ماموریت برای آینده‌سازی

این طرح‌های کلان ملی موجب توسعه علم، فناوری، ارتباط دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با صنعت و رفع وابستگی کشور به فناوری‌های خارجی می‌شود. در ادامه به بررسی برخی از طرح‌های کلان ملی و پروژه‌های کاربردی پرداخته‌ایم که در مرحله بهره‌برداری یا توسعه قرار دارند.

ماهواره خیام، همکاری موفق ایران و روسیه در صنعت فضایی

ماهواره خیام که امسال در ۱۸ مرداد با ماهواره‌بر روسی سایوز از ایستگاه فضایی بایکونور به فضا پرتاب شد، نوید آغاز پروژه‎های ماهواره‎ای بسیار کارآمد را می‎دهد. این ماهواره که محصول مشترک ایران و روسیه است، وزنی معادل ۶۰۰کیلوگرم دارد و برای مقاصد تصویربرداری و سنجش از دور ساخته شده است قابلیت تصویربرداری با وضوح یک متر را دارد. خیام در مدار ۵۰۰ کیلومتری از سطح زمین قرار گرفته و بر اساس اعلام سازمان فضایی قرار است به مدت پنج سال از داده‌ها و تصاویر ارسالی این ماهواره استفاده شود.براساس توانایی‌های این ماهواره سنجشی، از ابتدا قرار بود که تصاویر آن در اختیار سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی دارای صلاحیت قرار بگیرد. جدیدترین خبرها از سازمان فضایی حاکی است که سازمان نقشه‌برداری اولین نهادی است که از تصاویر و داده‎های این ماهواره که به تازگی و در تاریخ ۱۸بهمن۱۴۰۱ ارائه شد، استفاده می‎کند. خیام با سنجنده‌های دقیق در طیف‌های مختلف، زیرساختی مناسب برای هوشمندسازی بخش‌های گوناگون کشور است. ارتقای بهره‌وری در حوزه کشاورزی، پایش دقیق منابع آبی کشور، مدیریت مخاطرات طبیعی، پایش تغییرات کاربری، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و مقابله با جنگل‌خواری، پایش مخاطرات زیست محیطی، پایش معادن و اکتشافات معدنی، پایش مرزهای کشور و بسیاری از کاربردهای دیگر از جمله کاربردهای داده‌های دریافت شده از ماهواره خیام است. به تازگی از دو ماهواره مخابراتی «ناهید ۲» و «طلوع ۳» هم رونمایی شده است که هنوز تاریخ پرتابشان اعلام نشده است.

فناوری هسته‌ای در خدمت زندگی مردم

مطمئنا از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دستاوردهای ایران در این سال‌ها، دستیابی به فناوری هسته‌ای است. این فناوری در بخش‌های مختلفی همچون تولید انرژی، تولید دارو، کشاورزی، کالاهای صنعتی، فناوری و ... کاربرد دارد. امروز دانشمندان ایرانی به دنبال استفاده از فناوری‌ هسته‌ای در بخش‌های مختلفی هستند که از جمله آنها می‌توان به کشاورزی اشاره کرد. ایران با کمبود آب مواجه است و تولید برخی از محصولات آب‌بر مانند برنج برای ایران چالش‌برانگیز شده، از این رو دانشمندان با بهره‌گیری از توانمندی‌های هسته‌‎ای علاوه بر این که به دنبال اصلاح بذر برای مقاوم‌سازی در برابر کم‌آبی، شوری خاک و... هستند، به دنبال افزایش ضریب تولید آن هم هستند تا به نسبت آب مصرفی و وسعت زمین تولید بیشتری از محصول حاصل شود. فناوری هسته‌ای در کشاورزی می‌تواند در جلوگیری از جوانه زدن محصولات غذایی، کنترل و از بین بردن حشرات،‌ به تاخیر انداختن زمان رسیدن محصولات، ‌افزایش زمان نگهداری و کاهش میزان آلودگی میکروبی، از بین بردن ویروس‌های گیاهی و غذایی،‌ طرح باردهی و جهش گیاهانی مانند گندم و برنج کاربرد داشته باشد.از دیگر کاربردهای صنعت هسته‌ای در ایران در حوزه پزشکی و سلامت است. امروزه بسیاری از رادیو داروها که در تشخیص و درمان سرطان کاربرد دارد با بهره‌گیری از صنعت هسته‌ای توسعه پیدا کرده‌اند. به طور کلی این داروها گران‌قیمت هستند و انحصار تولیدشان در اختیار کشورهای توسعه‌یافته است که به ندرت در اختیار کشورهای دیگر قرار می‌دهند. در حال حاضر ایران توانسته برخی از داروهای خاص را با این روش تولید و به بازار داخلی کشور عرضه کند.

