حل معضل دیرینه داوری با تمرکززدایی از پایتخت

فرصتی ارزشمند برای دیده‌شدن و محک‌خوردن هنرمندان در استان‌ها و شهرستان‌ها که راه ورود آنها به عرصه‌‌های پهناورتر نمایشی را هموار می‌کند. در حقیقت جشنواره‌های استانی یک از پل‌های اصلی رشد و ترقی استعدادهای هنری در شهرستان‌هاست که می‌توانند در گذر زمان پایه‌های تئاتر را مستحکم‌تر از قبل کند. این مهم، دست‌اندرکاران تئاتر کشور را بر آن داشته با مدیریت صحیح و راهبری اثربخش، این مسیر را برای آنها هموار کند. در این مسیر، داوری یکی از مهم‌ترین و در عین حال اصلی‌ترین نقش‌ها را ایفا می‌کند. زیرا داوران چشمان تیزبین جشنواره‌ها هستند که با آرای خود، می‌توانند به جشنواره و پس از آن جشنواره تئاتر فجر جهت دهند و هنرمندان را در مسیر اصلی خود که همان ایجاد انگیزه و هدف برای تعالی تئاتر است، هدایت یا بر این مسیر خدشه وارد کنند. به همین دلیل هم انتخاب هیأت داوران همواره از چالش‌های مدیریتی محسوب می‌شده است.

انتخاب ۳ شیوه داوری در ۳ دهه فعالیت

براساس بررسی‌ها، جشنواره‌های استانی به منظور افزایش بهره‌وری جشنواره و کاهش آسیب‌های احتمالی، در ۳۳ سال فعالیت، سه گونه داوری را تجربه‌ کرده‌اند.
در بسیاری ادوار، داوران جشنواره‌ها توسط اداره‌کل هنرهای نمایشی انتخاب و به استان اعزام می‌شدند. استدلال برآن بود که به منظور انتقال تجربه و دانش و انتخاب عادلانه‌تر از افراد حرفه‌ای و صاحب‌نام برای داوری استفاده می‌شود.

در ادواری دیگر انتخاب هر سه داور توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان موردنظر، انجام می‌شد و در دوره‌ای نیز به صورت اشتراکی داوران انتخاب می‌شدند؛ یعنی داورانی از طرف مسئولان استانی انتخاب و یک نفر از آنها توسط اداره کل هنرهای نمایشی برگزیده و به‌عنوان داور و ناظر جشنواره اعزام می‌شدند.
این سه شیوه‌ همواره موافقان و مخالفان متعددی در استان‌ها داشته است که مهم‌ترین آن به استفاده بهینه نکردن از حرفه‌ای‌های تئاتر استان‌ها برمی‌گشت. این‌که با وجود ظرفیت‌های تئاتری در استان‌ها که اغلب نیز در سطح ملی و بین‌المللی مطرح می‌شوند، چرا برگزارکنندگان، هنرمندان و حتی گروه‌های حاضر در جشنواره‌های استانی، سهم کمتری از کرسی داوری این رویداد هنری را به صاحب‌نظران تئاتری خود اختصاص می‌دهند؟ موضوعی بود که همواره در ذهن خانواده تئاتر استان‌های می‌گذشت. موضوعی که امسال به خوبی به آن توجه و تاکید شد.

حسن رونده، مدیر هماهنگی تئاتر استان‌های اداره‌کل هنرهای نمایشی در این‌باره توضیح داد: «براساس سیاستگذاری که امسال در جشنواره تئاتر استانی انجام‌شده، برای استفاده از بضاعت و توان علمی و هنری استان‌ها در جشنواره تئاتر، تصمیم گرفتیم از متخصصان همان استان با توجه به پیشینه و سابقه هر استان و توان علمی‌ آن برای جشنواره تئاتر استانی استفاده کنیم.»

