ما ۸۴ نفریم

درواقع می‌توان گفت ویروس تاجدار دست‌به‌دست مشکلات اقتصادی و اجتماعی ‌ داده است و هرروز افراد جامعه را از یکدیگر دور می‌کند.

این شرایط در کنار کوتاهی همیشگی دولت‌ها نسبت به‌ سلامت روانی و اجتماعی جامعه سبب شده زندگی بسیاری از افراد این روزها بیش از گذشته دچار تنش شود.

تنش‌هایی که اگر خیلی زود فکری به حال کنترل و درمان آن نشود، می‌تواند آسیب‌های بیشتری به جامعه تحمیل کند. در ادامه، درباره این مشکلات و راهکارهایی که برای کنترل آنها وجود دارد با کارشناسان مختلف صحبت کرده‌ایم. ‌

خبر این خودكشی‌ ها توسط رئیس اورژانس اجتماعی كشور تكذیب شد. او گفت از اول فروردین امسال تا امروز كمتر از ۸۰ نفر با این اورژانس تماس گرفته‌اند، پس چطور می‌شود كه ۸۴ نفر در یك روز خودكشی كرده باشند؟ با این‌كه استدلال او برای تكذیب این خبر،‌ جاندار و قرص و محكم نبود، ولی قبول كردیم كه خبر درست نبوده است. ما پذیرفتیم كه آن ۸۴ نفر زنده‌اند و سالم،‌ كه دارند مثل ما نفس می‌كشند با این‌كه حتما غصه دارند، كه دل‌شان تنگ است و شاید در تنهایی‌شان دارند به خودكشی فكر می‌كنند. ولی فعلا دست نگه داشته‌اند و مثل همه ما خیره مانده‌اند به آینده.

این ۸۴ نفر اما در هرحالی كه باشند، این روزها سمبل مردم افسرده جهان‌ کرونا زده‌اند،‌ مردم خسته از بیماری و كلافه از مشكلات،‌ مشكلاتی كه موج می‌زند و در هر موج عده‌ای را می‌كوبد به ساحل و لت و پارشان می‌كند.

رژه مشكلات

اگر دردم یكی بودی، چه بودی؟ اگر فقط كرونا بود و مرگ،‌ اگر تنها كرونا بود و بستری‌ها، بالاخره یك جور هضمش می‌كردیم، ولی كروناست و بیكاری، كرونا و تعطیلی، كرونا و مشكلات مالی و كوچك شدن سفره‌ها، كروناست و خانه‌نشینی، جاده‌های بسته، سفرهای ممنوع، قدغن بودن دید و بازدید، ممنوع بودن در آغوش گرفتن یك عزیز،‌ كروناست و از دست دادن، سیاهپوش شدن، صاحب عزا شدن، غصه خوردن در تنهایی و قورت دادن بغض‌های بزرگ،‌ اصلا حبس شدن است در سوگ‌های ناتمام كه هر كدامش به تنهایی هماوردی است قوی.

جهان كرونایی امروز جهان جوانمردانه‌ای برای زندگی نیست. ژاپنی‌ها گزارش داده‌اند كه آمار خودكشی در این كشور در سال ۲۰۲۰ كه تماما زیر سایه كرونا و تبعاتش بوده است، تا ۱۵ درصد افزایش یافته و سهم زنان بیشتر از مردان بوده است.

پزشكان آمریكایی در كالیفرنیا نیز گفته‌اند در دوران قرنطینه ناشی از شیوع ویروس كرونا، تعداد افرادی كه به دلیل انزوای اجتماعی دست به خودكشی زده‌اند، بیشتر از آمار قربانیان كووید ۱۹ در این ایالت بوده است؛‌ اعترافی البته بدون عدد و رقم.

در ایران ما اما، افزایش خودكشی‌های ناشی از شیوع ویروس كرونا و سخت‌تر شدن زندگی تاییدنشده و آخرین اظهارنظر مربوط است به رئیس مركز سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت و این جمله‌اش كه میزان خودكشی در ایران بعد از شیوع كرونا افزایش جدی نداشته و تغییرات آن به حدی اندك است كه قابل چشم‌پوشی است.

