با شتاب به‌سوی درمان‌سرطان

خوشبختانه با همت متخصصان ایرانی چند سالی است که کشور ما هم در زمینه دانش فنی ساخت و استفاده از این تجهیزات، توانمند شده است. شرکت دانش‌بنیان بهیار صنعت‌سپاهان از شرکت‌هایی است که توانسته با ساخت دستگاه شتاب‌دهنده خطی بخشی از نیاز کشور به این ابزار مهم درمان سرطان را پاسخ دهد.در گفت‎و‎گو با مهندس نوید نجات‎بخش، مدیرعامل این شرکت دانش‎بنیان، داستان ساخت این دستگاه را جویا شده‌ایم و کاربردهایش را بررسی کرده‌ایم.

همگام شدن با روش‎های نوین جهانی برای درمان و کنترل سرطان نیازمند بهره‎مندی از دانش فنی ساخت تجهیزاتی مثل شتاب‌دهنده خطی پزشکی است. دستگاهی که با کمک پرتو، تومور سرطانی را بمباران و به بهبود بیمار کمک می‎کند. در حقیقت این دستگاه پرتو ایکس یا الکترون با انرژی بسیار بالا را به ناحیه‎ای از تومور بیمار می‎تاباند تا بافت درگیر سرطان از بین برود و کمترین آسیب به بافت سالم اطرف تومور وارد شود. دستگاه شتاب‎دهنده خطی قادر به درمان تمام تومورها در بافت‌های مختلف بدن است و همین نکته باعث می‎شود  در دنیای امروز کاربردهای زیادی داشته باشد.

چرا خودمان نسازیم؟

مدیرعامل شرکت بهیار صنعت سپاهان و فارغ‎التحصیل رشته الکترونیک دانشگاه صنعتی اصفهان معتقد است اولین جرقه‎های ساخت تجهیزات پزشکی ایرانی با ایده ساخت برانکارد بیمارستانی در ذهنش شکل گرفت. ورود نوید نجات‌بخش به واحد تاسیسات پزشکی بیمارستان سید‎الشهدا(ع) اصفهان باعث شد با تجهیزات پزشکی مختلف آشنا شود و کار با آنها و تعمیرشان را یاد بگیرد. او درباره ایده اولیه ساخت شتاب‌دهنده خطی می‎گوید: «همان‌جا با دستگاه شتاب‌دهنده خطی آشنا شدم و کم‎کم توانستم مهارت تعمیر آن را فرابگیرم. از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳ روی این دستگاه و ویژگی‎های آن تسلط پیدا کردم. آن زمان این دستگاه‎ها از کشورهایی مثل آلمان، آمریکا و لهستان به ایران وارد می‎شد و فکر کردم چرا خودمان این دستگاه را در ایران نسازیم؟» او و ۳۰نفر از همکارانش در نهایت سال۹۱ با ایده ساخت این دستگاه به شهرک علمی ــ ‎تحقیقاتی اصفهان وارد شدند و توانستند در سوله‌ای اجاره‎ای با گردش مالی ۶۰میلیون تومان کارشان را آغاز کنند. مدیرعامل این شرکت می‎گوید: «همه به ما می‎گفتند فکر می‎کنید چون چند دستگاه پزشکی ساخته‌اید، شتاب‌دهنده هم می‎توانید بسازید؟ این پیچیده‎ترین دستگاه پزشکی جهان است و کلاس خطر آن بسیار بالاست، شما نمی‎توانید. اما با تلاش فراوان توانستیم دستگاه را با سطح بومی‎سازی ۹۵‌درصد در داخل کشور بسازیم و در سال۹۸ مجوزهای مورد نیاز آن را از وزارت بهداشت و سازمان انرژی اتمی دریافت کردیم.»

کمبود شتاب‌دهنده‌‎های خطی در کشور

دستگاه‎های شتاب‌دهنده خطی متناسب با سازوکاری که دارند بسیار متنوع هستند. نجات‌بخش درباره تولید انواع مختلف دستگاه می‎گوید: «شرکت ما ظرفیت مورد نیاز برای تولید تعداد بیشتر دستگاه را دارد اما برای این کار به حمایت دولت و مدیریت واردات نیاز داریم. متاسفانه هنوز هم نمونه‌های خارجی هم‌مدل با شتاب‌دهنده خطی شرکت ما با ارز دولتی وارد کشور می‎شوند درحالی‌که ما هم دانش بومی و هم توان ساخت ۹۵درصد قطعات را داریم.» او با اشاره به اهمیت این دستگاه در بیمارستان‎های کشور می‎گوید: «بیمار مبتلا به سرطان را نمی‎شود در بین مراکز درمانی به‌راحتی جابه‎جا کرد برای همین نیاز است بسیاری از بیمارستان‎های کشور به شتاب‌دهنده خطی مجهز شوند. براساس آمار منتشرشده در سازمان جهانی بهداشت به ازای هر یک‌میلیون نفر جمعیت باید دست‌کم سه دستگاه شتاب‌دهنده خطی وجود داشته باشد. این درحالی‌است که کشور ما با حدود ۸۵میلیون نفر جمعیت، فقط ۱۴۰دستگاه فعال دارد.» نکته قابل توجه اینجاست که بسیاری از این دستگاه‎ها فرسوده شده و نیاز به تعویض دارند و چه بهتر با نمونه‎های ساخت داخل جایگزین شوند که خدمات پس از فروش هم دارند‌.

چشم‌انداز پیش‌رو

شتاب‌دهنده‎های بهیار صنعت سپاهان اکنون در دو بیمارستان اصفهان و یکی از بیمارستان‎های تبریز فعال است و به‌زودی شتاب‌دهنده‎ای در بیمارستان یزد هم نصب و راه‎اندازی خواهد شد. توسعه تجهیزات پزشکی بومی از مهم‎ترین برنامه‎های شرکت بهیار صنعت سپاهان است. این توسعه هم می‎تواند تجهیز بیمارستان‎های کشور به شتاب‌دهنده خطی باشد و هم می‎تواند به شکل صادرات انجام شود. به گفته مدیرعامل این شرکت دانش‎بنیان، مذاکرات اولیه برای صادرات به کشور اندونزی انجام شده است و آمادگی لازم برای انتقال فناوری به کشورهای مختلف هم وجود دارد.