۷ پیشنهاد برای تحول

دیروز البته در شرایطی که نه دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش و نه مسؤول کمیته بازنگری سند تحول، پاسخگوی تماس‌های جام‌جم نبودند یک منبع مطلع در شورای عالی اعلام کرد که کار بازنگری، آغاز شده و اصلاحات مورد نیاز در حال بررسی است اما این اصلاحات و این ترمیم‌ها در سند باید چه باشد؟ این سؤالی است که ما از کارشناسان پرسیده‌ایم و سندی را که امسال وارد ۱۱سالگی شده است زیرتیغ نقد گذاشته‌ایم تا بدانیم برای این‌که تحول در آموزش و پرورش از حدود کلمات خارج شود باید دست به چه کارهایی زده شود.

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از همان سال ۹۰ که تصویب شد بیشتر از یک سند کاربردی، یک بیانیه ارزشی به‌نظر می‌آمد اما در آن برهه، چه شورای عالی آموزش و پرورش و چه شورای عالی انقلاب فرهنگی هیچ‌کدام نقدها را برنمی‌تافند. البته از سال ۹۹ که رهبر انقلاب از اجرایی نشدن سند تحول و تاخیر طولانی در اجرا انتقاد کردند، باب صحبت از کم و کاستی‌ها نیز باز شد به‌طوری‌که کلی بودن راهکارها،‌ ابهام در عبارات و تدوین آرمانی اهداف به ایرادات پرتکرار از زبان کارشناسان تبدیل شد.

اکنون نیز در سالی که باید روزگار ترمیم سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نامیده شود، کارشناسان در گفت‌وگو با ما از ویژگی‌های مهمی که سند فاقد آن است، حرف می‌زنند.

حسین خنیفر، استاد تمام دانشگاه تهران و از نویسندگان سند تحول به جام‌جم می‌گوید: این سند یک راهنما و یک سرنخ است که باید تفسیر و تحلیل شود اما چون هنوز حتی در بین مجریان و تصمیم‌گیران در آموزش و پرورش هستند کسانی که سند را به‌طور کامل نخوانده‌اند، ابتدا سند باید خط به خط خوانده شده و در یک نهضت سندخوانی،‌ امکان عملیاتی شدن آن بررسی شود.

خنیفر در واقع سند تحول را به شکل کنونی خام می‌داند و معتقد است که چون برای آن، برنامه عملیاتی نوشته نشده و سند در دل زمان، جاری نشده است تاکنون کمتر از ۱۰ درصد آن اجرا شده که این روند نیاز به بازنگری اساسی دارد.

اما حسن ملکی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی ترجیح می‌دهد تعطیلی ۱۱ ساله اجرای سند تحول را یک بیماری توصیف کند. او که تاکید دارد تا آسیب‌های موجود فهم نشده و پذیرفته نشود چیزی عوض نخواهد شد به جام‌جم توضیح می‌دهد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش برای عملیاتی شدن قبل از هر چیز به الگو نیاز دارد درحالی‌که اکنون از فقر الگو رنج می‌برد.

اصلاحاتی که باید انجام شود

آنهایی که سند تحول را خوانده‌اند حتما می‌دانند که این سند دنبال تربیت نسلی صاحب‌هویت،‌ آگاه و پرسشگر است که در ساحت‌های ششگانه تربیتی یعنی حوزه‌های دینی، اقتصادی، علمی،‌ اجتماعی، تربیت بدنی و هنری باید به‌صورت ویژه تربیت شود. اما کارشناسان معتقدند اینها همه بایدهای آرمانی است که برای تبدیل شدن به نقشه راه نیاز به برنامه عملیاتی دارد.

حسین خنیفر برای نمونه مثال می‌زند که موضوع تحول در محتواهای آموزشی یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی است که در سند درج شده در حالی‌که برای جبران عقب‌ماندگی محتواهای آموزشی کشورمان از نظام‌های پیشگام دنیا حتی مطالعه تطبیقی و بررسی میدانی انجام نشده تا بفهمیم چطور می‌توانیم محتواهای آموزشی را به سمت تحقق حیات‌طیبه و داشتن مدرسه و دانش‌آموز تراز انقلاب حرکت دهیم.

این کارشناس پیشنهاد می‌دهد که کتاب‌های درسی مدارس که دانش‌محورند باید به روش‌محور تغییر کنند و به جای انتقال آموزه‌های موزه‌ای‌، آموزه‌های مهارتی را به دانش‌آموزان آموزش دهند.

در دیگر سو، حسن ملکی، کارشناس مسائل آموزش‌و‌پرورش اما به چند ابهام در سند اشاره می‌کند که باید در اولویت اصلاح قرار بگیرند ازجمله مدرسه تراز انقلاب که هنوز ساختار، ویژگی‌ها و هندسه دقیق آن مشخص نیست و نیز حیات طیبه به‌عنوان یک موضوع قرآنی و اصیل که هنوز برای بسیاری از طراحان کتاب، معلمان و کارشناسان مبهم است.

وی فقدان نگاه راهبردی در اجرای سند را نیز یکی از ایرادات مهم و یکی از دلایل اصلی معطل ماندن سند تحول می‌داند و در توضیح ایراد مدنظرش می‌گوید نگاه راهبردی باعث می‎شود نقطه‎ای که در آن قرار داریم به‌درستی تحلیل کنیم و جایی را که قرار است به آن برسیم به نحو مطلوب تعریف کنیم در حالی که اکنون فاقد این نگاه راهبردی‌هستیم.

به این اصلاحات البته باید تلاش برای ایجاد فهم مشترک از محتوای سند، ‌کوشش برای باثبات نگه داشتن مدیریت در آموزش‌و‌پرورش و شروع تحول در نظام یاددهی و یادگیری در مدارس را نیز اضافه کنیم چون ایجاد تحول بدون این اصلاحات تقریبا نشدنی است.

مریم خباز - گروه جامعه روزنامه جام جم