معجزه‌ای در بیات ترک

صدای اذان قدیمی‌ترین صدایی است که ما شنیده‌ایم. از همان زمانی که تازه به دنیا آمدیم و چند روز بیشتر از عمرمان نگذشته بود که ما را در آغوش مومن‌ترین آدم خانواده یا فامیل گذاشتند و او در گوش‌مان اذان را زمزمه کرد.

اولین نجوا بعد از زمزمه‌های مادر. شاید برای همین است وقتی بزرگ می‌شویم و تفکرات و اندیشه‌های مختلف در ذهن‌مان آمد و رفت می‌کند اما صدای اذان که می‌شنویم روح‌مان در قلب‌مان متمرکز می‌شود، ذهن‌مان هرچقدر آشفته و پر از رنج یا مشکل لحظه‌ای آرام می‌گیرد و احساس می‌کنیم این صدا یادآوری این نکته است که خدا هوایمان را دارد. برای همین است که صدای اذان حال‌مان را خوب می‌کند.

وصل‌مان می‌کند به خدایی که منبع همه امیدواری‌هاست. از میان همه اذان‌ها، یک یا دو اذان معمولا با جان‌مان آمیخته می‌شود و می‌بردمان تا دورها. تا آخر امید و توکل.

یکی از این اذان‌ها را مرحوم رحیم موذن‌ زاده‌ اردبیلی خوانده. آن‌هم در آواز بیات ترک. بهترین سبک آواز ایرانی را انتخاب کرده تا دل‌نوازترین کلمات برای پیوند انسان با آسمان و خدا را در قالب آن بخواند. درباره اذان مرحوم موذن‌زاده شاید بهترین توصیف را محسن چاووشی در ترانه «پسرم» کرده باشد، آنجا که می‌گوید: «آخه من کجا برم رمضوناش رنگ ربنای مست شجریان باشه/ یا موذن‌زاده اذان افطارش جادوی خلوتی شهر تهران باشه». در سالروز درگذشت زنده‌یاد رحیم موذن‌زاده درباره شگفتی‌های اذانش می‌نویسم. اذانی که دلت مبتلا به هر دردی باشد با شنیدن آن درمان می شود.

فرهاد نظری: اذانی که میراث معنوی ماست

اذان مرحوم موذن‌ زاده و زنده‌یاد آقاتی به‌عنوان میراث‌معنوی ایرانیان ثبت شده است. فرهاد نظری درباره ثبت اذان زنده‌یاد موذن‌زاده به‌عنوان میراث ناملموس می‌گوید: میراث فرهنگی ناملموس شامل شاخه‌های مختلف است، از صنایع دستی و هنرهای سنتی گرفته تا دانش‌ها، مهارت‌ها و علوم مربوط به طبیعت و کیهان‌شناسی تا مراسم و آداب و رسوم، موسیقی (اعم از آیینی و غیر آن). یک میراث که در ردیف میراث ناملموس قرار می‌گیرد، می‌تواند وجوه و جنبه‌های متنوع و گوناگونی داشته و ترکیبی از هنرهای دستی و آداب و رسوم و دانش‌ها و مهارت‌ها باشد. دسته‌بندی‌های میراث ناملموس از سوی یونسکو در کنوانسیون سال ۲۰۰۳ اعلام شده و عنوانش پاسداری از میراث ناملموس جهان است.

اذان زنده‌یاد رحیم موذن‌زاده اردبیلی سال ۸۷ در فهرست ملی میراث ناملموس ایران ثبت شد.اذان‌گویی، میراث کهن ایرانیان است و از زمان ورود اسلام به ایران قدمت دارد.

اولین اذانی که ضبط و ماندگار شده اذان مرحوم محمد فلاحی معروف به دماوندی است که در زمان مظفرالدین شاه خوانده‌شده‌است.

علاوه بر مرحوم دماوندی، سیدحسین عندلیب اصفهانی (مؤذن مسجد سپهسالار)، حاج مؤذن تفرشی و سیدعبدالرحیم اصفهانی از جمله استادانی بودند که در دستگاه‌های موسیقی ایرانی اذان گفته‌اند.از دلایل ماندگاری و تأثیر عمیق این اذان‌ها این است که لحن و رنگ ایرانی دارند. از این روست که خیلی به دل ایرانی‌ها می‌نشیند و ایرانی‌ها معمولا به این اذان‌ها تعلق خاطر دارند.

