از کودکی به این افراد گفته شده چطور رفتار کنند تا فرهنگ‌سازی شود. اگرکسی زباله‌اش را جمع‌کند، هیچکس تحقیرش نمی‌کند، برعکس اگر جمع نکند خجالت‌زده می‌شود. این نتیجه آموزش و فرهنگ‌سازی است. حالا اگر همین‌آموزش‌ها به نسل‌های بعد منتقل نشود، ۱۰ سال دیگر نسل جدید آموزش‌ندیده مرتکب اشتباه خواهد شد. 

اواخر شهریور یا دو ماه اول پاییز، شهروندان تهرانی با آتش‌نشانی تماس می‌گرفتند تا در مورد مباحث ایمنی اطلاعات بگیرند؟
بله خیلی‌ها، چون به ایمنی خود اهمیت می‌دهند، درمقابل جماعت زیادی هم هستند که برای سلامت خود ارزشی قائل نیستند. در این سال‌ها شرایط به نحوی شدکه مجبور شدیم تلفنی با شماره۶۴۳۲۳۲۳۲ راه‌اندازی‌کنیم تاکارشناسان پاسخگوی تماس‌های مردم باشند. شاید روزی بین ۵۰ تا ۱۰۰بار تماس‌ گرفته می‌شود که بخش زیادی از آن مربوط به گاز مونوکسیدکربن است. 

این آموزش‌ها درکاهش مرگ و میر هم تاثیری داشته است؟ 
قطعا تاثیر خود را می‌گذارد. تازه این‌کارها انجام شده است اما همچنان شاهد آمارهای بالای مرگ هستیم. اگر این کارها انجام نشود که دیگر یک جاهایی شرایط از کنترل خارج می‌شود.کارشناسان‌کارشان را انجام می‌دهند و خودمان نیز هر زمان فرصت باشد در رادیو و رسانه‌ملی حضور پیدا می‌کنیم. افرادی هستند که شاید مطالب مربوط به ایمنی را در فضای مجازی می‌بینند، اما جدی نمی‌گیرند تا وقتی برای خودشان حادثه رخ دهد. خیلی وقت‌ها حادثه رخ داده از نوع حوادثی است‌ که نمی‌توان فرصت دوباره‌ای برای آن قائل شد و همان یک اشتباه، آخرین اشتباه می‌شود. 

راهکار چیست؟
ایمنی باید وارد مباحث درسی شود. آموزش و پرورش و رسانه‌ها همکاری‌کنند و آن‌قدر مسائل مربوط به ایمنی تکرار شود تا ملکه ذهن مردم شود. فرهنگسازی‌کاری یک نفره نیست و یک روزه و یک ماهه هم ساخته نمی‌شود. ساختن فرهنگ ‌کار سختی است و به کار همه‌جانبه وکمک همه دستگاه‌ها نیاز دارد. تا زمانی‌که همه پای‌کار نیایند و مردم به ایمنی اهمیت ندهند، باید شاهد مرگ و میر ناشی ازگازگرفتگی و آمار صعودی آن باشیم. آموزش‌ها باید هدفمند شود و همه دخیل باشند.

در مدارس چطور؟
سال‌هاست‌ به مدارس می‌رویم و مباحث ایمنی را به دانش‌آموزان یادآوری می‌کنیم. امسال هم با آموزش و پرورش تفاهمنامه نوشتیم ‌که به کلاس‌ها برویم و ایمنی را به همه آموزش دهیم. ما یک ساعت و نیم در مورد ایمنی صحبت می‌کنیم، اما بعد همه چیز تا سال دیگر فراموش می‌شود. بچه هم خوب می‌داند که قرار نیست در قبال صحبت‌های کارشناس از او امتحانی‌گرفته شود و برای همین بی‌خیال یادگیری می‌شود. برای ورزش و هنر امتحان می‌گیرند که دانش‌آموز هم حواسش را جمع می‌کند، اما وقتی امتحانی در کار نیست، طرف هم دل نمی‌سوزاند. حالا اگر گفته شود که مبحث ایمنی قرار است به صورت کتاب مستقل دربیاید یا در بخشی از کتاب حرفه و فن گنجانده شود و دانش‌آموز نیز باید آن را بخواند و امتحان دهد، آن موقع چیزی در ذهنش ثبت می‌شود. ضمن این‌که ما نباید جوگیر باشیم. یک مدت دیگر قرار است دوباره بحث پلاسکو و متروپل و ساختمان‌های ناایمن مطرح شود. بعد آخر سال رسانه‌ها ما را کچل می‌کنند و در مورد چهارشنبه‌سوری می‌پرسند،۱۰روز بعد هم همه چیز تمام می‌شود. این رفتار احساسی است. درحالی‌که اگر می‌خواهیم از معضل چهارشنبه‌سوری ردشویم، نباید پنج روز مانده به آن یادش بیفتیم. اگر از چهارشنبه‌سوری امسال برای چهارشنبه‌سوری سال دیگر برنامه‌ریزی‌کردیم، همه پای‌کار آمدند و کار فرهنگی و آموزشی انجام دادند، در این صورت می‌توانیم امیدوار باشیم‌ که چهارشنبه‌سوزی‌مان تبدیل به چهارشنبه‌سوری دوران‌کودکی‌مان شود که هم جشن می‌گرفتیم و خوش بودیم و هیچ حادثه‌ای هم برای ‌کسی رخ نمی‌داد.

