آغاز بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی سال از امروز

نمایشگاه کتاب تهران به شهادت دوست و دشمن، پربازدیدکننده‌ترین نمایشگاه کتاب جهان و یکی از رویدادهای فرهنگی مهم منطقه و بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور محسوب می‌شود.

شاید در طول سال رویدادهای دیگری مانند جشنواره فیلم فجر هم برگزار شود که دارای اهمیت و اعتبار ویژه‌ای است اما نمایشگاه کتاب به لحاظ میزان بازدیدکننده، رویدادهای جنبی و مرتبط و درگیرکردن تقریبا تمامی بخش‌های فرهنگی و هنری کشور با هیچ اتفاق دیگری قابل قیاس نیست.

راستش را بخواهید، یکی از دغدغه‌های اصلی در مورد نمایشگاه امسال، زمزمه‌هایی درباره احتمال حضورنداشتن گروهی از ناشران فعال بود. این عدم مشارکت فقط دلایل سیاسی و اجتماعی نداشت، بخش مهمی از آن به مشکلات اقتصادی بازمی‌گشت. ضربه‌های سنگینی که صنعت نشر در این سال‌ها به دلیل کرونا، تنش‌های اجتماعی و افزایش سرسام‌آور قیمت کاغذ و لوازم چاپ خورده است، صرفه اقتصادی حضور فیزیکی و اجاره غرفه را برای برخی ناشران از بین برده بود و احتمال داده می‌شد گروهی از آنها به همان فروش از طریق نمایشگاه مجازی بسنده کنند اما یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزیر ارشاد چند روز پیش خبر خوبی داد و اعلام کرد ۹۵ درصد ناشران فعال کشور در نمایشگاه حضور دارند و آثار منتشرشده خود را عرضه می‌کنند.

او که همزمان رئیس نمایشگاه کتاب تهران هم هست، از امیدواری خود و دست‌اندرکاران نمایشگاه در خصوص «شرکت انبوه مردم» در نمایشگاه و پررونق‌شدن آن صحبت کرد و گفت: با وجود مشکلات اقتصادی که پیش‌روی صنعت نشر قرار دارد ناشران با انگیزه و اشتیاق حداکثری در بخش‌های مختلف نمایشگاه حاضر هستند و امیدوارم این نمایشگاه با همراهی ناشران، نویسندگان، اهالی قلم و مردم خاطره شیرین فرهنگی برای همه به‌جا بگذارد.

یارانه‌ها در نمایشگاه

یارانه اعتباری خرید کتاب که از سه روز پیش از برگزاری نمایشگاه، روند درخواست آن آغاز شده است، برای اعضای هیأت علمی، دانشجویان و طلاب اختصاص یافته است.

این گروه از مخاطبان کتاب با مراجعه به سایت خانه کتاب درخواست‌های خود را باید در این سایت ثبت کنند. البته این یارانه سقف محدودی دارد، این سقف برای دانشجویان و طلاب 600 هزار تومان است که 240 هزار تومان آن را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پرداخت می‌کند.

استادان و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها هم حداکثر 700 هزار تومان می‌توانند یارانه کتاب دریافت کنند که از میان سهم وزارت ارشاد، 350 هزار تومان خواهد بود. البته به نظر می‌رسد با توجه به گران‌شدن شدید کتاب، این میزان یارانه تخصیص‌یافته بسیار اندک است و کفاف نیاز روزافزون دانشجویان و استادان را به کتاب‌های علمی که اغلب گران هم است، نخواهد داد.

شاید بهتر بود وزارت علوم در این زمینه به کمک وزارت ارشاد می‌آمد و با تقبل بخش بیشتری از یارانه کتاب، میزان آن را بالاتر می‌برد. البته حمایت‌های معمول اهل قلم امسال هم در نمایشگاه برقرار است و برای اهل قلم نیز از ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان یارانه کتاب در نظر گرفته شده است. ۳۰ درصد تخفیف در بخش کتاب‌های خارجی برای آثار منتشرشده از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ ارائه می‌شود.

