اقدام بین‌المللی علیه سونامی پلاستیکی

با کلاه ایمنی و تجهیزات آب آشامیدنی، جان بسیاری از انسان‌ها را نجات داد به طوری که امروز دیگر زندگی بدون پلاستیک غیرقابل تصور است. پلاستیک با همه خوبی‌هایش اما به یکی از مبرم‌ترین مسائل زیست‌محیطی امروز تبدیل شده است، زیرا افزایش سریع تولید محصولات پلاستیکی و به‌خصوص ظروف یک‌بارمصرف، مقابله با آنها را تحت‌تأثیر قرار داده است. زباله‌های پلاستیکی آن‌قدر در سطح جهان فراوان شده که هفته گذشته کشورهای جهان برای رسیدن به توافقی راجع به مهار این آلودگی گرد هم آمدند. در حالی که این معاهده ضروری و مهم است، محققان هشدار می‌دهند کمبود داده درباره زباله‌های پلاستیکی، عملی ساختن هرگونه توافق را دشوار می‌کند.

گلوله‌های ریز پلاستیکی که هرکدام به اندازه یک عدس هستند با نام نردلز (nurdles) شناخته می‌شود. این زباله‌ها پس از کنش‌های مختلفی که در جریان محیط‌های آبی پیدا کرده‌ است به شکل دانه‌های ریزی درآمده و به نوبه خود بخشی از شبکه پلاستیک‌ها محسوب می‌شود که کره زمین را در برگرفته است. هرکدام از این تکه‌های ریز می‌تواند داده‌های زیادی درخصوص عاقبت پلاستیک‌ها به ما بدهد؛ محققان حوزه آلودگی‌های پلاستیکی، این نمونه‌ها را جمع‌آوری و میزان تقریبی آنها را تخمین می‌زنند تا به عنوان داده ثبت‌شان کند. هدف محققان روشن کردن بخش‌های پنهان و در حال افزایش آلودگی‌های پلاستیکی است که روز به روز زندگی در سراسر سیاره زمین را تغییر می‌دهد. از مجموع ۲/۹ میلیارد تن پلاستیک غیربازیافتی تولیدشده در بین سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۹۵، کمتر از یک‌سوم آن، هنوز در حال استفاده است. نزدیک به ۸۰ درصد زباله‌ها دفن می‌شود یا به محیط‌زیست راه پیدا می‌کند و تنها حدود ۸ درصد آنها بازیافت می‌شود. براساس گزارش امسال سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) که در سال جاری منتشر شد، زباله‌های پلاستیکی تا سال ۱۴۳۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ سه برابر خواهد شد و انتشار کربن از پلاستیک‌ها بیش از دو برابر می‌شود.
 
 معاهده‌ای بین‌المللی

پس از حدود ۳۰ سال هشدار محققان مبنی بر این‌که پلاستیک مشکل رو به رشد جهانی است، اسفند امسال ۱۷۵ کشور در نایروبی کنیا به ایجاد یک معاهده الزام‌آور بین‌المللی در خصوص زباله‌های پلاستیکی رأی دادند که مذاکرات آن ۷ آذر در اروگوئه برگزار شد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد این معاهده را «مهم‌ترین توافق پس از توافق پاریس» اعلام کرد. این قطعنامه خواستار ارزیابی کامل چرخه عمر پلاستیک‌ها در محیط‌زیست، از چاه‌های سوخت فسیلی تا دفع نهایی است. با این حال، تنها راه اطمینان از موثر بودن این معاهده (که انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۴ تکمیل شود) با روش ردیابی پلاستیک‌ها و این‌که از کجا می‌آید، به کجا می‌رود و چه کسی مسئول است، انجام می‌شود.

روند رو به رشد تحقیقات 

در دهه گذشته تحقیقات در مورد آلودگی پلاستیکی افزایش بسیاری داشته است، از جمله پیامدهای زیستی و اکولوژیکی بر سلامت انسان که تقریبا تا یک قرن پیش مورد توجه قرار نگرفته بود. گزارش آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا که در اوایل سال جاری منتشر شد، هشدار داد که این کشور تا پایان سال جاری میلادی باید نوعی استراتژی برای کاهش زباله‌های پلاستیکی خود در اقیانوس ایجاد کند. اما سؤال اینجاست که چگونه می‌توانیم تعریف دقیقی از پلاستیک‌های غیرضروری و مشکل‌ساز داشته باشیم تا آنها را به سمت حذف سوق دهیم؟ این امر مستلزم همکاری بی‌سابقه‌ای بین دانشمندان، شهروندان، سیاستگذاران و مدیران اجرایی است، زیرا داده‌های دولت و شرکت‌ها در مورد تولید و جابه‌جایی پلاستیک مملو از شکاف است. با توجه به این موضوع، محققان نقش مهمی را در کمک به جمع‌آوری داده‌های پایه لازم برای معنادار و قابل اندازه‌گیری اهداف معاهده مورد نظر ایفا خواهند کرد.

