معادله پیچیده مادران شاغل

این واقعیتی است که نه‌فقط کشور ما بلکه بسیاری از کشورهای جهان را درگیر کرده و هرکدام از آنها به طریقی، قدم در راه سیاست‌های افزایشی جمعیت گذاشته‌اند. سیاست‌هایی که بخش بزرگی از آنها، بانوان و مادران جامعه را نشانه می‌گیرد اما واقعا ما برای حمایت از مادران، چه کرده‌ و از آن مهم‌تر، چه باید بکنیم؟

فرصت بسیار کوتاه است؛ این را متخصصان حوزه جمعیت می‌دانند و بر این باورند که اگر امروز، تغییر مثبتی برای افزایش جمعیت صورت نگیرد، ما در بحران پیش‌رو غرق خواهیم شد. موضوعی که در تازه‌ترین اقدامات، رئیس جمهور هم بر آن تاکید کرده و پای سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی را به میدان کشیده و از آنها خواسته است که راهکارهای خود را برای همزمانی اشتغال و فرزندپروری برای بانوان شاغل بررسی و به دبیرخانه ستاد ملی جمعیت ارائه کند. این همان سوالی است که ما از صالح قاسمی، یکی از برترین پژوهشگران حوزه جمعیت پرسیدیم و اتفاقا به پاسخ‌های خوبی رسیدیم!

یک حرف مشترک
شرق یا غرب دنیا؛ تفاوتی ندارد! در واقع آنچه سیاست‌های جمعیتی همه کشورهای دنیا را در حوزه فرزندآوری بانوان شاغل به موفقیت نسبی رسانده، این است که سعی کردند تا بین زندگی اجتماعی و زندگی خانوادگی یک خانم، تعامل مناسبی برقرار کنند. «تا زمانی که بین این دو ساحت از زندگی، هماهنگی و سازگاری ایجاد نشود، نمی‌توان به موفقیت‌های جمعیتی رسید.» این را صالح قاسمی، پژوهشگر حوزه جمعیت می‌گوید که معتقد است فراهم کردن شرایطی برای پیشرفت هر دوی این جنبه‌ها در زندگی یک خانم، راهبرد اصلی حمایت از مادران شاغل یا حتی تشویق خانم‌های شاغل به مادر شدن و داشتن فرزند است. البته در این میان باید بپذیریم زمانی که زندگی اجتماعی و زندگی خانوادگی در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، باعث وجود تعارضات و اصطکاک‌هایی می‌شوند که برای رفع آنها نیاز به الگوها و راهبردهایی کاملا برنامه‌ریزی شده داریم:« این‌طور نیست که ما بدون راهبرد و سیاست و برنامه مشخص، بتوانیم حضور اجتماعی و فعالیت شغلی بانوان را ایجاد کنیم و بعد در کنار آن انتظار هیچ‌گونه آسیب یا جای خالی در خانواده نداشته باشیم.» همین است که در جامعه امروز که حضور اجتماعی بانوان را می‌طلبد، برقراری بهترین شرایط برای خانم‌هایی که انتخاب‌شان مادر شدن در کنار فعالیت‌های اجتماعی و حضور مثمر ثمر در جامعه است، باید شرایط بسیار ایده‌آلی فراهم شود و حمایت‌های جدی صورت بگیرد، اتفاقی بدیهی که در بسیاری از کشورهای دنیا در حال اجراست.