نمایشگاه مدرن

همان طور که می‌دانید شعار سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران «آینده خواندنی‌ است» انتخاب شده و نشان‌دهنده این است که رویکرد نمایشگاه در دوره جاری و شاید سال‌های پیش رو آینده‌نگرانه است؛ شاید تلاشی برای جذب مخاطبان بیشتر از نسل جدیدی که به میدان کنشگری فرهنگی و اجتماعی آمده است و شاید همزمان نگاهی همراه با توسعه و پیشرفت فناوری در خدمت فرهنگ. به همین دلیل یک ویژگی نمایشگاه امسال توجه به فناوری‌های مدرن و به‌روزشدن نسبی در این زمینه است. مثلا این که امسال اگر در شهرستان‌ زندگی می‌کنید یا تهرانی هستید و حوصله ترافیک خیابان‌های اطراف مصلی را ندارید، می‌توانید از خانه هم در نمایشگاه شرکت کنید.

هم از طریق نمایشگاه مجازی کتاب که همزمان با نمایشگاه حضوری در سایت خانه کتاب به نشانی ketab.ir برگزار خواهد شد، می‌توانید کتاب بخرید و هم از طریق رسانه‌های مجازی در جریان رویدادهای جذاب و حاشیه‌ای نمایشگاه باشید.

تلویزیون اینترنتی کتاب در روزهای برگزاری نمایشگاه، یک ویژه‌برنامه روزانه به نام «جلد دوم» هم دارد که مجری و کارشناس آن میثم رشیدی مهرآبادی است و در این برنامه روزانه، هر روز به یک کتاب پرداخته می‌شود و با نویسنده آن درباره چگونگی نوشتن کتاب و استقبال مخاطبان گفت‌وگو خواهد شد.

البته تا یادمان نرفته بگوییم نمایشگاه امسال نسبت به سال‌های گذشته یک تغییر مهم دیگر هم دارد. در نمایشگاه‌های سال‌های قبل فقط ناشران در نمایشگاه شرکت داشتند؛ اما امسال کتابفروشی‌ها هم که به واسطه برگزاری نمایشگاه همیشه ضررهای سنگین می‌کردند، در نمایشگاه حضور دارند. در نمایشگاه امسال کتابفروشان ضمن بهره‌مندی از یارانه مستقل، در بخش مجازی نمایشگاه حضور خواهند داشت.

این کتابفروشان برای ارسال بسته‌های خریداری‌شده هزینه‌ای پرداخت نخواهند کرد و ارسال کتاب برای خریداران مجازی این دوره از نمایشگاه به سراسر کشور رایگان خواهد بود.

اگر به نمایشگاه رفتید و نیاز به اطلاع‌رسانی درباره کتاب‌ها و ناشران دارید یا درباره نحوه استفاده از بخش مجازی نمایشگاه به مشکل برخوردید، می‌توانید از امکانات کمیته پاسخگویی و اطلاع‌رسانی استفاده کنید.

در خود نمایشگاه در بیش از ۲۰ نقطه، غرفه‌های اطلاع‌رسانی و استندهای لمسی وجود دارد که می‌توانید سؤالات خود را بپرسید، در کنار آن اپلیکیشن نمایشگاه با عنوان «نمایشگاه کتاب» در دو نسخه اندروید و IOS هم طراحی شده که می‌توانید قبل از آمدن به نمایشگاه آن را روی گوشی خودتان بارگذاری کنید و به اطلاعات مختلف درباره نمایشگاه دسترسی داشته باشید؛ اما در عین حال مرکز تماس نمایشگاه با شماره 021-۹۱۰۰۹۸۹۸ از ساعت ۹ تا ۱۸ هر روز پاسخگوی خریداران و ناشران خواهد بود و این هم روشی برای پاسخگویی به سؤالات مخاطبان خواهد بود.

