نخریم، فقط تماشا کنیم (+عکس)

استانی با ۱۴ جزیره کوچک و بزرگ و رنگارنگ و تماشایی که اگر چشم‌مان را روی تمام ظرفیت‌های اقتصادی‌‌اش همچون پالایشگاه‌ها، بنادر، کارخانه‌های مختلف و متعدد، کشاورزی و صیادی ببندیم باز یک ظرفیت بزرگ و بی‌نظیر به نام گردشگری دارد که پشتوانه‌اش سواحل بکر و طولانی و زیبا، جزایر متعدد و تماشایی، جنگل‌های شناور حرا و... است.

به عبارتی همان ظرفیتی که پای وزیر محترم را به این تکه سرزمین آرمیده در آغوش دریای جنوب باز کرد. ضرغامی اتفاقا زیباترین نقاط هرمزگان را برای بازدیدش برگزید؛ جزایری مثل قشم و هرمز.

هرمز همان تکه زمین شناور بیضی شکل توی آب‌های خلیج‌فارس و درواقع بخشی از شهرستان قشم و دیدنی‌های آن است که از آسمان هم که به آن نگاه کنید از سرخی خاکش قابل تشخیص است.

اتفاقا بیشتر شهرتش هم (باوجود جاذبه‌های دیدنی طبیعی و تاریخی)، همین خاک سرخ و رنگارنگ است؛ خاکی که می‌شود قاتق نان شود اما قاتل جان شده... قاتل جان خودش، وقتی که به جای دلبری و جذب گردشگر، دلبری می‌کند و کامیون کامیون یا کیسه کیسه یا مشت مشت به یغما می‌رود.

وزیر میراث فرهنگی که پایش به هرمز رسید و گشتی در سرتاسر این جزیره کوچک حیرت‌انگیز زد، یکی‌یکی زیبایی‌های آن را دید؛ از سواحل و خاک‌های رنگی و قلعه پرتغالی‌ها و کوه‌نمک گرفته تا بازارچه ساحلی صنایع‌دستی هرمزی‌ها؛ اتفاقا برای تک‌تک آنها هم حرف داشت و نسخه‌های پرو پیمانی پیچید تا چرخ‌های کهنه و کند گردشگری جزیره را به حرکت در‌بیاورد و کلی گردشگر و پول سمت جزیره سرازیر شود.

با این همه اما ضرغامی نه هیچ سخنی از فروش خاک رنگارنگ هرمز شنید و نه حرفی گفت. گرچه اگر نسخه گردشگری که او برای جزیره پیچید درست اجرایی شود، می‌تواند پرونده فروش و قاچاق خاک جزیره را برای همیشه ببندد، پرونده‌ای که این روزها دوباره باز شده و حرف و حدیث پشت سرش کم نیست.

فکرش را می‌کردید که خاک، بله همین خاکی که هر روز بی‌توجه رویش پا می‌گذاریم و به قول معروف توی آن دست‌و‌پا زدیم و بزرگ شدیم، برای بعضی‌ها حکم جواهر داشته باشد و برایش حاضر باشند کلی پول بدهند؟

حالا فکر کنید همین خاک، کمی قدر و قوت داشته باشد، یعنی حاصلخیز باشد، یا جذابیت‌های بصری داشته باشد، مثلا مثل خاک هرمز، سرخ یا رنگ‌رنگی باشد!

خاک هرمز نه این روزها که حدود دو دهه است سر زبان‌ها افتاده، چه آن‌وقت که بحث فروش قانونی آن بود و چه وقتی که با مصوبه مجلس فروش آن ممنوع شد و فروشش از راه‌های غیرقانونی و قاچاق ادامه یافت و چه حالا که خیلی شیرین و آشکار در فضای مجازی و وبسایت‌ها دنبال مشتری می‌گردد.

هرمز در دهانه تنگه هرمز و ۱۶ کیلومتری بندرعباس قرار گرفته و به جزیره رنگین‌کمان و جزیره خوراکی هم مشهور است.

وجود عنصر اکسید آهن همه آن چیزی است که باعث شده خاک این جزیره رنگارنگ و بیش از همه سرخ و گلگون باشد و البته یکی از بزرگ‌ترین معادن خاک‌سرخ جهان. آن‌قدر که از بخش ‌های دولتی سراسر جهان گرفته تا بخش‌های کوچک خصوصی چشم‌شان دنبال آن باشد.