هر جامعه‌ای موظف است از میراث ناملموس خود پاسداری کند. اذان‌های ایرانی هم با این توضیح جزو میراث معنوی کشور ماست و باید آنها را پاس بداریم.این را هم اضافه کنم،‌ سنت اذان‌گویی ایرانی بنا به قابلیت‌هایی که دارد، می‌تواند به عنوان میراث فرهنگی بشری ثبت شود.

حسام‌الدین سراج: قبل از اذان معروف، ۴۰ روز روزه گرفت

این خواننده موسیقی سنتی ایرانی و نوازنده سنتور و سه‌تار می‌گوید: تا جایی که می‌دانم مرحوم موذن‌زاده قبل از این‌که به رادیو بروند و اذان را بخوانند تا ضبط شود، ۴۰روز روزه گرفتند و روز چهلم برای ضبط رفتند.

این یعنی آقای موذن‌زاده مراحل معنوی بالایی را طی کرده‌اند و قلب ایشان می‌دانسته می‌خواهد چه کار بزرگی انجام دهد.

حتما به عالم بالا وصل بوده که توانسته اذان را با چنین قدرت صدایی در یکی از زیباترین و جان‌افزاترین آوازهای ایرانی (بیات ترک) بخواند. آواز بیات ترک بهترین آوازی است که به جان ما ایرانی‌ها می‌نشیند و بهترین آوازها در همین بیات ترک اجرا شده است.

یادم هست چند سالی این اذان را از رادیو و تلویزیون پخش نمی‌کردند به این دلیل که می‌گفتند با تجوید عربی خوانده نشده اما خدا را شکر نتوانستند آن را در بند کشند و ما را از شنیدن آن محروم کنند.

محمدصادق اسحاقی: باوری که به زبان جاری شده‌ است

کشورهای مسلمان طبق دستگاه‌های موسیقایی که دارند و باورهای ملی و مذهبی خود اذان‌های متنوعی هم دارند. اما این که اذان‌های ایرانی به‌خصوص اذان زنده‌یاد موذن‌زاده چنین بر دل می‌نشیند به گفته محمدصادق اسحاقی، کارشناس موسیقی آیینی به دلیل لحن مرحوم موذن زاده است.

این کارشناس درباره تفاوت اذان ایرانی با دیگر اذان‌ها می‌گوید: تفاوت آشکار اذان به‌قولی ایرانی با عربی و غیره در لحن آن است. اذان موذن‌زاده اردبیلی با لحن فارسی است در دستگاه بیات ترک است و اذان غلوش (از مصر) یا حتی حسینعلی شریف( از ایران) لحن عربی دارد البته آقای شریف، اذان با لحن عربی در مایه شوشتری( طبق تقسیمات دستگاه موسیقی ایران) قرائت کرده‌است که همه این اذان‌ها بسیار زیبا و جان‌افزا هستند.

برخی گوشه‌ها و دستگاه‌های موسیقی ایرانی با عربی در بعضی نغمات یکسان هستند؛ مثل سه‌گاه و گاهی هم در برخی از حالات، نهاوند در عربی با بیات اصفهان در موسیقی ایران شبیه است. اینها تقسیمات دستگاه‌هاست و اسم‌های مختلف دارند.

در جاهایی هم در پرده‌های مشابه نواخته یا خوانده می‌شوند. این که اذان آقای موذن‌زاده برای ایرانیان ارزشمند است و تقریبا همه مردم و نسل‌های مختلف آن را دوست دارند به نظرم به دلیل ملودی ایرانی و آشنای آن است. البته این را هم بگویم هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند.

صوت اذان زنده‌یاد موذن زاده بسیار قوی، با قوام، خوشرنگ و خوش عطر،جانگداز و پر از حس و حال است. اینها همه ویژگی صدای ایشان بود به همه اینها باید شخصیت و پاکی و راستی ایشان و معتقد بودن به آنچه می‌گوید و می‌خواند را هم اضافه کرد.

آقای موذن‌زاده در خانواده‌ای متدین به‌دنیا آمد و رشد کرد. ایشان هر چه را باور داشته بر زبان جاری کرده و همین است که هر کس آن را می‌شنود با تک‌تک کلماتش ارتباط دلی برقرار می‌کند.

طاهره آشیانی - روزنامه نگار / روزنامه جام جم