جهادگر سنگر علم

در بدو ورودمان، مردان و زنانی را می‌دیدیم که برای فرزنددار شدن به رویان آمده بودند و در چشم‎هایشان امید می‎درخشید.

کسانی که شاید در هیچ‌یک از بخش‎های زندگی خود این طور دوشادوش علم حرکت نکرده‎اند و انتظاری هم از آن نداشته‎اند اما با کاری که پژوهشگاه رویان در سال‌های اخیر انجام داده‌است، به علم اعتماد می‎‏کنند و به سمتش می‎آیند.

تماشای این افراد، شبیه تماشای امید به درخشش علم برای روشن کردن زندگی بود. امروز در سراسر ایران مراکز درمان ناباروری زیادی را می‌بینیم که همه آنها به یمن شکل‎گیری هسته مرکزی تحقیقاتی رویان پا گرفته‌اند و رشد کرده‌اند. کمتری کسی را می‎توان پیدا کرد در ایران زندگی کند و نام رویان را نشنیده‌باشد و مهم‎تر از همه این که اگر از مردم درباره فعالیت‎های رویان بپرسیم، بسیار معدودند کسانی که نتوانند چند کلمه‎ای درباره فعالیت‎هایش بگویند.

واقعیت این است که در تمام کشورهای جهان، جلب اعتماد مردم به دانش کاری سخت و پیچیده‎ است اما رویان در سه دهه موفق شد با جا انداختن مفهومی علمی آن هم از جنس علوم پایه، به مردم نشان دهد چطور می‎شود برای حل بعضی از چالش‎های زندگی چه در حوزه درمان بیماری‎ها و چه در زمینه‎های دیگر، از علم کمک گرفت. آنچه ورای نام رویان می‎درخشد و آغازگر این حرکت مهم و متعالی است، نام دکتر کاظمی‌آشتیانی است. کسی که باور داشت علم نه تنها کمک حال زندگی مردم کشور و سپری در برابر شبه علم به حساب می‎آید بلکه می‎تواند برای سرزمین ما در جهان آبرو و اعتبار بخرد و دانشجویان و متخصصان حوزه‎های مختلف را به انجام پژوهش و کار علمی در ایران علاقه‎مند کند. برای شناخت بیشتر او، با دکتر عبدالحسین شاهوردی رئیس پژوهشگاه رویان و دوست و همکار دکتر کاظمی گفت‎و‎گو کردیم تا ریشه‎های موفقیت یک مرکز علمی را بیشتر و بهتر درک کنیم.

شاخص‎ترین خاطره‎ای که از دکتر کاظمی آشتیانی در ذهن‌تان باقی‎مانده کدام است؛ خاطره‎ای که بتواند روحیات دکتر کاظمی آشتیانی را نشان دهد.

در ابتدای کار، امکانات کلینیک بسیار کم بود. ما فقط یک اتاق داشتیم تا بتوانیم بخش‎های درمانی و کلینیک اولیه رویان را در آنجا عملی کنیم. دکتر کاظمی آرزوها و انگیزه‎های زیادی برای توسعه کار داشت و با عشق تلاش می‌کرد تا بتواند کاری کند بیماران برای درمان بیماری و مشکل خود به کشور خارجی نروند. رویان ابتدا با عنوان یک موسسه ثبت شد، نگاه دکتر به این موسسه هم آموزش و پژوهش بود هم درمان و خدمات تخصصی. او این طور فکر نمی‌کرد اگر به درمان پرداختیم، دیگر نیازی به آموزش و توسعه این زمینه تحقیقاتی در کشور وجود ندارد. با همین دیدگاه، سال 71 اولین سمینار را در زمینه ناباروری برگزار کردیم که خاطره‎اش هیچ‎وقت از ذهن من پاک نمی‎شود. ما برای برگزاری اولین نشست با متخصصان زنان به فضایی با ظرفیت 20 نفر نیاز داشتیم اما اتاقمان خیلی کوچک بود. ساختمان اولیه رویان در کنار استخری بود که یک اتاق سرایداری هم در نزدیکی‎اش قرار داشت. به این فکر افتادیم در فاصله یک هفته تا برگزاری نشست، طبقه بالای همان ساختمان را بسازیم. دکتر کاظمی آشتیانی در تمام مراحل خودش کمک می‌کرد. شرایط طوری پیش رفت که موفق شدیم به هر شکلی که بود در همان یک هفته ساخت‎و‎ساز را به اتمام برسانیم، حتی شیشه‎های پنجره ساعت 6 صبح همان روزی نصب شد که دو ساعت بعدش قرار بود نشست برگزار شود. با دکتر آشتیانی صندلی‎ها را چیدیم و اتاق را تمیز کردیم و بالاخره جلسه برگزار شد. دکتر معتقد بود اگر دانشی را به دست آوردی و به نسل دیگری منتقل کردی، خودت هم به خوبی آن را فرا گرفته‎ای و برای این ایده واقعا تمام تلاشش را کرد.

