راز تورم در ایران

در تعاریف عمومی، اقتصاددان‌ها از تورم به‌عنوان «مالیات فقرا» یاد می‌کنند، اما این تشبیه بیانگر پوسته تورم است. برای این‌که به تعریفی از تورم دست یابیم، ابتدا باید روشن کنیم که پول هم مانند هر پدیده دیگری که بشر آن را در بازار‌های ساخته دست خود مبادله می‌کند، «متورم» می‌شود. متورم شدن پول، به‌معنای افزایش حجم آن است. به همین دلیل یکی از کار‌های مهم بانک‌های مرکزی کشور‌ها و در راس آن‌ها دولت، «مدیریت عرضه پول» است.

هر‌چه پول بیشتری در اقتصاد به جریان بیفتد، میزان زیاد آن موجب کاهش ارزش پول می‌شود. در نتیجه تفاوتی میان پول و کالا وجود ندارد؛ چرا که اگر از یک کالا هم تعداد بیشتری موجود باشد، در دسترس‌تر است. این اتفاق طبیعی که به‌دلیل افزایش تقاضای مردم به‌وجود می‌آید، بهای آن را کاهش می‌دهد. از آنجا که پول با قدرت خرید متقاضیان آن پیوند خورده است، پس افزایش میزان آن در اقتصاد، به‌طور طبیعی ارزش آن را کاهش می‌دهد. عامل دیگر افزایش تورم در اقتصاد و سنگینی آن بر سبد خرید مصرف‌کنندگان، متناسب نبودن میزان پول با میزان عرضه کالا یا کالا‌هایی است که باید با این پول خریداری شود. به زبان ساده، هرچه عرضه کالا‌ها یا خدماتی که در بازار با بیشترین تقاضا مبادله می‌شود، پایین‌تر بیاید، اما حجم عرضه پول پایین نیاید، تورم بیشتری ایجاد می‌شود. در این مورد، هم به‌ازای افزایش عرضه پول که ارزش آن را کاهش می‌دهد و هم به‌ازای کاهش موجودی و عرضه یک کالا یا خدمت، قیمت آن افزایش می‌یابد.

در نتیجه تورم هم از سمت تقاضا (مصرف‌کننده) و هم از سمت عرضه (تولیدکننده) ایجاد می‌شود. افزایش حجم پول و کاهش میزان تولید و کالا‌های در دسترس، دلایل بسیار گوناگونی دارد؛ در سمت تقاضا، می‌توان به‌دلایلی، چون کاهش میزان بهره سپرده‌های بانکی مردم، افزایش حقوق و دستمزد و تمایل مردم به تعویق انداختن خرید کالا‌های بادوام و نگهداری پول به‌جای آن برای خرید مایحتاج روزانه اشاره کرد. در سمت عرضه هم می‌توان به افزایش موجودی انبار شرکت‌ها، تداوم رکود اقتصادی و کاهش سطح تولید و انتظار افزایش قیمت‌ها در ماه‌ها و سال‌های آتی اشاره کرد.

هر‌چه تولیدکنندگانی که من و شما از آن‌ها خرید می‌کنیم در عرضه کالا‌های خود تاخیر به خرج دهند و آن‌ها را با قیمت‌های بالاتری عرضه کنند، باید شاهد شکل‌گیری تورم باشیم. به این پدیده «شکل‌گیری انتظارات تورمی» می‌گویند؛ این یعنی یک عده تولیدکننده انتظار دارند که در آینده به‌دلایل مختلف از‌جمله افزایش قیمت ارز، افزایش حقوق و دستمزد و افزایش مالیات، تورم بیشتری شکل بگیرد. به زبان دیگر تدابیری که آن‌ها برای حفاظت از کسب و کار خود به‌کار می‌گیرند، تورم بیشتری را در بازار رقم می‌زند. در اقتصاد ایران، تورم به تمام دلایلی که گفته شد، به‌وجود می‌آید. با توجه به این‌که اقتصاد ایران، هم با رکود و هم با متورم شدن پول در دست مردم، دست و پنجه نرم می‌کند، بیشتر با تورم از نوع دوم روبه‌رو هستیم؛ یعنی تورمی که از ناحیه انتظارات تورمی تولیدکنندگان به‌بار می‌نشیند. گزارش‌های پژوهشی مرکز آمار ایران از هزینه‌های تولیدکنندگان هم نشان می‌دهد که تورم از ناحیه افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات رقم می‌خورد.

نحوه محاسبه تورم

مرکز آمار ایران، تورم را بر‌اساس دو استاندارد تورم مصرف‌کنندگان یعنی افزایش قیمت اقلام مصرفی مردم و تورم تولیدکنندگان یعنی افزایش هزینه‌های تولید کالا‌ها و خدمات محاسبه می‌کند. در اینجا به نحوه محاسبه تورم مصرف‌کننده می‌پردازیم که قاعدتا ناشی از افزایش قیمت یا همان تورم هزینه‌های تولید است.
نرخ تورم کل، بر‌اساس میانگین تورم دو گروه «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» و «غیر‌خوراکی‌ها و خدمات» محاسبه می‌شود، اما هر دوی این موارد از یک وزن واحد در محاسبه تورم سبد خرید من و شما برخوردار نیستند. در نتیجه تورم هر یک از این دو گروه، پس از محاسبه در هر دو گروه به‌صورت جداگانه، میانگین‌گیری می‌شوند، اما هر یک از این دو گروه برای خود یک ضریب اهمیت دارند.

ضریب اهمیت خوراکی‌ها ۲۷.۲۴درصد و ضریب اهمیت گروه دوم ۷۲.۷۶درصد است. در نتیجه قاعدتا باید نزدیک به ۷۳درصد از قدرت خرید درآمد‌های ما با هزینه‌های زندگی کالا‌های غیرخوراکی و خدمات بلعیده شود. با وجود این، بررسی گزارش‌های سال‌های اخیر مرکز آمار، نشان می‌دهد که تورم خوراکی‌ها با وجود سهم ۲۸ درصدی این کالا‌ها در محاسبه تورم کل، تورم بیشتری را در سفره‌ها رقم زده‌اند؛ چرا که موج جهش هزینه‌های تولید آن‌ها به مراتب سریع‌تر و قوی‌تر از گروه دوم است.

منبع: روزنامه جام جم