حمله به اوکراین اقدام پیش دستانه یا واکنشی / چشم انداز آینده

در بررسی حمله روسیه به اوکراین باید چند نکته را مورد توجه قرار داد؛ نکته اول نگاه به ریشه های این بحران است که به نوعی به احساس عدم امنیت هم از جانب روسها و هم اوکراین بر می‌گردد، روسیه از این بابت نگران کاهش ضریب امنیت خود است که در صورت پیوستن اوکراین به ناتو؛ این پیمان عملا با روسیه هم مرز می شود و دیگر هیچ خط حائلی بین روسیه و ناتو وجود نخواهد داشت.

نکته جالب این است که بعد از فروپاشی شوروی سابق جیمز بیکر وزیر خارجه وقت آمریکا صراحتا به گورباچف گفته بود که ناتو یک سانت هم به سمت روسیه حرکت نخواهد کرد اما در سال های بعد با پیوستن کشورهای اروپای شرقی به ناتو رفته رفته ناتو به مرزهای روسیه نزدیک شد و احتمال پیوستن اوکراین به ناتو جدی تر شد.

روسها بارها اعلام کرده بودند این خط قرمز ما است، در چنین شرایطی از یک طرف اوکراین هم احساس نا امنی می کرد چرا که تصور می کرد باید تحت یک چتر امنیتی باشد تا ضریب امنیتی اش افزایش یابد و این چتر امنیتی ناتو است.

در واقع با توجه ضعف سازوکار نظام امنیت دستجمعی در نظام بین الملل برخی کشورها ترجیح می دهند به سازوکار امنیت انتخابی روی آورند که از نگاه اوکراین ناتو دارای چنین کارکردی می تواند باشد اما مشکل اوکراین این است که پیوستن کشورهای حیات خلوت روسیه به ناتو برای مسکو خط قرمز محسوب می شود.

از طرف دیگر پوتین نیز با علم به این که پیوستن اوکراین به ناتو ضریب امنیت روسیه را کاهش می دهد و نظر به جدی تر شدن پیوستن کیف به ناتو و پس از اخطارهایی که به مقامات غربی و اوکراین داد ترجیح داد به جای حرکتی واکنشی به اقدامی پیش دستانه دست بزند از این رو به اوکراین حمله کرد.

به نظر می رسد پوتین در محاسبات خود بر این باور بوده و هست که در صورت هر گونه تعللی، اوکراین به ناتو خواهد پیوست، با چنین محاسباتی روسیه در برابر عملی انجام شده قرار می گفت.

به عبارتی به نظر می رسد پوتین به این جمع بندی رسیده بود که با پیوستن اوکراین به ناتو عملا مسکو ابتکار عمل خود را ازدست داده در آن صورت نمی توانست با توجه به موقعیت ناتو و ظرفیت نظامی کشورهای عضو این پیمان و تعهد اعضا به دفاع دستجمعی به استناد ماده پنج پیمان ناتو اقدامی انجام دهد و در نتیجه یا باید شرایط پیش آمده را می پذیرفت یا هزینه سنگینی را بپردازد تا بتواند ناتو را از مرزهای خود دور کند، در چنین وضعیتی پوتین ترجیح داد قبل از پیوستن اوکراین پیش دستی کرده و مانع پیوستن این کشور به ناتو شود ولو این حرکت به قیمت نقض مقررات منشور ملل متحد و حقوق بین الملل شود.

البته پوتین به ماده ۵۱ منشور ملل متحد که در فصل ۷ در چارچوب دفاع مشروع است استناد کرده است اما به نظر می رسد این اقدام از سوی جامعه بین المللی پذیرفتنی نیست چرا که اقدام پوتین به عنوان نقض مقررات بین المللی تلقی شده است.

در تحلیل بحران اوکراین دو دیدگاه وجود دارد؛ از یک طرف روسها و کشورهای همسو با مسکو هستند که با توجه به تحرکات ناتو روسیه را محق به انجام این کار می دانند و از طرف دیگر دیدگاه اوکراین و حامیان غربی این کشور هستند که معتقدند روسیه با نقض مقررات منشور ملل متحد به تمامیت ارضی کشوری مستقل یعنی اوکراین حمله کرده است.

اما از نگاه بیطرفانه و کارشناسی به نظر می رسد هم تحرکات ناتو در تصمیم گیری روسیه موثر بوده و هم نوع نگاه پوتین که تلاش دارد عظمت شوروی سابق را بار دیگر احیا کند منجر به جنگ با اوکراین شده است برآیند این دو موضوع باعث شده است تا شاهد وضعیت فعلی باشیم.

در هر حال به نظر می رسد یکی از آثار و تبعات منفی وضعیت پیش آمده تضعیف بیش از حد سازمان ملل و نهادهای بین المللی است که نتوانستند اقدامات بازدارنده ای انجام دهند، از طرف دیگر با توجه به توسل آمریکا و غرب به تحریم به نظر می رسد آنها با توجه به ظرفیت نظامی روسیه ترجیح می دهند از درگیری نظامی با روسیه بپرهیزند و در نتیجه عملا اوکراین را در این معادله تنها بگذارند.

در این ارتباط زلنسکی رییس جمهور اوکراین نیر بارها اعلام کرده است که به رغم وعده های غربی ها عملا اوکراین تنها مانده است.

علاوه بر این نکات به نظر می رسد مجموعه این تحولات می‌تواند چالش ها و پیامدهایی را در موقعیت و جغرافیای اروپا به همراه داشته باشد و نهادهای سیاسی اقتصادی و امنیتی اروپا را با چالش جدی مواجه سازد.

همچنین در این میان جایگاه آمریکا در سطح معادلات بین المللی قدرت یش از پیش تنزل یافت .در واقع بحث افول تدریجی قدرت و هژمون آمریکا که در سال های اخیر شروع شده بود با توجه به واکنش ضعیف آمریکا که بر خلاف انتظار کیف بود سرعت بیشتری پیدا خواهد کرد.

البته برای تحلیل دقیق تر باید ببینیم روسیه چگونه بحران اوکراین را مدیریت خواهد کرد زیرا پس لرزه های آن می‌تواند برای اقتصاد روسیه خسارات بسیار سنگین به همراه داشته باشد.

تردیدی نیست چنان که روسیه نتواند در کوتاه مدت جنگ اوکراین را خاتمه دهد و در صورتی که جنگ با اوکراین وارد فاز قرسایشی بشود آثار و تبعات این نبرد برای مسکو خسارت بار خواهد بود.

دکتر مراد عنادی - تحلیل گر ارشد مسائل سیاسی و رسانه
منبع : فرهنگ ایرانیان