مرخصی‌های متنوع
صالح قاسمی از روش‌ها و تکنیک‌هایی برای حمایت از مادران شاغل می‌گوید که اصلا فرقی نمی‌کند در کدام کشور یا نقطه جغرافیای اجرا می‌شود و همگی دست روی یک موضوع می‌گذارند؛ جدا نکردن مادر و فرزند! « آنچه مهم است، این است که مادر تا آنجا که ممکن است در کنار فرزندش باشد.» و این مهم‌ترین اصل حمایت از مادران شاغل است؛ مادرانی که اتفاقا برای کارایی بیشتر، نیاز به احساس امنیتی دارند که از بودن در کنار فرزندان‌شان می‌گیرند: «باید برای مادران، مرخصی‌های متفاوت و متعددی در نظر گرفته شود؛ چه بهتر که این مرخصی‌ها با کل حقوق یا حداقل با نیمی از حقوق باشد. از مرخصی زایمان، مرخصی شیردهی، مرخصی تحصیلی و هر نوع دیگری از مرخصی که کودک در سنین مختلف از رشدش به حضور همه‌جانبه مادر نیاز دارد.» البته انگار نه‌فقط کودک بلکه مادر هم به بودن در کنار فرزندش احساس نیاز می‌کند.

کار همراه با مادری
فراهم کردن امکان دورکاری برای مادران شاغل، یکی دیگر از اقدامات پربازده برای احساس آرامش مادر و کودک و به نتیجه رسیدن فعالیت شغلی است: «تعریف دورکاری در مشاغل و انجام بسیاری از فعالیت‌ها در خانه، از بهترین راهکارها برای حمایت از مادران شاغل بوده که اتفاقا نتیجه بسیار موفقی در کشورهای مختلف داشته است.» صالح قاسمی می‌گوید دورکاری، فرصت حضور تمام وقت مادر در کنار فرزندش را در حالی فراهم می‌کند که به موازات آن، احساس حضور در اجتماع و انجام مسئولیتی که به او در حوزه کاری‌اش داده شده را هم دارد. در این میان، علاوه بر دورکاری مادران، ایجاد مهدهای کودک در ادارات و محیط‌های کاری هم می‌تواند آن امنیت خاطر را به مادر و فرزندش بدهد که من در محیط کار هستم و هر لحظه که مادر و فرزند به همدیگر احساس نیاز کنند، می‌توانند این احساس را رفع کنند: «در‌واقع هدف از خدماتی مانند دورکاری یا مهدکودک در محیط کار، دور نکردن مادر و کودک حتی برای چند ساعت کوتاه است؛ موضوعی که اگر اجرایی شود، خانم‌های شاغل بسیاری، با تطابق زندگی کاری و شخصی‌شان، فرزندآوری را خواهند پذیرفت.» فراموش نکنیم که ایجاد امنیت شغلی و امنیت روانی ناظر بر مشاغل برای مادران، خیلی کمک می‌کند که مادر به این تصمیم برسد که صاحب فرزند شود: «در‌غیر این صورت اساسا این تصمیم را از همان ابتدا کنار می‌گذارد و به فرزنددار شدن فکر نمی‌کند.»

قوانین بسیار، اجرا هیچ
اما شاید یکی از مهم‌ترین مسائلی که مانع موفقیت در مسیر بحران جمعیت در کشور ماست، اجرایی نشدن قوانین است: «اتفاقا که راهکارها، پیشنهادها و امتیازات بسیار خوبی در کشور ما برای بانوان شاغل در نظر گرفته شده اما ضعف ماجرا در این است که بخش زیادی از این امتیازات که حتی به صورت قانون هم در آمده، اجرایی نمی‌شود.» و همین اجرایی نشدن و دیده نشدن این امتیازات، باعث شده که خانم‌ها و مادران، آن احساس خوبی را که باید از حمایت‌های قانون جوانی جمعیت بگیرند، دریافت نکرده‌اند. برای همین است که صالح قاسمی، تاکید دارد بیشتر از این‌که به فکر راهکارهای متفاوت و متعدد باشیم، بهتر است که تمام تمرکزمان را بر مطالبه محتوای قانون جوانی جمعیت بگذاریم که اگر همان‌هایی که به آن رسیده‌ایم، اجرایی شود، گام بزرگی برای حمایت از مادران شاغل و بعد هم ترغیب بانوان جوان به فرزندآوری برداشته‌ایم؛ این‌که می‌توانند در کنار مادر بودن، حضور اثرگذاری در جامعه هم داشته باشند.