رصدخانه‌ ملی ایران در آستانه بهره‌برداری علمی

رصدخانه ملی ایران در ۳۳ کیلومتری جنوب غرب کاشان، در قله ۳۶۰۰ متری گرگش یکی از طرح‌های بزرگ و راهبردی کشور با هدف جهش علمی در حوزه دانش و فناوری است. طرح ساخت یک رصدخانه بزرگ در کشور در سال ۱۳۷۷ مطرح شد و از سال ۱۳۷۸ مکان‌یابی این پروژه آغاز شد. پس از هشت سال مطالعه و بررسی وضعیت آب و هوایی و زیست‌محیطی کشور، سایت گرگش برای ساخت رصدخانه ملی انتخاب شد. همچنین برای درسترسی به این پروژه کلاس جاده اختصاصی به طول ۱۱.۲کیلومتر برای رصدخانه احداث شده است. در مسیر ساخت رصدخانه ملی، آینه تلسکوپ با قطر ۳.۴متر و ضخامت ۱۸ سانتی‌متر با همکاری یک شرکت آلمانی خریداری شد. در ساخت این آینه از شیشه‌ای استفاده شده که ضریب انبساط آن در مقابل تغییر دما ۲۰۰ برابر کمتر از شیشه‌های متعارف است. سازه اصلی رصدخانه ۲۰۰ تن وزن دارد و از استوانه‌ای به قطر ۱۶ و ارتفاع ۱۵ متر ساخته شده که روی ۸ ستون مستقر شده است.سرانجام طرح رصدخانه ملی در تیر ۱۴۰۰ افتتاح شد. در سال ۱۴۰۱ لایه نشانی شیشه‌های صیقل داده شده انجام گرفت تا به آینه تبدیل شود. به این ترتیب با انتقال و نصب آینه اولیه و ثانویه تلسکوپ، مهم‌ترین و حساس‌ترین مرحله اجرایی این طرح انجام شد. در مهر ۱۴۰۱ سرانجام تلسکوپ نورگیری کرد و اولین تصویر تلسکوپ رصدخانه ملی در هفته اول مهر دریافت شد. این تصویر کهکشان «آرپ ۲۸۲» در فاصله ۳۲۰ میلیون سال نوری از زمین را نمایش می‌داد. مدیر طرح رصدخانه ملی امیدوار است با اختصاص بودجه از سال آینده بتوان از این طرح ملی بهره‌برداری علمی کرد. در بهره‌برداری از این طرح باید ابتدا درصدهای مشخصی از کار علمی و فنی انجام گیرد تا در نهایت درصد بهره‌برداری علمی به بیشینه برسد. انتظار می‌رود در ابتدای سال آینده ۵۰ درصد بهره‌برداری علمی صورت بگیرد و به مرور وضعیت بهره‌برداری علمی تا پایان سال به حدود ۹۵ درصد برسد.

