گفت و گو با دکتر معصومه ظهیری، استاد حوزه و دانشگاه در آستانه شب‌های قدر
لیله القدر عزیزی است بیا دل بتکانیم
مگر نه این‌که دعا رابطه‌ای میان انسان و خداست و این رابطه بندگی همیشه برقرار است، پس چرا گفته می‌شود ماه رمضان ماه دعا و مناجات است و در این ماه است که دعاهای انسان‌های روزه‌دار، به استجابت نزدیک‌تر است؟
آیا رمضان ظرفیت و ویژگی خاصی دارد که در آن نیایش‌های بندگان خدا به استجابت نزدیک‌تر می‌شود؟ در این میان ویژگی و امتیاز شب‌های قدر چیست که به همگان توصیه شده تا این شب‌ها را از دست ندهیم؟ خانم دکتر معصومه ظهیری، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس فرهنگی و عضو شورای تخصصی حوزوی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در گفت‌و‌گوی پیش رو پیرامون آثار عرفانی دعا در ماه مبارک رمضان سخن گفته است و درباره ظرفیت‌های معنوی این ماه توضیحاتی ارائه کرده است.
درباره فضایل ماه مبارک رمضان گفته‌اند که در این ماه، ادعیه بیشتر به استجابت نزدیکند، دلیل این امر چیست؟
ماه مبارک رمضان امسال بهار در بهار است. عارفان آغاز سال‌شان را ماه مبارک رمضان می‌دانند و امسال هم بهار طبیعت هم بهار قرآن و هم بهار عارفان با هم قرین شدند و مبارک ایامی هست برای لذت مناجات و خودشناسی و همچنین زمینه برای خدمت به خلق خدا که خداوند خلق خودش را بسیار دوست می‌دارد و این فرصت را برای ما بیش‌از گذشته فراهم می‌کند.
در آیه ۱۸۶ سوره بقره آمده: او اذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی لعلهم یرشدونب. خداوند در این آیه راه صدا کردن و ارتباط با خودش را برای ما مشخص می‌کند. اولین نکته این است که خدا به ما می‌گوید من خیلی به شما نزدیکم و هیچ مانعی برای ارتباط با من وجود ندارد همین که شما من را بخوانید و صدا بکنید شما را استجابت می‌کنم. استجابت بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای اما این‌که شما باید این مسیر را طی کنید نیاز به یک مقدماتی دارد، دعا یعنی خواندن و همرنگ شدن با کل هستی.
باز در آیات قرآن داریم: اکل له قانتون...ب یعنی تمام هستی در مقابل خدا سر به خشوع و خضوع فرود می‌آورند. ایسبح‌‌لله ما فی‌السماوات و ما فی‌الأرض الملک القدوس العزیز الحکیمب باز در آیه دیگری داریم: او ان من شیئاً الا یسبح بحمدهب یعنی هرچه در هستی هست خدا را تسبیح و تحمید و تهلیل می‌کند. بنده خوب خدا باید حجاب‌ها و موانعی را که مسیر ارتباطی او با خالق و صانع و معبودش وجود دارد، پشت سر بگذارد و راه ارتباطی را در جاده صراط مستقیم مهیا کند و یکی از این راه‌های آسان که خداوند خودش در برابر ما قرار داده است، دعاست. دعا و مناجات، زمان و مکان ندارد در هر لحظه‌ای اگر خدا را صدا بکنی او پاسخ می‌دهد لذا باز در آیه قرآن و هم در روایات معصومین(ع) آمده که اادعونی استجب لکمب همین‌که مرا بخوانی شما را استجابت می‌کنم و جواب، این صدا و ندای لبیک خداوند تبارک و تعالی است اما تاثیر زمان‌ها و مکان‌ها تسهیل است و آسان کردن راه برای انسان است.