او با اشاره به برخی برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته در انتخاب داوران، تصریح کرد: «همه داوران جشنواره امسال علاوه بر تحصیلات بالا در حوزه تئاتر، در این حوزه نیز سابقه‎ داشتند. چیزی به نام سلیقه در انتخاب آنها وجود نداشت، بلکه داوری‌ها بر اساس معیارها، ملاک علمی، تکنیک و قواعد اعلام‌شده در بخش‌های مختلف اثر نمایشی از جمله بازیگری، کارگردانی، گریم، صحنه، موسیقی و سایر بخش‌ها انجام ‌شد.»

با این اوصاف در جشنواره امسال، متولیان امر، با توجه به شرایط هر یک از استان‌ها، به نوعی هر سه شیوه قبلی را استفاده کردند. یعنی در استان‌هایی که هنرمندان توانمند و باتجربه وجود داشت هر سه داور از همان استان انتخاب شد، در برخی استان‌ها انتخاب دو داور از طرف مسئولان استانی و یک نفر از داوران توسط اداره کل هنرهای نمایشی به‌عنوان داور و ناظر آثار را محک زدند و در تعداد معدود نیز هر سه داور غیر بومی بودند.

توجه ویژه به داوران استانی

اتفاق بسیار خاصی که در جشنواره استانی امسال شاهد بودیم، حضور گسترده داوران بومی و سهم اندک هنرمندان شناخته شده در بخش داوری جشنواره‌ها بود. حتی در ابتکاری ارزشمند، مدیریت جشنواره به جای اعزام هنرمندان شناخته شده در استان‌های کم‌توان‌تر، از برخی داوران بومی استان همجوار که شناخت نسبی به تئاتر آن استان دارد، بهره گرفتند. این تدبیر ضمن افزایش رضایت‌مندی و جلوگیری از لابی‌گری‌های احتمالی، نقش بسیار خوبی در انتقال تجربیات و دانش از استانی به استان دیگر داشت.

براساس اعلام در ۳۳درصد استان‌ها از داوران بومی همان شهر استفاده شده است. سهم استفاده از داوران شناخته‌شده غیربومی در جشنواره نیز کمتر از ۲۰درصد کل داوران است که نشان از توجه ویژه دست‌اندرکاران جشنواره تئاتر استانی از هنرمندان توانمند و با تجربه استان‌ها دارد.

کاهش استفاده از داوران تکراری

یکی دیگر از نقاط قوت موضوع داوری‌های جشنواره‌های استانی امسال، کاهش استفاده از داوران تکراری به‌ویژه داوران چهره بود. براساس آمار، فقط نام هفت داور در جشنواره دو بار تکرار شده که در جشنواره شهرهای مختلف به ارزیابی آثار پرداختند و دیگر مانند گذشته نام برخی از داوران در جشنواره‌های استانی پرتکرار شنیده نشد.

حسین فدایی حسین، چهره نام آشنای تئاتر در دو جشنواره استانی خراسان شمالی و قم، علی ایزدی از استادان شناخته شده حوزه تئاتر و دکترای فلسفه فرهنگ در گرایش سینما و تئاتر، در دو جشنواره ایلام و بوشهر، محسن سلیمانی فارسانی در دو جشنواره خوزستان و چهارمحال بختیاری، محمد لارتی در جشنواره‌های استانی تهران و سمنان، رضا گشتاسب در جشنواره‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد (بومی)، ناصر کریمی در دو جشنواره لرستان و مرکزی (بومی) و ابوالفضل همراه در دو جشنواره تهران و البرز داوری کردند.

سهم اندک زنان در داوری جشنواره

طی برگزاری ۳۳جشنواره تئاتر استانی در سال‌جاری و در میان ۹۴ داور، فقط نام پنج هنرمند زن دیده می‌شود: مریم‌السادات معلایی در جشنواره خوزستان، فرشته انصاری در جشنواره سیستان و بلوچستان، مرضیه برزوئیان در جشنواره فارس، ندا ثابتی در جشنواره قشم و آذر متفکر در جشنواره بوشهر که به معنای سهم اندک زنان در داوری جشنواره‌های استانی است.