با ذهن فراموشکار مردم چه‌ کنیم؟
این هم معضلی است، اما من ذهن فراموشکار مردم را مقصر اول این ماجرا نمی‌دانم. اگر نگوییم و تکرار نکنیم، در ذهن‌مان نمی‌نشیند. چرا جدول ضرب یادمان مانده است؟ چون در طول روز بارها با این موضوع‌کار داریم، ولی اگر همان را تکرار نکنیم، یادمان می‌رود. در مورد ایمنی هم همین نکته صدق می‌کند. 

توصیه‌های تکراری اما طلایی ایمنی

اگر قصد خرید وسیله‌گرمایشی و گازسوز جدید دارید، حتما از نوع استاندارد آن را تهیه ‌کنید و خیلی به تبلیغات اعتنا نکنید.

برای نصب وسایل جدید بهتر است از نمایندگی مجاز بخواهید این‌ کار را انجام دهد. چون پکیج و آبگرمکن دیواری،  اکسیژن زیادی مصرف می‌کند، بهتر است در بالکن باشد.

اگر می‌خواهید از وسایل سال‌های‌گذشته استفاده‌ کنید، قبل از نصب، دستگاه را از نظر ظاهری و سلامت‌کامل بررسی و درصورت نیاز به تعویض یا مرمت از قطعات باکیفیت استفاده‌ کنید.

درصورت استفاده ازوسایل شعله‎دار، هرگز تمام راه‌های ورودی هوارا نبندید. اگر بخشی ازپنجره یا زیر در واحد را باز بگذارید، کافی است.

از بست‌ مخصوص‌گاز که فلزی و پهن است، استفاده‌ و از بستن سیم یا مفتول خودداری‌کنید. این‌کار می‌تواند باعث بریدگی شیلنگ و انتشار گاز در محیط شود.

از شیلنگ مخصوص‌گاز استفاده‌ کنید. فرمول ساخت آن طوری است‌که مقاومت را در برابر عبور جریان‌ گاز در مدت طولانی دارد اما شیلنگ‌هایی مثل شیلنگ آب این مقاومت را ندارد.

هرگز از دودکش‌های شکسته، لوله پولیکا یا قوطی‌های فلزی به جای دودکش سیمانی داخل دیوار استفاده نکنید.در داخل واحد فقط از دودکش‌های ورق سفید گالوانیزه استفاده‌ کنید. 

هروسیله ‌گرمایشی وشعله‌دار به یک دودکش مجزا نیازدارد. ازبه‌کاربردن دودکش‌های مشترک برای دویا چند وسیله خودداری‌کنید.

بخاری‌های بدون دودکش برای منازل مناسب نیست. این بخاری‌ها قطعه‌ای به نام(ODS) دارد که درصورت کاهش اکسیژن، شعله را قطع می‌کند اما احتمال خرابی زیاد است  و ممکن است شعله را قطع نکند

وجود دستگاه‌های هشـداردهـنده گاز منوکسیدکربن در محیط می‌تواند به ‌کاهش خطرات کمک‌کند. به‌تازگی برخی انواع اروپایی و ترکیه‌ای به بازار آمده‌که دارای استانداردهای لازم است. 

علائم مسمومیت با منوکسیدکربن 
نشانه‌های مسمومیت با این ‌گاز بسیار شبیه سرماخوردگی است و باید جدی‌ گرفت. احساس ضعف و سستی، سردرد، درد شکمی، سرگیجه، تهوع، استفراغ، دوبینی و تنفس‌های سریع وکوتاه از علائم مسمومیت است. اگر افراد در محیط آلوده بمانند در حالت تشنج، بیهوشی و حتی‌کما قرارگرفته و فوت می‌کنند. در صورت مواجهه با افراد آسیب‌دیده با آتش‌نشانی و اورژانس تماس‌گرفته و به سرعت فرد مسموم را به فضای باز منتقل‌کنید. اگر شدت مسمومیت بالاست، آنان را به مراکز درمانی انتقال دهید، سپس در و پنجره‌ها را باز و تمام منابع ‌گازسوز و شعله‌دار محیط را خاموش‌کنید. حتما توسط افراد متخصص، منبع انتشار گاز را یافته و مشکل را رفع‌ کنید.

لیلا حسین زاده - تپش