نشان به آن نشان که ۱۰سال پیش یعنی بهمن‌ماه ۱۳۹۰ رئیس هیات‌مدیره کارخانه پودر خاک‌سرخ هرمز از صدور نخستین محموله خاک‌سرخ جزیره هرمز به حجم ۲۵ تن خاک‌سرخ و ۵۰ تن کلوخه خاک‌سرخ به پاکستان و هند خبر داد و گفت این محموله‌ها برای مقایسه و رقابت با نمونه‌های خاک‌ سرخ مصنوعی چین ارسال می‌شود و در صورت پذیرفته‌شدن ماهانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن پودر خاک‌سرخ هرمز به پاکستان و هند صادر می‌شود.

ارزش هر تن پودر خاک‌ سرخ در آن سال در بازار جهانی ۴۰۰ تا ۸۰۰ دلار و در داخل کشور ۵۰۰ تا ۶۰۰هزار تومان بود و ذخیره خاک‌ سرخ جزیره بیش از ۲۰۰هزار تن که تا ۲۰ سال آینده طبق برآوردها قابلیت برداشت داشت.

خدا می‌داند در کنار این صادرات قانونی چه میزان فروش غیرقانونی و پنهانی طی سال‌های گذشته در جریان بود؛ فرآیندی که هرازگاه خبرش گرد و خاکی در رسانه‌ها برپا می‌کرد و پس از یک هیاهوی خبری و تایید و تکذیب مسؤولان فرو می‌نشست و احتمالا روز از نو و روزی از نو.

این فرآیند قانونی و غیرقانونی ادامه داشت و حتی شرکتی قرار بود بهره‌برداری از آن را به مدت ۲۵سال یعنی تا سال ۱۴۰۷ برعهده داشته باشد که خوشبختانه با دستور رهبر معظم انقلاب، ۶۰درصد از حق بهره‌برداری از این خاک به مردم داده شد تا متولی و سهامدار اصلی خاک هرمز شوند و جلوی هرگونه سودجویی و بهره‌برداری از منابع طبیعی منطقه گرفته شود. بااین‌حال هنوز یک مشکل بزرگ باقی بود و آن این‌که خاک ارزشمند جزیره همچنان در حال فروش و کم‌شدن بود؛ سرمایه‌ای که مثل آب برگشت‌ناپذیر است و بالاخره یک روز تمام خواهد شد.

سرانجام با پیگیری برخی نهادها طرح ممنوعیت فروش خاک به‌ویژه خاک جزایر خلیج‌ فارس در سال ۹۷ به تصویب مجلس رسید و به همه نهادها و ارگان‌ها ابلاغ شد.

تصویب این طرح یعنی دیگر به‌هیچ‌عنوان شاهد فروش خاک جزایر ازجمله هرمز نخواهیم بود؛ اتفاقی که متاسفانه (اگرچه نه به حجم‌های پیشین و خرید و فروش و قاچاق گسترده) به شکل‌های دیگر همچنان شاهد آن هستیم.

این روزها از طریق وبسایت‌های متعدد که بدون ممنوعیت در حال فروش خاک نرم و رنگی هرمز هستند و با جست‌وجوی عبارت ساده خرید خاک هرمز شما را به آن می‌رسانند؛ تجارت مجازی و الکترونیک خاک جزیره.

فروش مجازی خاک‌های تزئینی به دو صورت فروش عمده و خرده انجام می‌شود و در تبلیغات برخی از این وبسایت‌ها آمده بسته‌های خاکی که برای فروش آماده می‌شود از سوی بومیان منطقه به‌ویژه زنان و دختران جزیره مهیا و بسته‌بندی شده است.

خاکی که سوغاتی می‌شود!

این وبسایت تا حدودی بیراه هم نگفته است، چراکه اگر مسافر هرمز بوده باشید حتما در کنار صنایع‌دستی سوزن‌دوزی هرمزی‌ها، شیشه‌های کوچکی را می‌بینید که با خاک‌های رنگی پر شده و به فروش می‌رسد و اتفاقا هوس می‌کنید یکی از آن شیشه‌ها را بخرید و با خودتان به خانه ببرید.

درواقع زنان جزیره برای امرار معاش در کنار فروش انواع صنایع‌دستی ازجمله ستاره دریایی و صدف و ماهیان خشک‌شده و پارچه‌ها و وسایل سوزن‌دوزی‌شده، خاک‌های رنگی جزیره را توی شیشه‌های بی‌رنگ یا رنگی ریخته و دست مشتریان و گردشگران می‌دهند.