در بعضی از موقعیت‌های زمانی، خدا بار عام برای انسان قرار می‌دهد. دعوت برای انسان قرار می‌دهد و موانع را رد می‌کند. در ماه رمضان، گویا شیطان در غل و زنجیر است و نفس به وسیله روزه ضعیف شده و در این شرایط، دریافت انوار الهی برای انسان آسان‌تر و در یک مسیر سهل‌تر فراهم است. یکی از این موقعیت‌های زمانی، ماه رمضان است و همه ساعات و آنات او این خصوصیت را دارد گرچه در بعضی از ساعات او افضلیتی قرارداده شده مثل سحرهای رمضان یا نزدیک افطار یا شب‌های قدر یا دهه آخر و همچنین شب آخر ماه رمضان. روایت داریم در شب آخر ملائک ندا می‌دهند: ای کسانی که ادعا می‌کنید هنوز آمرزیده نشده‌اید خدا به عدد شب‌هایی که درهای رحمتش را برای آمرزش باز کرده امشب این در برای همه مفتوح و باز است و به عدد آن شب‌ها مورد مغفرت، آمرزش و رحمت قرار می‌دهد انسان‌ها را. این‌بار عام الهی است، این اختصاص موقعیت زمانی است و گاهی هم بعضی از مکان‌ها این خصوصیت را دارد: الا اقسم بهذا البلد و انت حل بهذا البلدب خدا به مکه قسم می‌خورد مکه‌ای که پیامبر در آن قرار دارد و گاهی کنار مضجع مطهر ائمه اطهار(ع) دعا در مظان استجابت بیشتر است این که در زیارت می‌گوییم: به هذا المقام الشریف، نشانه مقام بلند مرتبه اولیای خداست و در این مکان‌ها نیز دعا در مظان استجابت قرار می‌گیرد.
از آنجا که ماه رمضان از سایر ماه‌ها متمایز است آیا ادعیه و مناجات این ماه مبارک نیز ویژگی خاصی نسبت به سایر ادعیه دارند؟
بله. یکی از موقعیت‌های ماه رمضان، دعاخوانی و مناجات‌خوانی و به‌خصوص ادعیه مأثوره است یعنی ادعیه‌ای که سند آن به معصومین(ع) می‌رسد.
شیوه و روش ارتباطی با خدا را در این دعاها با یک ادبیات خاص به ما یاد داده‌اند. مفهوم اکثر دعاهای وارده در ماه مبارک رمضان توحید است یعنی انسان در سایه‌سار قرائت این دعاها یا اقرار می‌کند به صفات و احاطه خداوند تبارک و تعالی بر خودش یا او را به این صفات و خصوصیات صدا می‌کند. در دعای افتتاح این ماه آمده: او ایقنت انک انت ارحم‌الراحمینب: یقین دارم به‌در خانه کسی می‌روم که مهربان‌ترین مهربان‌هاست و او را می‌ستاییم به تمام صفات، او انت ارحم‌الراحمین فی موضع العفو و الرحمهب تو خدایی هستی که وقتی درهای عفو و رحمتت را باز می‌کنی، مهربان‌ترین مهربان‌ها هستی.
اما من می‌دانم اگر خطا کنم و سر باز بزنم از اوامر تو، او اشدالمعاقبین فی موضع النکال و النقمهب همان‌طور همان خدایی که اهل کبریا، عظمت، بزرگی، رحمت و مهربانی است، سختگیر هم هست بنابراین به نوعی ماه رمضان در دعاها نظم و برنامه‌ریزی و و ادب و آداب پیروی از حق و قرار گرفتن در مسیر حق را به ما می‌آموزد.
به مباحث توحیدی ادعیه رمضان اشاره کردید. همان‌طور که می‌دانیم خودشناسی مقدمه مهمی برای ورود به بحث توحید و خداشناسی است. آیا ادعیه ماه رمضان در زمینه خودشناسی هم برای ما ارمغانی به همراه دارند؟
بله مطمئنا. یکی از موضوعات دیگری که در مضامین دعاهای ماه مبارک رمضان نهفته است، خودشناسی است. در این دعاها به این موضوع بسیار پرداخته است، آنجا که انسان اقرار می‌کند به این‌که من آن بنده‌ای هستم که گاهی به‌دلیل خطاهای خودم سزاوار عقوبتم اما به‌در خانه بزرگی می‌آیم که هم مسیر را به من می‌نمایاند و هم دلم را در مسیر خود نرم می‌کند و هم این اصلاح درونی، زمینه‌ای را برای مصلح کل و نجات بشریت از تمامی ناملایمات فراهم می‌کند. تمام این مضامین در دعای افتتاح ماه مبارک رمضان نهفته شده و چقدر خوب که با تسبیح‌ها تهلیل‌ها و دعاهای این ماه به سوی او ما حرکت کنیم و عجیب به این‌که آخر همین دعای افتتاح ماه مبارک رمضان، از خدا رحمت خودش را و قرار گرفتن در مسیر صالحین و کسانی که خدا به آنها وعده بهشتش را داده، درخواست می‌کنیم.