مسؤولان برگزاری نمایشگاه قول داده‌اند با توجه به تجربه دوره‌های گذشته نمایشگاه، فرآیندهای نرم‌افزاری را بهبود داده و یک برنامه داخلی هم برای مدیریت ارتباط با مشتریان برای ثبت سوابق مشکلات و شکایات در دسترس مخاطبان قرار خواهد گرفت.

یک مهمان عزیز

بخش خارجی نمایشگاه همواره مورد توجه بوده و علاقه‌مندان خاص خود را هم دارد. پیش‌بینی شده است ۴۵ هزار عنوان کتاب خارجی چاپ‌شده در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ در بخش ناشران خارجی نمایشگاه کتاب تهران عرضه شود که این تعداد کتاب‌، رشد ۴۰ درصدی را در تعداد عناوین و رشد 20 درصدی را در تعداد غرفه‌ها نسبت به دوره قبل نمایشگاه کتاب تهران نشان می‌دهد. البته باید دید که با توجه به نوسانات شدید قیمت ارز، چند نفر از خریداران کتاب خارجی موفق می‌شوند از این نمایشگاه کتاب بخرند.

برگزارکنندگان سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قول داده‌اند برخی شخصیت‌های تاثیرگذار جهان، به‌ویژه جهان اسلام در این دوره از نمایشگاه حضور پیدا کنند. علاوه بر این، وزرای فرهنگ تاجیکستان و ونزوئلا به همراه رؤسای نمایشگاه‌های دوحه، مسقط و دهلی‌نو نیز میهمان نمایشگاه کتاب تهران خواهند بود.

مهمان ویژه نمایشگاه امسال کشور همزبان تاجیکستان است که با وجود افزایش سطح مبادلات فرهنگی به‌خصوص در حوزه نشر میان دو کشور، هنوز ظرفیت‌های استفاده‌نشده در خصوص همکاری‌های فرهنگی میان دو کشور بسیار زیاد بوده و کارهای نکرده، فراوان.

مبادلات نشر ایران و تاجیکستان به نفع هر دو کشور است. تاجیکستان از نظر امکانات نشر و چاپ در فقر به سر می‌برند.

ضمن این که کلیت اقتصاد تاجیکستان از اقتصاد ایران کوچک‌تر است. صنعت نشر ایران با همه مشکلاتش، بسیار پیشرفته‌تر و به‌روزتر از صنعت نشر تاجیکستان است. این در حالی است که آثار نویسندگان ایرانی بازار خوبی هم در این کشور دارد.

تاجیک‌ها به بسیاری از آثاری که در ایران منتشر می‌شود علاقه دارند و اگر زمینه‌های ارسال، ترجمه و چاپ کتاب‌های شاعران و داستان‌نویسان و هنرمندان ایرانی در آن کشور فراهم شود، بازار خوبی خواهد داشت.

در سال‌های اخیر، برخی ناشران ایرانی در بازار تاجیکستان حضور موفقی داشته‌اند اما این بخش کوچکی از نیازی که بازار فرهنگی دو کشور دارد، تأمین می‌کند. در حوزه‌های مدرن‌تر و جدیدتری مانند کتاب‌های صوتی، تعاملی و مانند آن، شرکت‌های دانش‌بنیان فرهنگی ایرانی زمینه خوبی برای حضور در این کشور دارند.

شاید خیلی‌ها مشکل اصلی را مسأله خط متفاوت دو کشور بدانند. محمود (هژیر) طهرانی، نویسنده و عضو هیات مدیره انجمن دوستی ایران و تاجیکستان، چندی پیش گفته بود اکنون بسیاری از روشنفکران و ادیبان تاجیک با علاقه و پیگیری خود به خط فارسی تسلط دارند.

ضمن این که مسأله خط فارسی و سیرلیک با وجود مترجمان خط مسلط به راحتی قابل رفع است. بیشترین مشکل در این حوزه فرهنگی نیست، زیرا جاذبه و علاقه فرهنگی میان دو کشور به شدت وجود دارد.

