تل‌آویو؛ بازنده توافق تهران - ریاض

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که روند انزوای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رژیم‌صهیونیستی متعاقب این توافق تسریع شده و ترکیب این آسیب منطقه‌ای (به ضرر منابع تل‌آویو) با بحران‌های داخلی این رژیم، بر شدت استیصال اسرائیل افزوده است.

در این خصوص جام‌جم گفت‌وگویی با پل پیلار صورت داده است. پل پیلار یکی از سردبیران نشریه نشنال اینترست و عضو ارشد مرکز تحقیقات امنیتی دانشگاه جورج تاون و نیز مرکز سیاست‌های امنیتی ژنو است. وی در سال ۲۰۰۵ پس از ۲۸ سال فعالیت در جامعه اطلاعاتی آمریکا از سازمان اطلاعات مرکزی (DCI) بازنشسته شد.

با صدور بیانیه مشترک بین ایران، عربستان و چین مقرر شده که تهران و ریاض سفارتخانه‌های خود را تا دو ماه آینده بازگشایی کنند. اهمیت شروع مجدد روابط چه آثاری خواهد داشت؟

به عنوان دو بازیگر اصلی در منطقه خلیج‌فارس، هرگونه کاهش تنش بین ایران و عربستان‌سعودی گامی مطلوب به سوی ثبات بیشتر منطقه است. واضح است که اختلافات زیادی بین دو کشور باقی مانده است اما احیای روابط دیپلماتیک به معنای بهبود ارتباطات در بحث درباره این اختلافات است. بنابراین، کلیت احیای روابط تهران و ریاض انعکاس موثری به سود دو بازیگر در حوزه امنیتی و منطقه‌ای خواهد داشت. بااین‌حال طرفین در جزئیات و در قبال پرونده‌های گوناگون، قطعا مذاکرات را با یکدیگر ادامه خواهند داد.

گفت‌وگو میان طرفین با میانجیگری عراق و عمان دنبال شده بود. بااین‌حال اعلام شروع مجدد در چین و در بیانیه‌ای سه‌جانبه صورت گرفت. دلیل این موضوع چیست؟خصوصا آن‌که برخی تحلیلگران آمریکایی نسبت به نفش‌آفرینی چینی‌ها در این معادله به‌عنوان نماد ضعف در سیاست خارجی واشنگتن یاد می‌کنند.

ممکن است موضوع واسطه‌گری چینی‌ها در این مذاکرات، مربوط به تضمین‌های خاصی نباشد، بلکه فقط مربوط به نفوذ و اهمیت نسبتا بیشتر چین در نظام بین‌الملل باشد. این کشور شریک تجاری عمده عربستان‌سعودی و ایران است و همچنین وزن یک قدرت بزرگ را دارد که عراق و عمان ندارند. بنابراین، پکن از وزن سیاسی خود در جهان بابت میانجیگری در این مذاکرات استفاده کرده است.

در بیانیه مشترک میان سه کشور ایران و عربستان و چین آمده است: سه کشور اراده قاطع خود را جهت به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌نمایند. به نظر می‌رسد چین در حال طراحی نوعی معماری منطقه‌ای است که در آن تنش‌ها به نفع منافع خود کاهش یابد. ارزیابی شما چیست؟

مزیت اصلی برای چین نه‌چندان طراحی خاص معماری منطقه، بلکه توانایی نشان‌دادن این است که یک بازیگر اصلی دیپلماتیک در منطقه است، به‌نحوی‌که آمریکا که ارتباط مستقیمی با ایران ندارد نیست. همچنین به نفع چین است که به‌طورکلی ثبات بیشتری در خاورمیانه داشته باشد، جایی که روابط اقتصادی زیادی دارد. چین در مسیر حرکت اقتصادی خود در نظام بین‌الملل، نسبت به مولفه‌های مبتنی بر ثبات در منطقه خاورمیانه، تمرکز بیشتری خواهد داشت. از این رو شاهد نقش‌آفرینی بیشتر چینی‌ها در عرصه‌های سیاسی و امنیتی (در سطح مناسبات جهانی)خواهیم بود.

در بیانیه مشترک، بر اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضاشده در سال ۲۰۰۱ و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در سال ۱۹۹۸ تأکید شده است. اهمیت اجرای این توافق‌نامه چیست و آیا بر تصمیم عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو تاثیرگذار خواهد بود؟

تعهد به اجرای قراردادهای همکاری قبلی نشان می‌دهد که طرفین واقعا خواهان بهبود روابط هستند و نه صرفا گفت‌وگوی مستقیم. تل‌آویو بدیهی است که از این تحول ناراضی است ــ زیرا طرفدار انزوای ایران و حفظ تنش‌های بالا با ایران است ــ اما احیای روابط با ایران لزوما بر تصمیمات عربستان در مورد عادی‌سازی احتمالی با اسرائیل تأثیر نخواهد گذاشت. محمد بن‌سلمان می‌خواهد نشان دهد که از همه مستقل است و ممکن است همچنان بخواهد منافع امنیتی روابط با اسرائیل را، درعین‌حال که مستقیما با ایران رابطه دارد، به‌دست‌آورد. درهرحال، باید در انتظار رویکرد و رفتار بازیگران در آینده بود.

برخی تحلیلگران می‌گویند با توجه به صادر شدن این بیانیه و سفر گروسی به ایران و عدم صدور قطعنامه از سوی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به نظر می‌رسد زمینه برای شروع مذاکرات احیای برجام نیز فراهم شود. با این استدلال موافق هستید؟

هر چیزی که به سمت دیپلماسی بیشتر با ایران حرکت کند، فضای مساعدتری را برای مذاکرات درباره برجام ایجاد خواهد کرد اما موانع مشخصی که در چند ماه گذشته مانع دیپلماسی هسته‌ای با ایران شده، عمدتا باقی مانده است. شاید پیشرفت احتمالی مطلوب‌تر در زمینه آماده‌سازی زمینه برای احیای برجام، هرگونه توافقی باشد که ایران و آمریکا می‌توانند درباره آزادی یا تبادل زندانیان به‌دست‌آورند.