خیلی قشنگ است که در مضامین این دعاها، گاه برای خدا زبان شکوه می‌گشاییم: االلهم انا نشکوا الیک فقد نبینا صلواتک علیه و آله و غیبه ولینا و کثرت عدونا و قلت عددنا و شدت فتن بنا و تظاهرالزمان علیناب ببینید انگار که شرح‌حالی را از موقعیت و وضعیت سنجی در زمان خودمان برای خدا می‌گوییم. بعد از او طلب می‌کنیم این را که تو خدایی هستی که الرحم‌الراحمینی حالا دست‌مان را بگیر و نصرتت را شامل حال ما کن.
خدا وعده داده:ا ولینصرنا ا... من ینصرهب و اگر کسی دین خدا را یاری کند که یکی از بهترین راه‌های یاری دین خدا، پاک‌سازی درون، تزکیه نفس، ارتباط با خالق و قرار گرفتن در مسیر غائی خلقت است که همان خوب بندگی کردن و پاکی و طهارت نفس است.
در دعای ابوحمزه ثمالی که دعای امام سجاد (ع) است و یکی از دعاهای عالیه المضامین است نیز یک مسیر عرفانی فهم از درون خود و پوشش بر خطاها در سایه‌سار استغفار و امید و یقین به مغفرت الهی برای انسان هم قرائت و هم تکرار می‌کند.
مناجات و دعا کردن به درگاه خداوند چقدر در ایجاد امیدواری برای ما مؤثر است؟
قطعا یکی از آثار دعا برای انسان، امید آفرینی است:الا تقنتوا من رحمت ا...لاتیئسوا من روح‌ا...ب قرآن می‌فرماید: از رحمت الهی ناامید نشوید و مأیوس نشوید. هیچ بنده‌ای حق ندارد ناامیدی را برای خودش تکرار کند. اصلا دعا یعنی امید به لطف، تفضل، آمرزش، مغفرت،کرامت خدا و ترفیع درجه. هرجا که هستی با دعا بلند مرتبه می‌شوی. اگر کم بودی زیاد می‌شوی. اگر خوب بودی، خوب‌تر می‌شوی اگر زیاد بودی خدا به تو ترفیع و تکمیل می‌دهد و دعا در عروج را برای انسان می‌گشاید.
دعا برای انسان مسیر حرکت به روشنایی و مسیر تندتر شدن حرکت انسان را در جهت تعالی فراهم می‌کند. در بسیاری از دعاها اقرار می‌کنیم به ناتوانی‌ها ، نداشته‌ها و گاهی خطاهای خودمان اما در تنهایی خلوت خود. از خواص دعا این است که واسطه نمی‌خورد الا واسطه‌های فیض که آنها محرم اسرار هستند. گاهی خدا را به عظمت اهل‌بیت و به پیام‌رسانان الهی قسم می‌دهیم بنابراین فقط در خلوت خود اقرار می‌کنیم و در حضور و جلوت، مسیر رشد را برای خود فراهم می‌کنیم.
دعا هم راه‌های سقوط را بر انسان مسدود می‌کند و هم راه‌های صعود را برای انسان فراهم می‌کند. دعا بال پرواز انسان است به سوی بی‌نهایت هستی. خداوند می‌فرماید: ا سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حولهب معراج پیامبر برای او در آن‌شب اتفاق افتاد اما معراج بندگان صالح خدا در سحرگاهان ماه رمضان به‌خصوص در شب قدر است.
بنابراین در دعا و مناجات و ارتباط با خدا علاوه بر این که ذاکر می‌شویم و غفلت‌ها را از خودمان دور می‌کنیم، قدر و ظرفیت و اندازه پیدا می‌کنیم.
دعا بر ظرفیت وجودی انسان چه تأثیری دارد؟
امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابیطالب(ع) فرمود: همانا قلب‌های شما مانند ظرف‌هایی هستند و بهترین آنها جادارترین‌شان است.
