واکسن تولیدی ما، بلاتکلیف است

به گزارش جام جم آنلاین، چیزی نمانده تا فاز سوم مطالعات بالینی این واکسن تمام شود، یک میلیون و۴۰۰ هزار دوز از آن هم آماده عرضه به بازار است و تا پایان مهر سه میلیون دوز دیگر نیز آماده می‌شود، با این حال نه از مجوز مصرف خبری هست و نه از ورود کووپارس به سبد واکسیناسیون کشور. درباره چرایی این اتفاق، این که چرا فاز مطالعاتی واکسن رازی به درازا کشید و این که آیا امیدی به مصرف داخلی واکسن رازی هست یا نه با محمدحسین فلاح مهرآبادی، معاون تحقیقات مؤسسه رازی و سخنگوی پروژه واکسن کووپارس گفتگو کرده‌ایم. فلاح در این مصاحبه عموما محتاط بود، ولی با صراحت اعلام کرد اگر کار صدور مجوز مصرف اضطراری و پیش‌خرید واکسن بازهم به تاخیر بیفتد کار تولید را متوقف خواهند کرد.

هر قدر واکسیناسیون در کشورمان سرعت می‌گیرد طرفداران واکسن‌های ایرانی نگران‌تر می‌شوند. مدت‌هاست منتظر واکسن رازی هستیم، اما خبری از آن نیست، چرا؟ چه اتفاقی افتاده؟

خبر که هست. با این که فاز سوم کارآزمایی بالینی واکسن رازی در حالی شروع شد که موج وسیع واکسیناسیون در کشور آغاز شده بود برای ۱۲ هزار نفر در مطالعه بالینی، تزریق انجام دادیم که در شرایط وفور واکسن، عدد خوبی است. در مورد تولید صنعتی نیز ما از قبل هم به صورت رسمی، هم شفاهی و هم مکتوب اعلام کرده بودیم از اول شهریور ماه یک میلیون دوز تولید صنعتی در ماه را آغاز می‌کنیم و تا آخر سال حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون دوز تولید خواهیم داشت.

الان که نیمه مهر را پشت سر گذاشته‌ایم یک میلیون و ۴۰۰ هزار دوز واکسن تولید کرده‌ایم که کنترل کیفی‌اش نیز انجام شده‌است. تا یک ماه آینده هم حداقل سه میلیون دوز تولید می‌کنیم به طوری که تا پایان سال به ظرفیت تولید ۲۰ میلیون دوز خواهیم رسید. البته این منوط به این است که اولا وزارت بهداشت مجوز مصرف اضطراری واکسن رازی را صادر کند و دوم این که پیش‌خرید انجام شود، چون هزینه تولید بسیار سنگین است و در توان شرکت‌های داخلی از جمله مؤسسه رازی نیست که ۲۰ میلیون دوز تولید کنند و منتظر بمانند که خریده شود یا نشود.

پس خلاصه بگویم که ما از برنامه خودمان عقب نیستیم، ولی به هر حال شرایط کشور طوری شد که به سمت واردات واکسن رفت. البته واردات خوب است، ولی باید حواس‌مان به تولید داخل هم باشد تا آسیب نبیند.
شما می‌گویید از برنامه عقب نیستید، اما این عقب‌ماندگی و حرکت کند احساس می‌شود. همچنین به نظرم تولید‌کننده داخلی باید پیش‌بینی می‌کرد که واردات واکسن اتفاق می‌افتد تا دچار چالش نشود.

برنامه ما برای شروع مطالعه فاز سوم بالینی برای اوایل مرداد بود که به دلایل مختلفی در بروکراسی اداری سازمان غذا و دارو و کمیته اخلاق قرار گرفت و یک ماه عقب افتاد. یکی از دلایل این بود که بحث می‌شد از آنجا که افراد تحت مطالعه باید شش‌ماه پایش شوند، نمی‌شود به گروه کنترل، واکسن‌نما تزریق کرد، زیرا وقتی به‌تدریج واکسن در دسترس عموم قرار بگیرد این افراد از مطالعه خارج می‌شوند. بحث بر سر این موضوع دو هفته زمان برد و دو هفته هم وقت صرف این شد تا واکسن سینوفارم به‌عنوان واکسنی که باید مطالعه‌مان را با آن پیش می‌بردیم در اختیارمان قرار بگیرد که عملا یک ماه از دست رفت.

