تحویل مرگ به پرنده‌های بهار

اینها فقط نتایج سرخوشی دیوانه‌وار یک شب است؛ شبی که حالا خیلی نزدیک است. تحریف شگفت آیین چهارشنبه‌سوری از «آتش» به «مواد انفجاری» تنها در طول دو دهه دلیلش هر چه باشد پیامدهای زیست‌محیطی‌اش بسیار مخرب است. طبیعت در حال نوزایی است، پستانداران جفت‌یابی می‌کنند و وقت تخمگذاری پرندگان است و انفجار صدا و دود حاصل از فشفشه‌های چهارشنبه‌سوری باعث مرگ بی‌شمار پرنده، گربه و حشراتی همچون زنبورهاست. بگذریم که در این میان آسیب کمی هم به انسان‌ها که به نوعی محور محیط‌زیست هستند وارد نمی‌شود. قلب کوچک گربه‌ها تاب این صداها را ندارد و حجم قابل‌توجهی از آنها به واسطه صدای این انفجارها دچار سکته (انفارکتوس) می‌شوند و می‌میرند. همین معدود پرنده‌های باقیمانده هم از هراس این صداهای رعب‌آور از محیط‌های امن لانه‌شان جدا می‌شوند و جوجه‌های تازه یا تخم‌هایشان را جا می‌گذارند. شب چهارشنبه آخر سال برای ما هرچقدر هم سرخوشی به همراه داشته باشد (که ندارد) دلیل محکمی بر مرگ بی‌رحمانه پرندگان، گربه‌ها و حتی سگ‌ها است. اتفاقی که بی‌توجه به آن حالا هر سال دارد به شکل عجیب‌تری تکرار می‌شود. حالا چند سالی است که از چند روز مانده به چهارشنبه آخر سال خبرهای قربانیان این مراسم جایش را در صفحه اخبار حوادث باز می‌کند. خبرهایی مبنی بر انفجار کارگاه یا انبار تهیه مواد منفجره! صورت‌های باندپیچی، دست‌های قطع‌شده و چشم‌های سیاه‌شده بخشی ثابت از حافظه تصویری ما از آخرین شب چهارشنبه آخر سال است. این کلیشه ثابت تصویری اما چیزی است که به چشم می‌آید و بدیهی هم هست چرا که قربانیان ابتدایی این مراسم همواره شهروندان بوده‌اند اما پشت برگزاری این آیین می‌توان قربانیان بی‌زبان دیگری هم یافت. موج بی‌شماری از پرندگان و گربه‌های شهری که تاب و توان این حجم از انفجار را ندارند و به‌راحتی جان می‌دهند. تا همین چند سال پیش که هنوز آسمان پایتخت در سیطره دود و مازوت‌سوزی هم نبود، می‌شد چشم‌ دواند و پرواز گنجشک‌ها، طوطی و مرغ مینا و بلبل‌ها را تماشا کرد اما حالا آسمان پایتخت خلوت‌تر از همیشه است. اسماعیل کهرم، پرنده‌شناس و فعال محیط‌زیست معتقد است هیچ آیین و جشنی نباید به مرگ جانداران دیگر منجر شود. او به جام‌جم می‌گوید: «ما در پرندگان سکته کم نداریم؛ سکته‌هایی که به‌واسطه صدای ناگهانی ترقه‌ها ایجاد می‌شود. بسیاری از پرندگان هم به‌واسطه صدای وحشتناک ترقه‌ها از هراس لانه‌های خود را ترک می‌کنند.» آن‌طور که او می‌گوید، قلب یک پرنده ۶۰۰تا ۷۰۰بار در دقیقه می‌زند، بنابراین تاب تحمل صدای انفجارهای مهیب و ناگهانی ترقه‌های چهارشنبه‌سوری را ندارد. بهار فصل نوزایی طبیعت است. وقتی طبیعت در حال بیدار شدن است، درختان جوانه می‌زنند، پرندگان تخمگذاری کرده‌اند و پستانداران آبستن می‌شوند. طبیعت وجودی حیوانات این‌گونه است چراکه این زمان‌بندی به معنای تولد جوجه‌ها در بهاری است که میزان غذا و دانه در طبیعت به وفور یافت می‌شود، اما این زمان به همین اندازه هم طبیعت را آسیب‌پذیر می‌کند و حیوانات هم به همین ترتیب آسیب‌پذیرند. این پرنده‌شناس به جام‌جم می‌گوید: «پرندگان درست مثل انسان‌ها هستند. انسان اگر در شب نتواند بخوابد، تمام سیستم عصبی‌اش به‌هم‌می‌ریزد و بیمار می‌شود. جانوران و حتی گیاهان هم همین‌طورند. کمترین تاثیر ناگوار این صداها معیوب‌کردن سیکل خواب پرندگان است که به مرگ آنها منجر می‌شود.» این در حالی است که بدانیم تهران محل عبور بیش از ۲۰۰گونه پرنده است. این شهر به لحاظ جغرافیایی یکی از کریدورهای عبوری مهم پرندگان است و بعضی از این پرندگان حتی شاید تا دو هفته در تهران اقامت کنند. فقط پرندگان، قربانیان ثابت سالانه چهارشنبه‌سوری نیستند. گربه‌ها و سگ‌ها هم در آشوب این شب جان‌شان را از دست می‌دهند. تاثیر ناگوار ابتدایی برای این حیوانات ایجاد وحشت و استرس بسیار در آنهاست. عاملی که به باور اسماعیل کهرم در گربه‌سانان و سگ‌سانان تاثیر بسیاری در سلامت آنها دارد. دومین عامل موثر در سلامت آنها به واسطه ایجاد صداهای وحشتناک حاصل از انفجار ترقه و مواد محترقه در این شب است. این در حالی است که بدانیم استاندارد آلودگی صوتی برای انسان‌ها ۷۰ دسی‌بل است اما این استاندارد برای حیوانات بسیار پایین‌تر است.

روزنامه جام جم