در سایه‌سار ذکر و تهجد و ارتباط با خدا، بر ظرفیت انسان افزوده می‌شود و آن زمان است که گوشی که ناشنوا بود، شنوا می‌شود. قلبی که محل دریافت بسیاری از حقایق نبود، ظرفیت پیدا می‌کند. چشم بینا و بصیر می‌شود و انسان قدرت تشخیص می‌یابد. زمانی که انسان بصیر و دانا شد، کمتر دچار خطا و لغزش می‌شود، چون به جایی رسیده که خدا به او قدرت تمیز خیر از شر، بد از خوب و زشت از زیبا را داده و انتخاب او خوبی‌ها ، فضایل و نیکی‌هاست.
میل و رغبت انسان در سایه‌سار دعا به بهترین‌ها تمایل پیدا می‌کند. ذائقه انسان در مناجات با خدا ذائقه اصیل فطرت می‌شود :ااینما تولوا وجوهکم فثم وجه‌ا...؟!ب یعنی خدایا به کجا نگاه کنم که تو را نمی‌بینم؟!
نتیجه این مناجات و دعا و ذکر، خدا بینی و خدا محور شدن و در مسیر درست حرکت کردن است. انسان خدا بین قدرت هم پیدا می‌کند.عرض کردم که مضمون دعای افتتاح، دعای ابوحمزه و دعای سحر و بسیاری از دعاهای کوتاه با مضامین عالی در ماه مبارک رمضان، تسبیح و تهلیل و تحمید خدا و اقرار به ناتوانی خودمان اما بلندمرتبه شدن در اعتصام به حبل‌ا...است، بنابراین انسان خدابین بزرگ مرتبه می‌شود و حقیر و کوچک نیست. کرامت پیدا می‌کند و به‌همین دلیل است که امیرالمؤمنین می‌فرماید: کسی که خدا را بزرگ دید همه زخارف دنیا و دلبستگی‌ها برایش کوچک جلوه می‌کند.
لذا امیدوارم ان‌شاءا... در سایه فرصت‌های قرار داده شده در ماه مبارک رمضان، عرفان خودشناسی که انسان را به خداشناسی و خدایی شدن و خدا محور شدن سوق می‌دهد بیش از گذشته رهنمون بگرداند.
گفتم که روی خوبت از من چرا نهان است/ گفتا تو خود حجابی ورنه رخم عیان است
گفتم فراق تا کی گفتا که تا تو هستی/ گفتم نفس همین است گفتا سخن همان است
امیدوارم ان‌شاءا... حجاب دری بکنیم و بی‌پرده با خدایی که وعده ادعونی استجب لکم به ما داد در این فرصت‌های غنیمت بار عام ماه رمضان بیش‌از گذشته متوجه حال خود باشیم آن کس که از خود گذشت به خدا دست یافت و انسانی که به خدا رسید به خلق خدا به‌نیکی خدمت می‌کند و خدمت به خلق خدا زمینه حیات طیبه مدینه فاضله و زمین اصلاح‌شده منتظر مصلح را برای ما زمینه‌ساز خواهد بود.
راهی که تا ابد ادامه دارد
در عرفان و شناخت خود در ماه مبارک رمضان در روایت داریم: امن عرف نفسه فقد عرف ربه.ب همچنان که گفتم امید باعث می‌شود در مقابل قصور و اشتباه‌های خود یا درمقابل این‌که باید برای تقسیم انرژی خودمان در راه رسیدن به قله، کم نیاوریم و این مسیر را الی یوم القیامه باید ادامه بدهیم.
چرا می‌گویم تا قیامت؟ چون انسان‌های خوب در این شب‌ها جوری برای خود از خدا، مسیر خیر درخواست می‌کنند تا به مقامی برسند که حتی اگر خودشان هم نباشند به دلیل سنت‌های حسنه‌ای که در دنیا قرار داده‌اند، آثار آنها همچنان ثواب و خیر را برای آنها ساری و جاری کند. حتی در عالم حیات برزخی پس‌از مرگ این دنیا و انتقال به دنیای دیگر، این مسیر برای آنها فراهم است و این خیر و برکت همچنان برای آنها ادامه دارد. بنابراین در دهه آخر ماه مبارک رمضان از خدا طلب می‌کنیم خدایا مرا جزو شهدا و صالحان قرار بده، شهید شاهدی است همیشگی بر آنچه از خیر و برکت و نیکی بنا گذاشته می‌شود؛ لذا بنای خیری که شهید در این دنیا بنیانگذاری می‌کند تا ابد ادامه دارد. در بسیاری از دعاها نه‌فقط امید برای ما این است که خطا کردم و تو خطاپوشی می‌کنی، گاهی انسان در این مسیر حجاب‌ها و موانع را از خودش می‌زداید و بعد از آن که موانع را از خود زدود، سبکبال‌تر مسیر پرواز رو به صعود را طی می‌کند.