یعنی برخلاف روحیات بسیاری از مدیران، دکتر خودش در گود کارها بود.

بله، مدیری که خودش جارو دستش می‎گیرد و در کارهای مختلف همکاری دارد، می‎شود نمونه‎ای برای دیگران. در واقع دکتر کاظمی مدیر ستادی نبود و خودش در صحنه بود. او نشان داد انسان می‎تواند در دوره زندگی‏اش چه تاثیرات عمیقی بگذارد و چطور جریان مثبتی را برای جامعه‌اش شکل دهد. بعد از گذشت سه دهه از تاسیس رویان، حالا می‌شود تاثیرات عمیق آن را در کشور دید.

امروز وقتی زوج‌ها برای درمان ناباروری به مراکز علمی مختلف رجوع می‌کنند و از علم متخصصان داخلی کمک می‌گیرند، مشخص است دکتر کاظمی و رویان نه تنها در زمینه دانش تخصصی خود قدم‎های مهمی برداشته بلکه برای آگاهی‎بخشی بین مردم در درمان ناباروری و برخی بیماری‌ها هم بسیار موثر بوده‌اند. با توجه به این موضوع برایمان بگویید دکتر کاظمی چه نگاهی به ترویج علم بین مردم داشت؟

یکی از ایده‎های دکتر کاظمی در این حوزه، پیگیری ایجاد موزه‎های علم برای زیست‎شناسی و آناتومی بدن بود. برای این که دانش‎آموزان بتوانند اطلاعات متنوعی درباره علوم‌زیستی پیدا کنند و بیشتر به این حوزه‎ها علاقه‎مند شوند. مشابه آن در خارج از کشور وجود دارد؛ برای مثال ساختمان موزه علم به شکل بدن انسان طراحی شده بود و افراد از بخش دهان وارد می‎شدند و می‎توانستند ماکت دندان‎ها و فضای دهان را ببینند و از آنجا به سایر بخش‎های بدن بروند و به این ترتیب درک خیلی خوبی از کارکرد اندام‎های بدن پیدا می‎کردند. احساس انتقال محتوای علمی به نسل بعد می‎تواند بسیار موثر باشد تا افراد بیشتری جذب علم شوند. ما در پژوهشگاه، آزمایشگاه سلول‎های بنیادی داریم تا دانش‎آموزان و دانشجویان بتوانند در آنجا سلول‎های مختلف را زیر میکروسکوپ ببینند. دیدن سلول، دیدن زندگی است و احساس خوبی در انسان ایجاد می‎‏کند. این احساس خوب می‎تواند مسیر زندگی و انتخاب‎ دانش‎آموزان را تغییر دهد. یکی دیگر از این اقدامات، طراحی اتوبوسی است که به آزمایشگاه سلولی سیار تبدیل شده‌است و قابلیت این را دارد که به مدارس و مراکز مختلف علمی برود و در بین مردم شهر بتوانند درون این اتوبوس با دنیای سلول‏ها و کلیتی از علم زیست‎شناسی آشنا شوند. هدف از طراحی این اتوبوس آوردن علم با زبانی ساده به میان مردم است.

