نوشدن روحیه جمعی با خانه‌تکانی

از اول اسفند تا شب عید مجبور بودیم روی همان روفرشی که مادر در سالن پهن کرده بود زندگی کنیم‌. تمام ظرف‌های داخل کابینت‌ها که شاید در طول سال یک بار هم از آن استفاده نمی‌شد را در حیاط می‌گذاشت و بچه‌ها هم مسئول شستن آن می‌شدند‌. معتقد بود همه وسایل خانه باید در شروع سال جدید تمیز و مرتب باشند و شگون ندارد یک ظرف هم داخل خانه خاک گرفته باشد. همیشه تا چند روز اول عید تمام کتف‌ها و دست‌هایمان درد می‌کرد، آن هم به خاطر شستن دیوارها بود که قاعدتا آخرین کار قبل از انداختن فرش‌ها بود . این ماجرا تا زمانی که مادر زنده بود هر سال و هر سال تکرار می‌شد.

با نزدیک شدن به نوروز همان‌طور که روز نو می‌شود، مردم هم سعی می‌کنند با خانه‌تکانی و جایگزین کردن ظرف‌های کهنه با نو، همه‌چیز را نو کنند. قدیم‌تر‌ها مردم کوزه‌ها را می‌شکستند و سعی می‌کردند با جایگزین کردن ظرف‌های نو به خانه رنگ وبوی تازگی دهند. قدیمی‌ها بر این باور بودند که شکستن کوزه و خانه‌تکانی پیام اندوه‌کشی، فقرزدایی، نظم و نظافت را دارد.

در واقع این باور در بین مردم وجود داشت که خانه‌تکانی و زدودن آلودگی و پلشتی‌ها از فضای خانه و کاشانه در آخر سال، مظهر و نمادی از بیرون کردن ارواح خبیث، ناپاک و فرسوده از محیط‌زیست و زدودن سیاهی، فقر، اندوه و آماده کردن فضای خانه در آستانه‌ نوروز است.دور انداختن اشیای کهنه و فرسوده، شکستن کاسه‌ها و کوزه‌های سفالیِ کهنه نیز از دیگر کارهایی بود که مردم در این ایام انجام می‌دادند. آن روزها شاید فلسفه آن را نمی‌دانستند اما امروزه علم ثابت کرده که شکستگی‌ها محل تجمع میکروب‌ها است. در واقع باید گفت خانه‌تکانی مظهری از نظافت و بهداشت عمومی افراد به شمار می‌رود.

فلسفه خاک‌گیری فرش‌ها

قدیمی‌ها بر این باور بودند که پلیدی‌ها در گوشه‌های تاریک خانه پنهان می‌شوند و باید از خانه بیرون بروند به همین دلیل گرد و غبار را از هر گوشه خانه پاک می‌کردند. در حقیقت، این همان میکروب‌هایی است که در این مکان به‌وجود می‌آید.

فاطمه عبدالهی، کارشناس بهداشت محیط به جام‌جم توضیح می‌دهد که «مهم‌ترین پیام خانه‌تکانی بهداشت عمومی و فردی است به طور مثال همین خاک‌گیری که در گذشته برای فرش‌ها صورت می‌گرفت بسیار اهمیت دارد . وقتی فرش قبل از شست‌وشو خاک‌گیری نشود، خاک‌ها لابه‌لای الیاف باقی می‌ماند و هر بار که شسته می‌شود، یک لایه‌به‌لایه بعدی اضافه و سرانجام الیاف مانند یک بتون خشک و شکننده و موجب ایجاد صدا می‌شوند. این امر ممکن است به مرور موجب پوسیده شدن تکه‌ای از فرش شود».

همبستگی جمعی در خانه‌تکانی

او به یک همبستگی جمعی در بین مردم در زمان خانه‌تکانی اشاره کرده و می‌گوید: «خانه‌تکانی باعث ایجاد اتحاد و همبستگی بین خانواده‌ها، دوستان و آشنایان در محله‌ها، روستاها و شهرها می‌شود‌. در این ایام، تمام اهل خانواده با یکدیگر متحد و به خانه‌تکانی مشغول می‌شوند. همچنین همسایگان و دوستان همگی به تمیز کردن کوچه‌ها و جوی‌ها می‌پردازند»

قدیم‌تر‌ها در روستاها همه با اتحاد و همدلی به لایروبی قنات، چشمه‌ها، نهرها می‌پرداختند و در نهرها عطر و گلاب می‌پاشیدند که به آن نوروز رودها می‌گفتند و این ماجرا باعث می‌شد که این خانه‌تکانی‌ها نه‌تنها خسته‌کننده نباشد بلکه برای مردم جذاب هم می‌شد.

حس خوب برای جامعه

رضا نعمتی جامعه‌شناس نیز به «جام‌جم» توضیح می‌دهد که «مهم‌ترین اثری که خانه‌تکانی با خود به همراه دارد ایجاد روحیه جمعی در خانواده است‌. در واقع همکاری در بین اعضای خانواده نهادینه شده و قدرت انسجام افزایش پیدا می‌کند.»

این جامعه شناس بر این باور است که «در حال حاضر به دلیل مشغله خانواده‌ها و اشتغال زن و مرد در بیرون از خانه شاید طی سال زمان برای نظافت هر روزه خانه وجود نداشته باشد به همین دلیل تمیز کردن خانه در روزهای پایانی سال می‌تواند صمیمیت و همکاری را در خانه بیشتر کند. این طور دیگر بحث تمیز کردن خانه بر دوش یک نفر نمی‌افتد و همه با هم به نظافت خانه می‌پردازند. » وی با بیان این که ذهن انسان از بی‌نظمی گریزان است؛ ادامه می‌دهد: «خانه‌تکانی در نهایت منجر به مرتب شدن محیط زندگی می‌شود و این نظم آرامش ذهنی انسان را به دنبال خواهد داشت.»

نعمتی معتقد است که بیشتر بانوان در زمان خانه‌تکانی چیدمان وسایل خانه را تغییر می‌دهند و این می‌تواند به تقویت خلاقیت و استفاده از قوه تخیل افراد کمک کند و در توضیح آن می‌ گوید: تغییر در فضای خانه و جابه‌جایی وسایلی که مدت‌ها در یک مکان ثابت بوده‌اند موجب سرزندگی و نشاط اعضای خانواده می‌شود. برخی‌ها ظروف قدیمی را بیرون می‌اندازند و این باعث می‌شود انسان از وابستگی رها شود و راحت‌تر با تغییرات کنار بیاید. در واقع انسان وقتی که محیط خود را تکراری و پر از رخوت ببیند سعی می‌کند با تحولاتی جدید در زندگی، این احساس را از خود دور کند. بنابراین تغییر دکوراسیون خانه و اقدام به پاکیزگی و خانه‌تکانی از جمله سنت‌هایی است که افراد برای ایجاد تحولات روحی و روانی در خود و خانواده‌شان اجرا می‌کنند.» این جامعه‌شناس معتقد است که خانه‌تکانی عید می‌تواند احساس خوب جمعی به مردم تزریق کند. وقتی همه مردم در یک کار جمعی حضور پیدا می‌کنند که منجر به احساس بهتر در محیط زندگی و روحیه افراد می‌شود در واقع تزریق شادی به همه مردم است.

روزنامه جام جم