درباره فضایل ماه مبارک رمضان گفته‌اند که در این ماه، ادعیه بیشتر به استجابت نزدیکند، دلیل این امر چیست؟
ماه مبارک رمضان امسال بهار در بهار است. عارفان آغاز سال‌شان را ماه مبارک رمضان می‌دانند و امسال هم بهار طبیعت هم بهار قرآن و هم بهار عارفان با هم قرین شدند و مبارک ایامی هست برای لذت مناجات و خودشناسی و همچنین زمینه برای خدمت به خلق خدا که خداوند خلق خودش را بسیار دوست می‌دارد و این فرصت را برای ما بیش‌از گذشته فراهم می‌کند.
در آیه ۱۸۶ سوره بقره آمده: او اذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی لعلهم یرشدونب. خداوند در این آیه راه صدا کردن و ارتباط با خودش را برای ما مشخص می‌کند. اولین نکته این است که خدا به ما می‌گوید من خیلی به شما نزدیکم و هیچ مانعی برای ارتباط با من وجود ندارد همین که شما من را بخوانید و صدا بکنید شما را استجابت می‌کنم. استجابت بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای اما این‌که شما باید این مسیر را طی کنید نیاز به یک مقدماتی دارد، دعا یعنی خواندن و همرنگ شدن با کل هستی.
باز در آیات قرآن داریم: اکل له قانتون...ب یعنی تمام هستی در مقابل خدا سر به خشوع و خضوع فرود می‌آورند. ایسبح‌‌لله ما فی‌السماوات و ما فی‌الأرض الملک القدوس العزیز الحکیمب باز در آیه دیگری داریم: او ان من شیئاً الا یسبح بحمدهب یعنی هرچه در هستی هست خدا را تسبیح و تحمید و تهلیل می‌کند. بنده خوب خدا باید حجاب‌ها و موانعی را که مسیر ارتباطی او با خالق و صانع و معبودش وجود دارد، پشت سر بگذارد و راه ارتباطی را در جاده صراط مستقیم مهیا کند و یکی از این راه‌های آسان که خداوند خودش در برابر ما قرار داده است، دعاست. دعا و مناجات، زمان و مکان ندارد در هر لحظه‌ای اگر خدا را صدا بکنی او پاسخ می‌دهد لذا باز در آیه قرآن و هم در روایات معصومین(ع) آمده که اادعونی استجب لکمب همین‌که مرا بخوانی شما را استجابت می‌کنم و جواب، این صدا و ندای لبیک خداوند تبارک و تعالی است اما تاثیر زمان‌ها و مکان‌ها تسهیل است و آسان کردن راه برای انسان است.
در بعضی از موقعیت‌های زمانی، خدا بار عام برای انسان قرار می‌دهد. دعوت برای انسان قرار می‌دهد و موانع را رد می‌کند. در ماه رمضان، گویا شیطان در غل و زنجیر است و نفس به وسیله روزه ضعیف شده و در این شرایط، دریافت انوار الهی برای انسان آسان‌تر و در یک مسیر سهل‌تر فراهم است. یکی از این موقعیت‌های زمانی، ماه رمضان است و همه ساعات و آنات او این خصوصیت را دارد گرچه در بعضی از ساعات او افضلیتی قرارداده شده مثل سحرهای رمضان یا نزدیک افطار یا شب‌های قدر یا دهه آخر و همچنین شب آخر ماه رمضان. روایت داریم در شب آخر ملائک ندا می‌دهند: ای کسانی که ادعا می‌کنید هنوز آمرزیده نشده‌اید خدا به عدد شب‌هایی که درهای رحمتش را برای آمرزش باز کرده امشب این در برای همه مفتوح و باز است و به عدد آن شب‌ها مورد مغفرت، آمرزش و رحمت قرار می‌دهد انسان‌ها را. این‌بار عام الهی است، این اختصاص موقعیت زمانی است و گاهی هم بعضی از مکان‌ها این خصوصیت را دارد: الا اقسم بهذا البلد و انت حل بهذا البلدب خدا به مکه قسم می‌خورد مکه‌ای که پیامبر در آن قرار دارد و گاهی کنار مضجع مطهر ائمه اطهار(ع) دعا در مظان استجابت بیشتر است این که در زیارت می‌گوییم: به هذا المقام الشریف، نشانه مقام بلند مرتبه اولیای خداست و در این مکان‌ها نیز دعا در مظان استجابت قرار می‌گیرد.