تلاش برای حل یک معضل دیرینه با تمرکززدایی از تئاتر پایتخت

غفلت استفاده از ظرفیت هنرمندان بومی در قامت داوری جشنواره‌ها و تاکید بر چهره‌های ملی و پایتخت‌نشین از معضلات جشنواره‌های تئاتر استانی بود که عمدتا با هدف کاهش انتقادات و حواشی احتمالی صورت می‌گرفت.

ضمن آن‌که هنوز هم این نگاه نخ‌نما و پوسیده در میان برخی اهالی تئاتر استان‌ها وجود داشته و دارد که جامعه هنری پایتخت را بهتر از هم‌استانی‌های خود می‌دانند.

موضوعی که با احساس مسئولیت دست‌اندرکاران جشنواره تئاتر امسال و با برداشتن تمرکز از تئاتر پایتخت، بر آن خط بطلان کشیده شد. دست‌اندرکاران جشنواره‌های استانی، نشان دادند با اتکا به داوران بومی در هر استان‌ که به‌واسطه آشنایی و تعامل بیشتر با گروه‌های تئاتری و نیز شناخت بسیار عمیقی که از نقاط قوت و ضعف تئاتر استان خود دارند، بهتر از استفاده از سلبریتی‌ها وهنرمندان شناخته شده مرکزنشین، می‌توان آثار پذیرفته‌شده در جشنواره را ارزیابی و به تئاتر فجر معرفی کرد. ضمن آن‌که زیادند هنرمندان شناخته شده بومی که هنوز از توان خیلی از آنها در جشنواره استانی خود استفاده نشده است.

بی‌شک این شروع حتی اگر با نقدهایی نیز همراه باشد، ارزشمند است و در آینده می‌توان در تعامل با استادان و صاحب‌نظران تئاتری کشور، مورد کنکاش و ارزیابی بیشتر و بهتر قرار گیرد.

بی‌حاشیه‌ترین جشنواره تئاتر استان‌ها

جشنواره تئاتر استان‌ها امسال در حوزه داوری یکی از کم‌حاشیه‌ترین جشنواره‌های تئاتری به‌حساب می‌آمد و در طول یک ماه برگزاری این دوره، برخلاف سایر سال‌ها، کمتر خبری از اعتراض به نحوه داوری دیده می‌شد. شاید یکی از دلایل آن را باید استفاده از هنرمندان با دانش استانی در این جشنواره‌‌ها عنوان کرد؛ هنرمندانی که به‌دور از هرگونه حاشیه یا تلاش برای چهره شدن، در استان خود به تمرین، اجرا، آموزش و ارتقای دانش می‌پردازند و عموما برای مطرح شدن، دست و پا نمی‌زنند و شاید یکی از جذابیت‌های جشنواره امسال نیز در جذب و استفاده از این هنرمندان بی‌ادعا مستتر است. با وجود این بودند برخی هنرمندان که همچنان معتقدند برای غنای کار نیاز به استفاده از هنرمندان با‌تجربه و حرفه‌ای پایتخت‌نشین است و مرکز هنرهای نمایشی باید در گعده هیأت داوران از یک هنرمند چهره نیز استفاده می‌کرد. از منظر آنها هنرمندان استانی عموما در مراحل مختلف چندین بار آثار ما را دیده‌اند و از آنها ذهنیت دارند و شاید این ذهنیت بر کار داوری آنها تاثیر بگذارد. از دیگر سو از منظر دیگر، حضور داوران تهران‌نشین می‌تواند در ارتقای دانش هنرمندان استانی مؤثر باشد.نکته‌ای که گرچه در نگاه اول معقولانه می‌آید اما با نگاهی به جدول هیأت داوران جشنواره استان‌ها و توجهی که دست‌اندرکاران اجرایی به حضور هنرمندان با‌سابقه و مطرح و شاید پایتخت‌نشین استان‌ها در جایگاه داوری دارد، نشان از توجه آنها به این مقوله داشت.

روزنامه جام جم