در این سال‌ها با خدمات و فعالیت‎هایی که رویان داشته، به خصوص حیوانات شبیه‎سازی شده‎اش، نوجوان‎های زیادی به زیست‎شناسی علاقه‏مند شدند. به نظر شما این علاقه می‎تواند به تولید علم و توسعه آن در کشور بینجامد؟

یک زمانی اگر شخصی در دانشگاه زیست‎شناسی می‎خواند، در بهترین حالت می‎توانست معلم شود، امروز اما شاهد این هستیم که حرکت‎های علمی تازه‎ای آغاز شده و افراد امروز آگاهانه و با علاقه رشته‎هایی مثل سلولی مولکولی و زیست‎شناسی را انتخاب می‎کنند و برای فعالیت علمی به این حوزه‎ها وارد می‎شوند. برخلاف زمانی که افراد به دلیل این که رتبه‎شان برای تحصیل در رشته‎های دیگر کافی نبوده، سراغ رشته‎ای مثل زیست می‌آمدند. امروز دید روشن و آگاهی بیشتری وجود دارد. باید یادمان باشد آموزش‎های همگانی، سرمایه‌گذاری برای آینده جامعه است.

مهم‎ترین فعالیت‎های رویان در این سال‌ها از نظر شما چه بوده‌است؟

غیر از بیماران و مراجعان داخلی، در هر سال حدود 400 تا 600 زوج از کشورهای خارجی همسایه برای درمان به ما مراجعه کردند تا بتوانند صاحب فرزند شوند. دانشجویان دانشگاه‎های مختلف، حدود 4000 پایان‌نامه را با همکاری رویان به سرانجام رساندند. در حوزه ژن‎درمانی چند سالی است فعالیت داریم و باید بتوانیم در این زمینه خط‌شکنی داشته باشیم و در درمان بیماری‌ها سهم خود را ادا کنیم. در کنار اینها، یکی از مهم‎ترین فعالیت‎های رویان، انتشار مجله «یاخته» است که تقریبا می‌شود گفت از اوایل تاسیس رویان، آغاز به کار کرده و در سطح جهانی شناخته‌شده است. رویان با پرداختن به جوانب علمی ناباروری کار خود را شروع کرد اما حالا در حوزه ژن‌درمانی، درمان سرطان و توسعه و ترویج علم فعالیت دارد. به دنبال این فعالیت‎ها، در سال‌های اخیر مراکز درمان ناباروری در شهرهای مختلف ایران توسعه پیدا کرده‎اند و همه اینها نشان می‌دهد تلاش‎ها موثر بود، برای مثال در اصفهان پژوهشکده‎ای تاسیس شده که 100 نفر در آن به تحقیق و پژوهش علمی مشغول‎اند و در بابل همین‎طور. عمر رویان سه دهه است و با همین عمر، بسیاری از کشورهای جهان ما را می‎شناسند و دانشجویان و محققان این حوزه در جهان جایگاه دارند. پژوهشکده بیوتکنولوژی در اصفهان که مهم‎ترین دستاوردش به دنیا آمدن حیوانات شبیه‎سازی شده بود. نتیجه همه این هم‎افزایی‎ها و همکاری‎های موثر، شده‌است آبروی پژوهشگاه رویان. علوم زیادی همزمان با سلول‎های بنیادی در آن سال‌ها در ایران پا گرفته بود که هیچ کدام به اندازه رویان در طول این سال‌ها رشد نکرد.

۲. تعداد پژوهشگران بین‌المللی که با رویان در این سال‌ها همکاری داشته‌اند:
حدود هزار مقاله مشترک بین‌المللی از 3000 مقاله‌ای که تاکنون به انتشار رسیده‌است. بیش از ۶۰ پژوهشگر بین‌المللی با پژوهشگاه رویان همکاری مستقیم داشته‌اند.
تعداد بیماران و زوج‌های نابارور درمان شده داخلی و خارجی:
جوابی که به بنده داده شده: سالانه ۳۰ هزار نفر به رویان مراجعه می‌کنند.