از آنجا که ماه رمضان از سایر ماه‌ها متمایز است آیا ادعیه و مناجات این ماه مبارک نیز ویژگی خاصی نسبت به سایر ادعیه دارند؟
بله. یکی از موقعیت‌های ماه رمضان، دعاخوانی و مناجات‌خوانی و به‌خصوص ادعیه مأثوره است یعنی ادعیه‌ای که سند آن به معصومین(ع) می‌رسد.
شیوه و روش ارتباطی با خدا را در این دعاها با یک ادبیات خاص به ما یاد داده‌اند. مفهوم اکثر دعاهای وارده در ماه مبارک رمضان توحید است یعنی انسان در سایه‌سار قرائت این دعاها یا اقرار می‌کند به صفات و احاطه خداوند تبارک و تعالی بر خودش یا او را به این صفات و خصوصیات صدا می‌کند. در دعای افتتاح این ماه آمده: او ایقنت انک انت ارحم‌الراحمینب: یقین دارم به‌در خانه کسی می‌روم که مهربان‌ترین مهربان‌هاست و او را می‌ستاییم به تمام صفات، او انت ارحم‌الراحمین فی موضع العفو و الرحمهب تو خدایی هستی که وقتی درهای عفو و رحمتت را باز می‌کنی، مهربان‌ترین مهربان‌ها هستی.
اما من می‌دانم اگر خطا کنم و سر باز بزنم از اوامر تو، او اشدالمعاقبین فی موضع النکال و النقمهب همان‌طور همان خدایی که اهل کبریا، عظمت، بزرگی، رحمت و مهربانی است، سختگیر هم هست بنابراین به نوعی ماه رمضان در دعاها نظم و برنامه‌ریزی و و ادب و آداب پیروی از حق و قرار گرفتن در مسیر حق را به ما می‌آموزد.
به مباحث توحیدی ادعیه رمضان اشاره کردید. همان‌طور که می‌دانیم خودشناسی مقدمه مهمی برای ورود به بحث توحید و خداشناسی است. آیا ادعیه ماه رمضان در زمینه خودشناسی هم برای ما ارمغانی به همراه دارند؟
بله مطمئنا. یکی از موضوعات دیگری که در مضامین دعاهای ماه مبارک رمضان نهفته است، خودشناسی است. در این دعاها به این موضوع بسیار پرداخته است، آنجا که انسان اقرار می‌کند به این‌که من آن بنده‌ای هستم که گاهی به‌دلیل خطاهای خودم سزاوار عقوبتم اما به‌در خانه بزرگی می‌آیم که هم مسیر را به من می‌نمایاند و هم دلم را در مسیر خود نرم می‌کند و هم این اصلاح درونی، زمینه‌ای را برای مصلح کل و نجات بشریت از تمامی ناملایمات فراهم می‌کند. تمام این مضامین در دعای افتتاح ماه مبارک رمضان نهفته شده و چقدر خوب که با تسبیح‌ها تهلیل‌ها و دعاهای این ماه به سوی او ما حرکت کنیم و عجیب به این‌که آخر همین دعای افتتاح ماه مبارک رمضان، از خدا رحمت خودش را و قرار گرفتن در مسیر صالحین و کسانی که خدا به آنها وعده بهشتش را داده، درخواست می‌کنیم.
خیلی قشنگ است که در مضامین این دعاها، گاه برای خدا زبان شکوه می‌گشاییم: االلهم انا نشکوا الیک فقد نبینا صلواتک علیه و آله و غیبه ولینا و کثرت عدونا و قلت عددنا و شدت فتن بنا و تظاهرالزمان علیناب ببینید انگار که شرح‌حالی را از موقعیت و وضعیت سنجی در زمان خودمان برای خدا می‌گوییم. بعد از او طلب می‌کنیم این را که تو خدایی هستی که الرحم‌الراحمینی حالا دست‌مان را بگیر و نصرتت را شامل حال ما کن.