عدم‌شفافیت 

فقدان داده‌های شفاف در مورد تولید، یکی از شکاف‌های کلیدی شناسایی شده در گزارش آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی ایالات متحده بود که بر نقش این کشور در زباله‌های پلاستیکی اقیانوس‌های جهانی متمرکز بود. آنها می‌گویند، هر چند همه کشورهای جهان موظف هستند، تمام تلاش خود را برای جمع‌آوری داده انجام دهند اما در این میان توجه به ‌آمریکا ضروری است، زیرا آمریکا بیش از هر کشور دیگری زباله‌های پلاستیکی تولید می‌کند و میزان آن حتی از کل اتحادیه اروپا بیشتر است. برخی محققان سعی کرده‌اند آنچه وارد جریان زباله‌ای می‌شود را ارزیابی کنند. جنا جامبک، مهندس محیط‌زیست در دانشگاه جورجیا، یک مطالعه مهم را در سال ۲۰۱۵ منتشر کرد که نشان می‌داد سالانه هشت میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌های جهان می‌شود. جامبک، محدودیت‌های مطالعه را تا حدودی به دلیل عدم شفافیت معرفی می‌کند. او از ناتوانی در تعیین اطلاعات پلی اتیلن ترفتالات (PET) (پلاستیکی که در همه جا برای بطری‌های نوشابه و سایر اقلام، مورد استفاده قرار می‌گیرد)ابراز تاسف می‌کند. هنگامی که پلاستیک وارد جریان زباله‌ای می‌شود، محققان به پایگاه داده سازمان ملل متحد تکیه می‌کنند. اما این داده‌ها از ردیابی سرنوشت نهایی پلاستیک‌ها غفلت می‌کند و صرفا مربوط به اطلاعات رسمی تجارت دولتی و گمرکی می‌شود. دیوید آزولای، یکی از مدیران مرکز حقوق بین‌المللی محیط‌زیست (CIEL) می‌گوید: «پلاستیک‌های نامرئی زیادی وجود دارد که شکاف‌ها و ناهماهنگی‌های بسیاری در داده‌ها ایجاد می‌کند. برای مثال، استرالیا صادرات ضایعات پلاستیکی را ممنوع کرد اما همچنان اجازه صادرات ضایعات متراکم‌شده برای کوره‌های سیمان را می‌دهد.» او می‌افزاید: «این محصول به‌عنوان پلاستیک در داده‌های پایگاه سازمان ملل نشان داده نمی‌شود. همچنین اطلاعاتی از بسته‌بندی‌های پلاستیکی که ۴۲ درصد از رزین‌های پلاستیکی غیرالیافی را تشکیل می‌دهد، وجود ندارد.»
 
 ردیابی داده‌ها 

در عین حال، پیشرفت‌های فناوری راه‌هایی را برای جمع‌آوری داده‌ها باز می‌کند. جیم پاکت، موسس یک انجمن ناظر پلاستیک و مواد سمی مستقر در سیاتل ایالات متحده می‌گوید: «یکی از روش‌هایی که می‌تواند موثر باشد، قرار دادن ردیاب‌های «جی‌پی‌اس» در سطل‌های حمل زباله‌های پلاستیکی است.» او می‌گوید: «این روش ضایعات را در تمام مسیر دنبال می‌کند.» چنین ردیابی‌هایی می‌تواند به نظارت بر تخلفات زباله‌های پلاستیکی کمک کند و دانش محققان در مورد چگونگی چرخه پلاستیک در سطح جهان را بهبود ببخشد. در همین خصوص یک تیم بین‌المللی به رهبری زنان و تا حدودی با بودجه انجمن نشنال‌جئوگرافیک، برچسب ماهواره‌ای جی‌پی‌اس در بطری‌های ۵۰۰میلی‌لیتری نصب کردند و آنها را در رودخانه گنگ هند انداختند. این پروژه مطالعه ۴۰ نقطه در امتداد رودخانه گنگ را مدنظر قرار داده است. این تیم و سایر محققان بطری‌های برچسب‌گذاری شده را در دلتای گنگ انداختند و متوجه شدند، یکی از بطری‌ها در طول سه ماه، بیش از ۲۸۰۰ کیلومتر را طی کرد و در امتداد خط ساحلی هند رسیده است. این برچسب‌های جی‌پی‌اس به ردیابی ۵۰ میلیون کیلوگرم لوازم پلاستیکی ماهیگیری که سالانه رها یا گم می‌شوند و اغلب داده‌های آنها پنهان می‌ماند نیز کمک می‌کند. دیگر داده‌های ردیابی‌شده نیز از حسگرهای ماهواره‌ها، هواپیماها، پهپادها و کشتی‌ها به دست می‌آید. برای مثال، محققان از ماهواره «سنتینل» اتحادیه اروپا برای شناسایی لکه‌های زباله‌های دریایی که در سطح اقیانوس انباشته می‌شود، استفاده می‌کند اما لازم به ذکر است که تصاویر ماهواره‌ای و یادگیری ماشینی هنوز در مراحل اولیه توسعه خود قرار دارد. حالا محققان امیدوارند معاهده‌ای جهانی در رابطه با زباله‌های پلاستیکی، بتواند به یکپارچه‌سازی اطلاعات نگاهی منسجم منجر شود و سیاست را به شیوه‌ای معنادار هدایت کند. 

منبع: nature.com