سمیرا چشم‌ براه، خبرنگار جام‌جم در هرمزگان در این خصوص سراغ بخشدار هرمز رفت و از او درباره فروش خاک‌های جزیره به‌عنوان سوغات باوجود ممنوعیت فروش آن پرسید و ادریس قریشی به وی گفت اگر درباره فروش خاک سرخ جزیره می‌پرسید که قاچاق یا تجارت آن صحت ندارد، زیرا معدن خاک سرخ جزیره سال‌ها تعطیل است و خاکی از آن استخراج نمی‌شود که خارج شود. می‌ماند بخش اندکی از خاک جزیره که توسط زنان بومی به عنوان سوغات و یادگار جمع آوری و به مسافران فروخته می‌شود.

قریشی با بیان این که در همه جای دنیا صنایع‌دستی از ظرفیت‌های زیبای آن مناطق ساخته و به فروش می‌رسد،می‌افزاید: فروش صنایع‌دستی با فروش خاک جزیره متفاوت است و هم‌اکنون خاک این جزیره خام فروشی نمی‌شود.

وی اضافه می‌کند: تنها راه درآمدزایی مردم جزیره با۶۰۰۰نفر جمعیت، محدود به دو فصل ماهیگیری و گردشگری می‌شود که طبعا فروش سوغات به گردشگران بخشی از فصل گردشگری و درآمدزایی ساکنان بومی است.

احمد رنجبری، یکی از ساکنان و فعالان رسانه‌ای در جزیره هرمز نیز به خبرنگار ما در هرمزگان می‌گوید: زنان جزیره با مقدار ناچیزی از خاک‌های باطله اطراف معدن خاک سرخ و در کنار آن ترکیب خاک با رنگ‌های مصنوعی اقدام به ساخت صنایع‌دستی و فروش به گردشگران می‌کنند. درواقع زنان سرپرست خانوار یا خانواده بیکار از این طریق امرار معاش کرده و در این ارتباط هیچ اقدامی به خام فروشی خاک جزیره چه به‌صورت خرده وعمده صورت نگرفته است.

به هر روی فرقی نمی‌کند چه این‌که فروش خاک زیبای هرمز به‌عنوان سوغات و یادگاری و در راستای درآمدزایی و توسعه اقتصادی و کسب معیشت، نوعی تاراج خاک و سرمایه‌ای است که خلق دوباره آن هزاران سال به طول می‌انجامد و جایگزینی ندارد.

گردشگرانی که پولی ندارند

بنا بر اعلام بخشداری هرمز، سالانه بیش از ۴۰هزار نفر از جزیره هرمز بازدید می‌کنند؛ گردشگرانی که بیشتر آنها برای اقامت شبانه به بندرعباس برمی‌گردند و بنابراین آورده مالی برای مردم جزیره ندارند. شغل اصلی ساکنان بومی هرمز هم که صیادی میگو و ماهی است فصل خاصی دارد، برای همین نرخ بیکاری جزیره بالای ۲۰درصد و یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری در کشور است. در این میان به نظر می‌رسد فروش خاک،ساده‌ترین راه حل کسب درآمد و تأمین معیشت ساکنان باشد.

اما سفر وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به هرمزگان و به‌ویژه جزیره هرمز نشان داد اگر کمی همت و درایت و برنامه‌ریزی در دستور کار مسؤولان بومی، استانی و کشوری قرار گیرد، راه‌های ساده دیگری هم برای کسب درآمد از طریق توسعه گردشگری وجود دارد.

سیدعزت‌ا...ضرغامی در بازدید از هرمز از بازارچه ساحلی صنایع‌دستی این منطقه بازدید کرد. سری به غار نمک زد و قلعه پرتغالی‌ها را دید و دستور مرمت فوری و بازگشایی آن روی گردشگران را صادر کرد. اینها همه ظرفیت‌هایی است که می‌تواند کرورکرور گردشگر را با جیب‌های پرپول به جزیره بکشاند.

ساحل کمپ، غارهای دریایی، دره مجسمه‌ها و به‌ویژه دره رنگین‌کمان تنها تعدادی از جاذبه‌های طبیعی ، بسیار زیبا و شگفت انگیز هرمز است که با تبلیغ گسترده و مناسب می‌توان پای گردشگران زیادی را از سراسر جهان برای تماشای آنها به جزیره کوچک و بیضی شکل هرمز باز کرد؛ گردشگرانی که برای تماشای خاک‌های سرخ و رنگی جذب جزیره می‌شوند، نه برای بردن مشتی از آن؛ مشت‌هایی که اگر جلوی آن گرفته نشود، می‌شود خروار خروار و... .

جهت مشاهده تصویر اصلی بر روی عکس زیر کلیک کنید:

فاطمه مرادزاده - ایران / روزنامه جام جم