خدا وعده داده:ا ولینصرنا ا... من ینصرهب و اگر کسی دین خدا را یاری کند که یکی از بهترین راه‌های یاری دین خدا، پاک‌سازی درون، تزکیه نفس، ارتباط با خالق و قرار گرفتن در مسیر غائی خلقت است که همان خوب بندگی کردن و پاکی و طهارت نفس است.
در دعای ابوحمزه ثمالی که دعای امام سجاد (ع) است و یکی از دعاهای عالیه المضامین است نیز یک مسیر عرفانی فهم از درون خود و پوشش بر خطاها در سایه‌سار استغفار و امید و یقین به مغفرت الهی برای انسان هم قرائت و هم تکرار می‌کند.
مناجات و دعا کردن به درگاه خداوند چقدر در ایجاد امیدواری برای ما مؤثر است؟
قطعا یکی از آثار دعا برای انسان، امید آفرینی است:الا تقنتوا من رحمت ا...لاتیئسوا من روح‌ا...ب قرآن می‌فرماید: از رحمت الهی ناامید نشوید و مأیوس نشوید. هیچ بنده‌ای حق ندارد ناامیدی را برای خودش تکرار کند. اصلا دعا یعنی امید به لطف، تفضل، آمرزش، مغفرت،کرامت خدا و ترفیع درجه. هرجا که هستی با دعا بلند مرتبه می‌شوی. اگر کم بودی زیاد می‌شوی. اگر خوب بودی، خوب‌تر می‌شوی اگر زیاد بودی خدا به تو ترفیع و تکمیل می‌دهد و دعا در عروج را برای انسان می‌گشاید.
دعا برای انسان مسیر حرکت به روشنایی و مسیر تندتر شدن حرکت انسان را در جهت تعالی فراهم می‌کند. در بسیاری از دعاها اقرار می‌کنیم به ناتوانی‌ها ، نداشته‌ها و گاهی خطاهای خودمان اما در تنهایی خلوت خود. از خواص دعا این است که واسطه نمی‌خورد الا واسطه‌های فیض که آنها محرم اسرار هستند. گاهی خدا را به عظمت اهل‌بیت و به پیام‌رسانان الهی قسم می‌دهیم بنابراین فقط در خلوت خود اقرار می‌کنیم و در حضور و جلوت، مسیر رشد را برای خود فراهم می‌کنیم.
دعا هم راه‌های سقوط را بر انسان مسدود می‌کند و هم راه‌های صعود را برای انسان فراهم می‌کند. دعا بال پرواز انسان است به سوی بی‌نهایت هستی. خداوند می‌فرماید: ا سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حولهب معراج پیامبر برای او در آن‌شب اتفاق افتاد اما معراج بندگان صالح خدا در سحرگاهان ماه رمضان به‌خصوص در شب قدر است.
بنابراین در دعا و مناجات و ارتباط با خدا علاوه بر این که ذاکر می‌شویم و غفلت‌ها را از خودمان دور می‌کنیم، قدر و ظرفیت و اندازه پیدا می‌کنیم.
دعا بر ظرفیت وجودی انسان چه تأثیری دارد؟
امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابیطالب(ع) فرمود: همانا قلب‌های شما مانند ظرف‌هایی هستند و بهترین آنها جادارترین‌شان است.
در سایه‌سار ذکر و تهجد و ارتباط با خدا، بر ظرفیت انسان افزوده می‌شود و آن زمان است که گوشی که ناشنوا بود، شنوا می‌شود. قلبی که محل دریافت بسیاری از حقایق نبود، ظرفیت پیدا می‌کند. چشم بینا و بصیر می‌شود و انسان قدرت تشخیص می‌یابد. زمانی که انسان بصیر و دانا شد، کمتر دچار خطا و لغزش می‌شود، چون به جایی رسیده که خدا به او قدرت تمیز خیر از شر، بد از خوب و زشت از زیبا را داده و انتخاب او خوبی‌ها ، فضایل و نیکی‌هاست.
میل و رغبت انسان در سایه‌سار دعا به بهترین‌ها تمایل پیدا می‌کند. ذائقه انسان در مناجات با خدا ذائقه اصیل فطرت می‌شود :ااینما تولوا وجوهکم فثم وجه‌ا...؟!ب یعنی خدایا به کجا نگاه کنم که تو را نمی‌بینم؟!