طرح شتابگر ملی بزرگ ترین طرح علمی، تاریخ معاصر کشور

طرح شتابگر ملی از بزرگ‌ترین طرح‌های علمی کشور در مجموعه‌ای به نام «چشمه نور» در شمال شهر قزوین در حال اجرا است. این طرح در اواخر سال۱۳۸۸ در ابتدا با تشکیل کمیته اجرایی، فعالیت خود را آغاز کرد. مطالعات و مشورت‌هایی در کمیته اجرایی طرح در سال۱۳۸۹ انجام شد و در نهایت طراحی و ساخت شتابگر سنکروترون الکترون، به عنوان بهترین گزینه به عنوان شتابگر ملی در کشور انتخاب شد. بعد از مدتی مطالعه و بررسی برای مکان‌یابی این پروژه، شمال دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین به عنوان مناسب‌ترین مکان تعیین شده و اکنون چشمه نور ایران در مساحت ۵۰هکتاری در حال احداث و تکمیل است. این طرح، مجتمع بزرگی از شتابگر‌های پیچیده، ابزارهای تجربی و آزمایشگاه‌های متنوع است و پس از بهره برداری می‎تواند بستری برای پژوهش‌های علمی محققان حوزه‌های مختلف پزشکی، فیزیک، شیمی، الکترونیک، کشاورزی، داروسازی باشد. گفتنی است این پروژه سنگین که هنوز برای ادامه ساخت به بودجه قابل توجهی نیاز دارد و بر اساس پیش‎بینی‎های مسئولان این طرح، در صورتی که سازمان برنامه و بودجه حدود ۵۰۰میلیارد تومان به این طرح اختصاص دهد، حدود هشت سال دیگر پروژه به طور کامل اجرا می‎شود و پس از آن قابل بهره‎برداری است. بنابه گفته‌های محمدجواد لاریجانی مدیر پژوهشگاه دانش‎های بنیادی با اجرای طرح شتابگر ملی، ۵۰۰۰کارشناس در ۳۲حوزه آن مشغول خواهند شد. در حال حاضر حدودا۵۰تا۷۰ شتابدهنده در سراسر جهان وجود دارد. بعضی از این شتابدهنده‎ها به عنوان برخورد‎دهنده ذرات بنیادی به کار می‌رود اما شتابگر ملی ایران قرار است صرفا از نوع شتابدهی ذرات برای انجام تحقیقات در این مرکز استفاده کند.

ربات‌های پیشرفته ایرانی، همتراز ربات‌های جهانی

علم رباتیک در سال‌های اخیر پیشرفت‌های سریعی در دنیا داشته و توانسته جای خود را در زندگی روزمره ما باز کند و به نیازهای اساسی انسان‌ها پاسخ دهد. در ایران نیز پژوهشگران تلاش‌های چشمگیری در حوزه رباتیک داشته‌اند که از جمله شاخص‌ترین آنها می‌توان به ربات انسان‌نمای سورنا برای تعامل با انسان‌ها، ربات جراح سینا برای جراحی از راه‌دور، ربات اجتماعی آرش برای کمک به بهبود فرایند درمان کودکان سرطانی، ربات رسا برای کمک به ناشنوایان و ربات طوطی‌نما برای آموزش و توانبخشی اشاره کرد.ربات‌های انسان‌نما ربات‌هایی با خصوصیت ظاهری مشابه انسان‌ها هستند که می‌توانند در محیط‌های انسانی و با ابزارهای ساخت دست انسان کار کنند، در محیط کار راه‌ بروند و اجسام را بردارند و جابه‌جا کنند. ایران از سال ۱۳۸۷ با ارائه طرح «سورنا یک» پروژه ساخت ربات‌های انسان‌نما را آغاز کرده و تاکنون چهار نسل از این ربات‌ها ارائه شده است. آخرین نسل این ربات‌ها به نام «سورنا ۴» به عنوان یکی از ۱۰ ربات انسان‌نمای شاخص سال ۲۰۲۰ میلادی شاخته شده است. این ربات در مرکز سیستم‌ها و فناوری‌های پیشرفته دانشگاه تهران متولد شده و ۲۰۰ دانشجو و محقق دانشگاه‌های تهران، امیرکبیر، شریف و خواجه نصیر در طراحی و توسعه ‌آن نقش داشته‌اند. «سورنا ۴» با قد ۱۷۰سانتی‌متر و وزن ۶۸ کیلوگرم می‌تواند حرکات انسان را تقلید کند و با محیط اطراف و انسان‌ها تعامل داشته باشد. این ربات با کمک کنترل‌کننده سراسری به طور مداوم وضعیت خود را تنظیم می‌کند تا به خوبی تعادلش را حفظ کند و زمین نخورد.ربات‌های جراح نیز در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند و ایران نیز از فرآیند ساخت و توسعه این ربات‌ها عقب نمانده است. ربات جراح سینا نام پروژه‌ای است که از سال۱۳۹۰ آغاز شده و توانسته دستاورد بی‌نظیری در حوزه رباتیک و پزشکی باشد. سامانه جراحی رباتیک سینا از دو بخش اصلی کنسول جراحی از راه دور و ربات‌های جراح مستقر بر بالین بیمار تشکیل شده است و می‌تواند با کمک ۱۶مفصل مجهز به موتورهای الکتریکی ظریف‌ترین جراحی‌ها را با هدایت از راه دور انجام دهد. این ربات تا به حال در سه بیمارستان ایران مستقر شده و همچنین دو دستگاه از آن به کشور اندونزی صادر شده است.

روزنامه جام جم