پای لنگ «گردشگری» برای رسیدن به سند چشم‌انداز

آمارهایی که ثابت می‌کند ایران هنوز راه زیادی برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین‌شده‌اش در این صنعت دارد. این موضوع وقتی حساس‌تر می‌شود که بدانیم بی‌برنامگی و بی‌خیالی‌ها در ایران در حالی رقم می‌خورد که همسایگان دور و نزدیکش به‌شدت برای جذب گردشگر و درآمدزایی از این راه برنامه‌ریزی کرده و رقابت سختی با یکدیگر دارند.بر همین اساس ترکیه با جدب ۳۰‌میلیون گردشگر و با اختلاف زیادی در صدر جدول قرار دارد و عربستان با ۱۸میلیون گردشگر ورودی، از قطر و امارات عبور و در رتبه دوم جای خوش کرده است اما ایران با چهار‌میلیون و ۳۰۰ هزار گردشگر خارجی در رتبه هشتم قرار دارد. این در حالی است که قرار بود براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ صنعت گردشگری ایران شاهد ورود ۲۰‌میلیون مسافر خارجی باشد!

صنعت گردشگری، بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین صنعت در دنیا به‌حساب می‌آید. تأثیر گردشگری بر افزایش میزان اشتغال و درآمدهای ارزی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی موجب شده است تا نگرش کشورهای دنیا به مرز آن تغییریافته و جایگاه مهمی در سیاست‌گذاری دولت‌ها پیدا کند. 

در بسیاری از کشورهای دارای پتانسیل طبیعی و تاریخی، گردشگری ابزار اصلی توسعه اقتصادی برای جوامع و دولت‌های محلی محسوب می‌شود. به‌رغم این‌که ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری یکی از ۱۰کشور نخست جهان محسوب می‌شود، متأسفانه آمارهای جهانی در طول سال‌های گذشته حکایت از روند بسیار کند رشد ورود جهانگردان به کشور و به‌دنبال آن سهم ناچیز این صنعت در میزان درآمد ناخالص ملی دارد. از مهم‌ترین مشکلات موجود که مانع از رشد این صنعت شده است می‌توان به ایران هراسی و عدم ثبات سیاست‌ها، کمبود زیرساخت‌ها، وجود موانع بر سر راه سرمایه‌گذاری، مشکلات صدور روادید، تعدد مراکز تصمیم‌گیری در حوزه گردشگری و به‌ویژه عدم وجود برنامه عملیاتی ملاک عمل و نبود آمار و اطلاعات دقیق در حوزه‌ گردشگری، اشاره کرد. لذا در صورت تداوم وضعیت کنونی، دستیابی به هدف ورود ۲۰‌میلیون گردشگر به ایران، براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ بعید به نظر می‌رسد.

ارتباط رشد اقتصادی و گردشگری

بی‌شک با گزارشی که سازمان‌های بین‌المللی منتشر می‌کنند، مشخص شده تقریبا دستیابی به اهداف توسعه گردشگری در چشم‌انداز ۱۴۰۴ غیرممکن است، ولی نباید فراموش کرد که صنعت گردشگری از جمله صنایعی است که هر مقدار به آن توجه شود، به همان اندازه سودآور است.

دکتر حمید موسوی، کارشناس حوزه گردشگری با بیان این‌که اگر قرار است در ایران کاری صورت گیرد، قبل از هرچیز باید سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در زمینه ایجاد تأسیسات مورد نیاز گردشگری صورت گیرد، به جام‌جم می‌گوید: «سال ۹۳ بود که مطابق برآوردهای صورت گرفته اعلام شد، اگر می‌خواهیم در سال ۱۴۰۴ به ورود ۲۰میلیون گردشگر برسیم لازم است طی ۱۰ سال مجموعا حدود ۶۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مرتبط با این حوزه انجام شود. از این رقم ۶۰‌درصد سهم بخش خصوصی داخلی، ۲۵‌درصد سهم سرمایه‌گذاری خارجی، ۱۰‌درصد سهم سازمان‌ها و وزارتخانه‌های وابسته به دولت و ۵‌درصد هم سهم سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بود.»

وی با تاکید بر این‌که امروز و حدود دو سال مانده به ۱۴۰۴ ایران با زور به ورود چهارمیلیون و ۳۰۰هزار گردشگر رسیده و در خوشبینانه‌ترین حالت نمی‌توان این عدد را طی دوسال حتی دو برابر کرد چه برسد به پنج برابر، ادامه می‌دهد: «بین رشد اقتصادی و گردشگری و رشد اقتصادی و توسعه مالی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. توسعه مالی همچون گردش مالی راحت در کشور مبدا و استفاده ساده از ابزارهای مالی در جهت تامین مالی برای گردشگران در رشد این صنعت نقش به‌سزایی دارد. همان‌گونه که افزایش توسعه مالی سبب رشد اقتصادی است، افزایش رشد اقتصادی نیز سبب بهبود زیرساخت‌ها و توسعه صنعت گردشگری می‌شود.»

چشم‌انداز رویایی همسایه‌ها

آمارهای موجود در گزارش سازمان گردشگری جهانی نشان از ثبات قدرت ترکیه در جذب توریست‌ها و رشد و جهش چشمگیر صنعت گردشگری در عربستان دارد.
وقتی کرونا به روزهای آخر خود رسید، اکثر کشورهای جهاد در گام اول به فکر بهبود شرایط گردشگری خود افتادند. صنعتی که در دوران جولان کووید ــ ۱۹صدمات زیادی دیده بود. بر همین اساس قطر که میزبان جام‌جهانی ۲۰۲۲ بود، انتظار داشت بعد از این مسابقات خودش را به‌عنوان پیشرو در صنعت گردشگری خاورمیانه معرفی کند اما غافل از این‌که ترکیه و عربستان سعودی به آرامی مشغول برنامه‌ریزی جهت کشاندن توریست‌ها به سمت خود هستند و امروز به گواه آمار و ارقام، این دو کشور گوی سبقت را از قطر ربوده و با سرعت چشمگیری پیش می‌روند.

ترکیه که سال‌هاست در آسیا در صدر جدول جذب گردشگر قرار دارد ورود ۳۰‌میلیون توریست را به ثبت رسانده تا رتبه پنجم جهان از نظر مقاصد گردشگری از آن خود کند.

ترکیه که در مرز آسیا و اروپا قرار دارد، تاریخش تحت تأثیر ایرانیان، یونانی‌ها و رومیان دوران باستان، امپراتوری عثمانی و تجارت بین قاره‌هاست اما بیشتر گردشگران این کشور از روسیه و آلمان می‌آیند.

با این تفاسیر و به گواه کارشناسان حوزه گردشگری، ظرفیت‌ها و داشته‌های ترکیه در مقابل ایران اصلا قابل مقایسه نیست و آب‌و‌هوای چهار فصل و اقلیم‌های مختلف و مراکز تاریخی و باستانی و طبیعی و حتی تنوع اقوام و غذای ایرانی اجازه نمی‌دهد هیچ کشوری در این زمینه با آن مقایسه شود، چه برسد به رقابت.

اما متاسفانه بی‌برنامگی و سوء‌مدیریت‌ها و بی‌توجهی به این همه ظرفیت، موجب شده ایران در بین کشورهای خاورمیانه و کشورهای شمال آفریقا امسال با چهارمیلیون و ۳۰۰هزار گردشگر رتبه هشتم را به خود اختصاص بدهد.

در حالی‌که ایران از برنامه چشم‌انداز ۱۴۰۴ به‌شدت عقب مانده و در زمینه گردشگری نیز برنامه خاصی برای اجرای طرح‌هایش ندارد، عربستان اعلام کرده تا پایان این دهه میلادی یعنی طی شش سال آینده، سالانه ۱۰۰‌میلیون بازدیدکننده را هدف قرار داده است.

کرونا و تحریم‌ و سقوط ورود گردشگر

براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۲۲ در مجموع چهارمیلیون و ۱۰۰هزار گردشگر از ایران بازدید کردند که نشان‌دهنده افزایش ۳۱۵‌درصدی نسبت به سال قبل‌تر است.اما این رقم در مقایسه با سال ۲۰۱۹ که در اوج ورود گردشگران حدود ۱۰‌میلیون نفر به ایران آمده بودند بسیار ناچیز و کمرنگ است.داده‌های UNWTO نشان می‌دهد که ورود مسافران پس از پیک ۲۰۱۹ تا سال ۲۰۲۱ روندی کاهشی داشته که به شروع مجدد تحریم‌ها علیه ایران و همه‌گیری جهانی مربوط می‌شود.سیاست خارجی، اقتصاد، اهمیت تاریخی یا فرهنگی، امنیت، دین و مذهب و فناوری و همه از عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری یک کشور هستند. کشورهای پیشران صنعت گردشگری نشان داده‌اند که تقریبا در همه این موارد اصول اولیه‌ای را رعایت می‌کنند و می‌توانند نیازهای گردشگران را تا حدود زیادی رفع کنند.جالب است بدانیم براساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی جهان را دارد که به‌دلیل عدم‌آماده‌سازی زیرساخت‌ها درآمد و سهمش از توریسم جهانی بسیار ناچیز است.

آرزوهای برباد رفته 

برای آگاهی از این‌که اجرا نشدن برنامه‌های سند چشم‌انداز تا چه حد کشور را عقب نگه داشته باید به اوایل دهه ۹۰ برگردیم. در آن زمان عنوان شده بود تعداد گردشگر ورودی به ایران در سال ۱۳۹۳ حدود پنج‌میلیون و ۴۰هزار نفر بوده که برمبنای سند چشم‌انداز و پیش‌بینی منطقی رشد تعداد گردشگران در هر سال، تعداد گردشگران ورودی در سال ۱۳۹۹ یعنی پایان برنامه ششم توسعه باید به حدود ۹میلیون و ۲۵۰هزار نفر می‌رسید و در سال ۱۴۰۴ برابر با ۲۰‌میلیون گردشگر می‌شد که هدف اصلی برنامه بود.

حالا اگر این برنامه به‌درستی اجرا می‌شد از نظر میزان اشتغال نیز باید در سال ۱۴۰۴ حدود ۵۵۰هزار شغل مستقیم و یک‌میلیون و ۶۵۰ هزار شغل غیرمستقیم در صنعت گردشگری ایران فراهم می‌شد.
​​​​​​​
ضمن این‌که در این سال میزان درآمد مستقیم حاصل از ورود گردشگر ۲۱ میلیارد دلار برآورد شده بود که با تقویت برخی شاخص‌ها به‌ویژه در حوزه حمل‌و‌نقل بین‌المللی توسط خطوط هوایی ایرانی و توسعه تجارت چمدانی همین رقم افزایش قابل‌توجهی می‌یافت.