در دوره‌هایی هم تلاش‌های بسیار خوبی برای نزدیکی بیشتر میان اهل فرهنگ دو کشور اتفاق افتاده است. فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ شاهد این بودیم که بسیاری از کتاب‌های فارسی در تاجیکستان به سیریلیک برگردان و در آنجا چاپ شد و از طرف دیگر اهل فرهنگ ایران با نویسندگان تاجیک آشنا شدند، تبادلات فرهنگی و مبادله کتاب و محصولات فرهنگی میان دو کشور شدت گرفت و زمینه‌های همکاری میان دو کشور بیش از پیش شکوفا شد. سفارت ایران و رایزنی فرهنگی ایران در این کشور فعال بود و کلاس‌های آموزش خط فارسی، مبادلات استاد و دانشجو میان دانشگاه‌های دو کشور، برنامه‌های فرهنگی و هنری و نیز اهدای عناوین زیادی از آثار نویسندگان ایرانی به دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی تاجیکستان جدی گرفته شد، اما روابط سیاسی دو کشور در مراحلی سرد شد و حتی در دوره‌ای طولانی ایران در دوشنبه سفیر نداشت. این در حالی است که ترکیه آماده است به سرعت جای خالی ایران در این کشور را بگیرد. به نظر می‌رسد در دوره کنونی روابط میان دو کشور در وضعیت مناسبی قرار گرفته و لازم است مسئولان برای استفاده از این فضای جدید و جبران کم‌کاری‌های گذشته، استفاده هوشمندانه‌ای ببرند. به همین دلیل باید فرصت حضور تاجیکستان در نمایشگاه تهران را قدر دانست و از آن نهایت استفاده را برد.

برخی اطلاعات درباره نمایشگاه:

* نمایشگاه و انجمن سینمای جوان در نمایشگاه برنامه مشترکی به نام «سینما کتاب» را اجرا می‌کنند. در این برنامه فیلم‌های مستند، اقتباسی یا فیلم‌هایی که در ارتباط با شخصیت‌های فعال حوزه کتاب و فرهنگ یا در ارتباط با ترویج کتاب است با حضور عوامل و تهیه‌کنندگان آنها برای علاقه‌مندان به نمایش درمی‌آید.

* اگر با فرزندان‌تان به نمایشگاه می‌روید، می‌توانید از سالن «کتاب‌بازی» با ۱۵ غرفه بازدید کنید. در این برنامه فعالیت‌های فرهنگی که به حوزه کودک و نوجوان مرتبط است، در معرض دید دوستداران کتاب قرار می‌گیرد.

* در سالن گوشه کتاب که به ناشران اختصاص دارد، در طول برگزاری نمایشگاه، ۵۰ نشست رونمایی، نقد و بررسی کتاب برگزار خواهد شد که برای آشنایی با تازه‌ترین آثار منتشر‌شده در حوزه‌های مختلف نشر مفید است.

* یکی از ایراداتی که همیشه به نمایشگاه گرفته می‌شد در حاشیه‌بودن بخش بین‌الملل آن بود. امسال برای مجموعه ناشران بین‌الملل و خارجی یک محل در نظر گرفته شده تا امکان تعامل میان ناشران داخلی و خارجی و ناشران خارجی با هم بیشتر فراهم شود. لازم به یادآوری است بخش ناشران خارجی امسال در رواق شرقی مصلی جانمایی شده است.

* همزمان با نمایشگاه کتاب تهران، خانه کتاب و ادبیات ایران، کارگاه‌های آموزش ادبی روایت‌نویسی، آموزش داستان‌نویسی و آموزش شعر را امروز، فردا و پس‌فردا در محل نمایشگاه برگزار خواهد کرد. در این کارگاه‌های آموزشی، خسرو باباخانی، یاسین حجازی، مهدی طباطبایی، غلامرضا طریقی، مجید آقایی و محمدرضا شرفی‌خبوشان به علاقه‌مندان ادبیات درس نوشتن می‌دهند.