نکته بعد این‌که با وجود تاکید وزرای بهداشت قبلی و فعلی مبنی بر این که پس از تزریق دوز‌هایی از واکسن رازی در مطالعه فاز سوم به ما هم مثل واکسن برکت و پاستور مجوز مصرف اضطراری داده می‌شود، اما عملا این اتفاق تاکنون رخ نداده است. در واقع ما از پنجم مرداد به تولید صنعتی رسیده‌ایم و با این‌که به وزارت بهداشت که متولی سلامت جامعه است نیز حق می‌دهیم، اما معتقدیم وزارتخانه باید به ماه‌های بعد هم نگاه داشته باشد و آن‌قدر واردات انجام ندهد که تولید داخلی ضربه بخورد، چون الان موقع چیدن محصول شرکت‌های داخلی است.

به نظر می‌رسد بروکراسی اداری که به آن اشاره کردید کمی هم چاشنی تعمد دارد به این معنا که شاید عده‌ای هستند که نمی‌خواهند واکسن داخلی به ثمر بنشیند تا آن‌ها از مسیر واردات سود ببرند.

آن یک ماهی که ما در سازمان غذا و دارو کمیته اخلاق عقب افتادیم به نظرم حرف‌ها درست بود. ما اوایل مرداد درخواست تولید صنعتی دادیم، ولی این بحث پیش آمد که اگر در شهریور و مهر واکسن به حد کافی رسید آیا مؤسسه رازی به افرادی که در مطالعه حضور دارند، خواهد گفت که شش ماه واکسن نزنند؟از نظر کمیته اخلاق این کار غیراخلاقی است و به همین دلیل مجوز نمی‌دهد.

بااین‌حال اگر از ابتدا این موضوع را به ما می‌گفتند آن یک‌ماه از دست نمی‌رفت و ما مطالعه را یک‌ماه زودتر شروع می‌کردیم. بااین‌حال نمی‌توانم بگویم کسانی که در کمیته اخلاق بودند تعمدی داشتند، چون نگاه‌شان صرفا اخلاقی بود. از پشت پرده واردات واکسن هم خبر ندارم و نمی‌توانم اظهارنظری بکنم.

البته طبیعی است که شما نتوانید آزادانه دراین‌باره صحبت کنید. گذشته از مانع‌تراشی و دلال‌بازی و سودجویی که جزو احتمالات است، به نظر می‌رسد سوء‌تدبیر‌هایی در میان بوده، چون آن‌قدر دست دست شد تا زمان برای تولیدکننده‌های داخلی از دست رفت.

بله، از نگاه منِ تولیدکننده که دو سال زمان گذاشته‌ام، هزینه کرده‌ام و محصول را هم به نتیجه رسانده‌ام و واکسنی کارآمد تولید کرده‌ام شاید اوضاع قابل نقد باشد. واکسن کووپارس یک واکسن پروتئین نوترکیب و نسل دوم واکسن‌هاست که تکنولوژی آن برای اولین‌بار در کشورمان بومی شده است. این واکسن جزو معدود تولیداتی است که ایمنی سلولی را به‌خوبی تحریک می‌کند و در آزمون خنثی‌سازی نیز عملکرد ۷۵ تا ۸۰درصدی دارد به‌طوری‌که اگر کسی با سویه دلتا که بسیار وحشی و سرایت‌پذیر است درگیر شود این واکسن مانع مرگ یا بستری او در آی‌سی‌یو می‌شود.