نتیجه این مناجات و دعا و ذکر، خدا بینی و خدا محور شدن و در مسیر درست حرکت کردن است. انسان خدا بین قدرت هم پیدا می‌کند.عرض کردم که مضمون دعای افتتاح، دعای ابوحمزه و دعای سحر و بسیاری از دعاهای کوتاه با مضامین عالی در ماه مبارک رمضان، تسبیح و تهلیل و تحمید خدا و اقرار به ناتوانی خودمان اما بلندمرتبه شدن در اعتصام به حبل‌ا...است، بنابراین انسان خدابین بزرگ مرتبه می‌شود و حقیر و کوچک نیست. کرامت پیدا می‌کند و به‌همین دلیل است که امیرالمؤمنین می‌فرماید: کسی که خدا را بزرگ دید همه زخارف دنیا و دلبستگی‌ها برایش کوچک جلوه می‌کند.
لذا امیدوارم ان‌شاءا... در سایه فرصت‌های قرار داده شده در ماه مبارک رمضان، عرفان خودشناسی که انسان را به خداشناسی و خدایی شدن و خدا محور شدن سوق می‌دهد بیش از گذشته رهنمون بگرداند.
گفتم که روی خوبت از من چرا نهان است/ گفتا تو خود حجابی ورنه رخم عیان است
گفتم فراق تا کی گفتا که تا تو هستی/ گفتم نفس همین است گفتا سخن همان است
امیدوارم ان‌شاءا... حجاب دری بکنیم و بی‌پرده با خدایی که وعده ادعونی استجب لکم به ما داد در این فرصت‌های غنیمت بار عام ماه رمضان بیش‌از گذشته متوجه حال خود باشیم آن کس که از خود گذشت به خدا دست یافت و انسانی که به خدا رسید به خلق خدا به‌نیکی خدمت می‌کند و خدمت به خلق خدا زمینه حیات طیبه مدینه فاضله و زمین اصلاح‌شده منتظر مصلح را برای ما زمینه‌ساز خواهد بود.
راهی که تا ابد ادامه دارد
در عرفان و شناخت خود در ماه مبارک رمضان در روایت داریم: امن عرف نفسه فقد عرف ربه.ب همچنان که گفتم امید باعث می‌شود در مقابل قصور و اشتباه‌های خود یا درمقابل این‌که باید برای تقسیم انرژی خودمان در راه رسیدن به قله، کم نیاوریم و این مسیر را الی یوم القیامه باید ادامه بدهیم.
چرا می‌گویم تا قیامت؟ چون انسان‌های خوب در این شب‌ها جوری برای خود از خدا، مسیر خیر درخواست می‌کنند تا به مقامی برسند که حتی اگر خودشان هم نباشند به دلیل سنت‌های حسنه‌ای که در دنیا قرار داده‌اند، آثار آنها همچنان ثواب و خیر را برای آنها ساری و جاری کند. حتی در عالم حیات برزخی پس‌از مرگ این دنیا و انتقال به دنیای دیگر، این مسیر برای آنها فراهم است و این خیر و برکت همچنان برای آنها ادامه دارد. بنابراین در دهه آخر ماه مبارک رمضان از خدا طلب می‌کنیم خدایا مرا جزو شهدا و صالحان قرار بده، شهید شاهدی است همیشگی بر آنچه از خیر و برکت و نیکی بنا گذاشته می‌شود؛ لذا بنای خیری که شهید در این دنیا بنیانگذاری می‌کند تا ابد ادامه دارد. در بسیاری از دعاها نه‌فقط امید برای ما این است که خطا کردم و تو خطاپوشی می‌کنی، گاهی انسان در این مسیر حجاب‌ها و موانع را از خودش می‌زداید و بعد از آن که موانع را از خود زدود، سبکبال‌تر مسیر پرواز رو به صعود را طی می‌کند.
زهره السادات هاشمی / روزنامه جام جم
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
خطر مطرح کردن موضوعات انحرافی
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
تلاش برای ایجاد شکاف بین ایران و کشور‌های منطقه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
ابزار‌های آمریکا در منطقه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
نژادپرستان همچنان گرفتار خطای محاسباتی
گفت و گو
بهتاش فریبا در گفتوگو با جامجم:
منتظر بازگشت استقلال باشید
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
آوای مقاومت علیه خط دشمن
اسماعیل حلالی در گفتوگو با جامجم: