متولی اجرای نقشه جامع علمی کشور مشخص نیست

علت‎‌ های اجرایی‌نشدن بخش قابل‌توجهی از نقشه جامع علمی کشور را چه می ‎دانید؟
به نظر من یکی از معضلاتی که باعث می‎شود سند هنوز به سرانجام نرسیده باشد این است که سازمان‎ های مختلفی متولی اجرای این سند هستند که با هم در ارتباط و هماهنگی نیستند. اگر می‌خواهیم این سند واقعا اجرا بشود نیاز داریم که آموزش از مقطع ابتدایی تا بالاترین سطح آن یعنی آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی زیر نظر یک سازمان باشد. این‌که آموزش چند متولی دارد باعث بروز مشکلاتی شده است؛ مثلا دانشجو با ورود به دانشگاه می‎ خواهد با همان روش‎ های دیپلم و دبیرستان امتحانات دانشگاه را پشت سر بگذارد در حالی که آن شیوه، مناسب دانشگاه نیست. اغلب دانشجویان تمایل دارند وقتی سر کلاس می‌نشینند خط به خط کتابی مشخص را بخوانند و مسائل و تمرین‌ها را حل کنند، چون به همین روش عادت کرده‌‌اند، در حالی که کتاب باید قبل از کلاس مطالعه شده و حین تدریس استاد مفاهیم از قبل برای دانشجو آشنا باشد. مورد مرتبط دیگر آن که آموزش پزشکی زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است اما برای مثال حوزه دامپزشکی زیرمجموعه وزارت علوم بوده که این ساختار متناقض و پراکنده است.

به نظر شما یکپارچه شدن آموزش در سطوح مختلف و داشتن یک متولی مشترک باعث می‎شود ارتباط علم و صنعت با هم بیشتر شود؟
بگذارید با یک مثال ساده شروع کنم؛ از اولین اولویت‎ های علمی که در این سند آمده؛ هوافضا، فناوری هسته‌‎ای و فناوری ارتباطات است در حالی که جوانی که می ‎خواهد وارد دانشگاه شود به بازار نگاه می‎ کند و می‌بیند دندانپزشکی و پزشکی درآمد بهتری دارند. از آنجا که هماهنگی بین سند و بازار کار به‌وجود نیامده است، نخبگان ما وارد حوزه ‎هایی غیر از اولویت‎ های اصلی نقشه جامع علمی کشور می ‎شوند. در دیداری که مقام معظم رهبری با آموزگاران داشتند به این موضوع اشاره کردند که تعداد مهندسان ما نسبت به جمعیت کشورمان از تعداد مهندسان آمریکا نسبت به جمعیت آن کشور بیشتر است، این یعنی تعداد زیادی دانشجو در رشته مهندسی تربیت کردیم که کیفیت تحصیل‌شان پایین بوده در حالی که در کشور آمریکا کمیت دانشجوی فارغ ‎التحصیل مهندسی کمتر از ایران است اما کیفیت آن بیشتر است. متاسفانه ما حتی نحوه کار جمعی را هم به دانشجویان آموزش نمی‌دهیم و اگر در حال حاضر آموزش عالی خروجی‎ های موفقی دارد، لزوما به‌دلیل کارآمدی سیستم آموزشی نبوده و استعدادهای شخصی دانشجویان نیز در این امر دخیل است.

به نظر شما این نقشه نیاز به به‌روزرسانی دارد؟ اگر دارد بیشتر چه بخش‌هایی نیاز به چنین اصلاحاتی دارند؟
بله، به ‎روز‎رسانی نقشه باید در این سند مود توجه قرار بگیرد. برای مثال حوزه ‎های دانشگاهی میان‌رشته‌ای که امروزه در تمام دنیا رایج است در این نقشه کمتر لحاظ شده، چون نقشه جامع علمی کشور کل‌نگر نبوده است. مجلس دانشگاه‌ها را ملزم به افزایش ۲۰‌درصدی رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی کرده است. علت این مسأله هم این است که تقاضا برای این رشته‌ها زیاد شده در حالی که زمانی که نقشه تدوین می‌شد این میزان از تقاضا پیش‌بینی نشده بود.

مهم ‎ترین چالش زیرساختی کشور که باعث می‎شود علم و فناوری در ایران با سرعت مورد انتظار توسعه نیابد چیست؟
توسعه علم بسیار با ارزش است و علوم پایه به‌عنوان زیربنای بقیه علوم باید توسعه پیدا کند اما در نهایت باید همیشه نیم‌نگاهی به مشکلات اقتصادی هم داشته باشد و بتواند مشکلی از جامعه را حل کند. اگر بخواهیم کشور در حوزه ساخت ماهواره رشد داشته باشیم حتما به حمایت سازمان‎ های مختلف دولتی نیاز داریم. وقتی بودجه دانشگاه‎ های شاخص جهان را بررسی می‌کنیم، می ‎بینیم حمایت ‎های دولت‌ها باعث پیشرفت‎های قابل‌توجهی شده است. برای مثال؛ بودجه دانشگاه کیوتو ژاپن تقریبا از کل بودجه وزارت علوم ما بیشتر است. تعداد دانشجویان این دانشگاه حدود ۲۰هزار نفر است، در حالی‌که تعداد دانشجویان وزارت علوم در سال۱۴۰۱ بیش از سه میلیون نفر بوده است.

بودجه پژوهشی تا چه حد می‌تواند در اجرایی‌شدن نقشه جامع علمی کشور مؤثر باشد؟ و علت این که هر سال رقم این بودجه متناسب با نیاز دانشگاه‌ها افزایش نمی‌یابد، چیست؟
بودجه پژوهشی در حقیقت نشان ‎دهنده میزان اهمیتی است که دولت‌ها به علم می‌دهند. یک قانون بسیار ساده وجود دارد که سال‌هاست آن را مطرح می‌کنیم و البته اخیرا هم ابلاغ شده است؛ به این مضمون که صنایع دولتی و غیر‌دولتی باید درصدی از مالیات‌شان آن را به دانشگاه‌ها بپردازند؛ چون دانشگاه است که نیروی این مراکز را تامین می‎ کند. سرانه بودجه پژوهشی ما در حوزه علم و فناوری اصلا با کشورهای دیگر قابل قیاس نیست. از سوی دیگر نبود توازن در صنعت بسیار زیاد است؛ مثلا ما توانایی ساخت ماهواره داریم اما خودروی داخلی ‎مان کیفیت ندارد. اینها در حالی است که دانش طراحی و ساخت خودروهای با کیفیت در دانشگاه‎ های ایران وجود دارد؛ مثلا در دانشگاه علم و صنعت دانشکده خودرو داریم اما نیازی از سمت صنعت مشاهده نشده، در حقیقت صنعت به دنبال ارتباط با دانشگاه به منظور ارتقای کیفی خودروها نبوده است.

شما سهم دانشگاه‎ ها در جهت اجرایی‌شدن نقشه را چه می‌دانید؟
در علم، تحصیلات تکمیلی حرف اول را می‎زند. در این مقطع معمولا دانشجویان متاهل هستند یا اگر هم نیستند علاقه‌مندند که مستقل زندگی کنند، در حالی که ما واحدهای بسیار محدودی از خوابگاه‎ های متاهلی داریم تا در اختیار این دانشجویان بگذاریم. زندگی این دانشجویان به‌سختی می‎ گذرد و وقتی غرب به آنها بودجه پژوهشی می‎دهد ترغیب می ‎شوند که به آنجا بروند. ما ۴۰۰سال پیش در همین کشور دانشگاهی داشتیم که استادش شیخ‌بهایی بود، شاگردش ملاصدرا و همچنین ملامحمد فیض، شاگرد ملاصدرا. در آن دوران دانشگاه به دانشجو سهمیه، مقرری، غذا و اتاق می‌داد در حالی که هم‌اکنون این سیستم دیگر وجود ندارد. در عوض غربی‎ ها همین ایده را گرفتند و اجرایی کردند. امروزه در کشورهای پیشرفته صنایع مالیاتی را به‌عنوان بودجه پژوهشی به دانشگاه‌ها می‌دهند و استاد موظف است از این بودجه هزینه ‎های مختلف دانشجو را تامین کند و به این ترتیب، ما نخبه‎ های‌مان را از دست دادیم. از مشکلات این سیستم آموزشی این است که برای شناسایی دانشجوهای مستعد در مقطع دکترا کنکور برگزار می‌کنیم در حالی که استادی که با دانشجوهای مختلفی کار کرده، می‌داند کدام دانشجو برای مقطع دکترا مستعد است و می‎تواند آنها را شناسایی و انتخاب کند. ایده من برای بهبود این شرایط، استاد‌محوری است. این نکته بسیار مهمی است که باید ببینیم به اندازه نیاز کشور، در رشته‌های مختلف دانشجو تربیت می‌کنیم یا نه. به این ترتیب می‌شود برای پاسخگویی به نیازهای کشور اقدام‌های موثرتری داشت.

نقش دانشگاه‌ها در اجرای نقشه جامع علمی کشور
از دکتر چلداوی در خصوص ساده‌ترین قدم‌هایی که دانشگاه‌ها می‌توانند در جهت بازگشت به نقشه جامع علمی کشور ایفا کنند، پرسیدیم. وی در پاسخ می‌گوید: «ما تلاش کرده‌ایم برای راه‌اندازی پردیس میان‌رشته ‎ای قدم برداریم و تا جای ممکن مهارت‌محور و تقاضا‌محور باشیم. برای مثال رشته ‎هایی که ترکیب روان‎شناسی و هنر است. هم‌اکنون چند رشته دیگر که تقاضامحور است و مجوزهایش را از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دریافت کرده‌ایم به‌زودی در این پردیس ارائه می ‎شوند. دانشگاه شاهد تنها دانشگاه جامع کشور است که تقریبا همه رشته‌ها از جمله پزشکی، طب سنتی، علوم پایه، فنی مهندسی، هنر و... در آن وجود دارد و در آن رشته‌های مربوط به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، مرزی ندارند. به همین دلیل ظرفیت راه ‎اندازی حوزه‎ های بین‌رشته‌ای هم در این دانشگاه وجود دارد. یکی از حوزه‌هایی که ما روی آن کار می‌کنیم اثر امواج روی گیاهان حشرات حیوانات و انسان‌هاست؛ مثلا ما از گوشی همراه استفاده می‌کنیم و دغدغه‌های زیادی در این‎باره داریم که گوشی را هنگام خواب کجا بگذاریم، حین شارژ تلفن از آن استفاده کنیم یا نه؟ برای پاسخ علمی به چنین حوزه‌هایی نیاز داریم که مهندس کشاورزی، پزشک، دامپزشک و مهندس امواج در کنار هم قرار بگیرند. با تاسیس پردیس میان‌رشته‌ای، اعضای هیات علمی با تخصص‌های مختلف نیاز داریم که حوزه‌ای بسیار کاربردی است.»