بااین‌حال ما باید خودمان را جای دولت و وزارت بهداشت هم بگذاریم و واردات واکسن را به‌عنوان یک راهکار برای مهار بیماری بپذیریم، اما معتقدیم می‌شود برآورد کرد و از جایی به بعد به توان داخلی هم تکیه زد، چون اگر شرکت‌های داخلی در جریان واردات آسیب ببینند در همه‌گیری‌های بعدی دیگر ریسک ورود به تولید را نمی‌پذیرند. همچنین وقتی در دنیا ببینند که شما زیرساخت تولید ندارید دیگر به این آسانی و با این قیمت‌ها واکسن در اختیارتان نخواهند گذاشت.

هلال‌احمر اعلام کرده است تا یک ماه آینده ۶۰میلیون دوز واکسن کرونا وارد می‌کند که با این عدد باید فاتحه واکسن‌های داخلی را خواند. نظر شما چیست؟

من هم این خبر را شنیده‌ام. ما اکنون در موسسه رازی ۵/۱میلیون دوز واکسن کنترل‌کیفی‌شده داریم و سه‌میلیون دوز هم تا آخر مهر آماده می‌شود و می‌تواند در اختیار وزارت بهداشت قرار بگیرد. اما تا امروز از سمت وزارت بهداشت هیچ اقدامی بابت خرید انجام نشده و پیگیری‌های ما نیز به نتیجه نرسیده است. به نظرم با وارداتی که انجام شده پوشش مد نظر واکسیناسیون محقق می‌شود و واکسن‌های داخلی می‌توانند برای دوز یادآور استفاده شوند. این موضوع بسیار مهم است، چون زیرساخت‌های ایجادشده سرمایه ملی هستند و نباید آسیب ببینند.

آیا شما در موسسه رازی به آینده امیدوارید؟ منظورم استفاده از واکسن‌های داخلی ازجمله کووپارس در سبد واکسیناسیون است.

ما کاری را شروع کرده‌ایم و به نتیجه رسانده‌ایم. به وزیر بهداشت هم قول داده‌ایم اگر به ما مجوز مصرف اضطراری داده شود و خرید واکسن اتفاق بیفتد حتی تا پایان آذر می‌توانیم ۲۰میلیون دوز تحویل بدهیم. ولی با شرایطی که فعلا می‌بینیم تولید این مقدار واکسن ریسک بزرگی است و همین پنج‌میلیونی که تابه‌حال تولید کرده‌ایم نیز بلاتکلیف است.

اگر مجوز مصرف اضطراری به واکسن رازی داده نشود تصمیم شما چه خواهد بود؟

اگر مجوز مصرف اضطراری به ما داده نشود و بخواهیم طبق مجوز مشروط کار کنیم یعنی منتظر اعلام نتایج مطالعات و تطبیق آن با اثربخشی و کارایی واکسن سینوفارم باشیم که حداقل تا پایان آبان طول می‌کشد، به غیر از تولیدی که این ماه انجام می‌دهیم تولید دیگری نخواهیم داشت، چون هزینه‌های تولید واقعا بالاست و ادامه تولید بدون صدور مجوز و خرید واکسن غیرممکن است.

یکی از نماینده‌های مجلس گفته است تولیدکننده‌های ایرانی هرکدام ۵۰میلیون دلار دریافت کرده‌اند که به‌عنوان پیش‌خرید واکسن تلقی شده است. این را تایید می‌کنید؟

نه این مبلغ درست است و نه موضوع پیش‌خرید شدن واکسن. سال گذشته که پروژه‌های واکسن در کشور کلید خورد پروژه‌های رازی، پاستور، برکت و فخرا در شورای عالی امنیت ملی به‌عنوان پروژه‌های راهبردی تلقی و قرار شد برای تکمیل و احداث زیرساخت و تجهیزات خط تولید مبلغی به‌صورت ارز دولتی در اختیار قرار بگیرد. به موسسه رازی هم مبلغی به عنوان ارز دولتی داده شد و معادل ریالی آن را هم خودمان از طریق منابع موسسه و ۱۵۰میلیارد تومان وام تامین کردیم.

مریم خباز/ روزنامه جام جم