اما خودكشی هم كه اتفاق نیفتد، مگر می‌شود از تاثیرات این پاندمی بر سلامت روان جامعه چشم‌پوشی كرد؟

با این‌كه احمد حاجبی،‌ رئیس مركز سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت افزایش نیافتن موارد خودكشی در كشور را نشانه‌ای از مدیریت استرس و اختلالات روانی در كشور دانسته، اما محمد حاتمی، رئیس سازمان روان‌شناسی و مشاوره كشور می‌گوید عوارض روانی در زمان شیوع ویروس كرونا مثل وسواس، استرس، اضطراب، اختلافات خانوادگی و افسردگی افزایش پیدا كرده و اختلال سوگ نیز میان خانواده‌هایی كه عزیز از دست داده و موفق به تخلیه احساسات منفی خویش نشده‌اند، جدی است.

فارغ از این مشكلات كه دركشورمان آماری برایشان وجود ندارد، شواهد مؤید افزایش مشكلات و اختلالات روانی است. چالش‌هایی به‌واسطه كرونا در ایران و جهان پیش آمده كه برای حل و فصل آنها طبق برخی روایت‌ها به بیش از یك قرن زمان نیاز است. افزایش شكاف جنسیتی در كشورهای مختلف مصداق بارز این چالش است كه گزارش سال ۲۰۲۱ مجمع جهانی اقتصاد آن را روایت می‌كند.

بر این اساس به دلیل همه‌گیری ویروس كرونا، جهان با عقبگرد درحوزه كاهش شكاف جنسیتی مواجه است، به این معنی كه در چهار شاخص سیاست، اقتصاد،‌ بهداشت و آموزش،‌ فرصت‌هایی كه به زنان داده می‌شود، با فاصله‌ای فاحش، بسیار كمتر از فرصت‌هایی است كه در اختیار مردان قرار می‌گیرد.

طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد،‌ اروپای غربی برای این كه شكاف جنسیتی ناشی از شیوع كرونا را پر كند و زندگی را برای زنان این منطقه آسان‌تر و دلپذیرتر كند، به ۵۲ سال،‌ آمریكای شمالی به ۶۱ سال، ‌آمریكای لاتین به ۶۹ سال،‌ آسیای جنوبی به ۱۹۵ سال، آفریقا به ۱۲۱ سال و خاورمیانه به ۱۴۲ سال زمان نیاز دارد.

این مشكلات كه كنار هم چیده شود، فشاری كه بشر امروز از جمله ما تحمل می‌كند، ملموس‌تر می‌شود و ضرورت حمایت‌های روانی به شكل‌های مختلف احساس می‌شود؛‌ حمایت‌هایی كه بتواند سدی مقابل سیل اضطراب، افسردگی، خشونت،‌ پریشانی و حتی خودكشی ایجاد كند.

راه‌های عملی برای تسكین درد علنی

با این‌كه رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره كشور گفته است كه ستاد ملی مقابله با كرونا، خدمات روان‌شناسی را جدی نمی‌گیرد و این تشكیلات مجبور شده است نگرانی خود در این‌باره را با ارسال نامه‌های متعدد به رئیس‌جمهوری اعلام كند، حتی با این كه گفته است وزارت بهداشت، سلامت روان جامعه را مهم تلقی نمی‌كند و در مقایسه با درمان كرونا یا واكسیناسیون، ‌این موضوع برایش اولویت ندارد، ولی روان‌شناسان و جامعه‌شناسان چنان به سلامت روان جامعه بها می‌دهند كه برایش ارزشی همپایه مهار كرونا قائل‌اند.

تقی ابوطالبی‌احمدی، روان‌شناس تربیتی اما نگاهش كمتر به دولت است، ‌به جایش یافتن راهكار داشتن حال خوب در این اوضاع بد را كار می‌داند كه از خود مردم ساخته است. او به جام‌جم می‌گوید: «انسان موجودی است صاحب تدبیر كه می‌تواند اوضاع را مدیریت و برای خود و اطرافیانش شرایط امن روانی ایجاد كند. در این بین موضوع خودكنترلی و نه دیگركنترلی، نقش مهمی دارد. به این معنا كه هركدام از ما بر عواطف و احساسات خویش كنترل داشته باشیم و سعی كنیم با واقعیت‌های زندگی سازگار شویم؛ سازگاری باعث ایجاد و بهبود سلامت روان می‌شود.»

به باور این روان‌شناس، انسان سالم كسی است كه از گذشته درس بگیرد و برای زندگی آینده برنامه‌ریزی كند. پس در سال۱۴۰۰ كه تجربه‌های سال۹۹ با ماست باید زندگانی كنیم نه زنده‌مانی. همچنین باید برای زندگی‌مان برنامه بچینیم، چون داشتن برنامه باعث دور شدن اضطراب و استرس می‌شود.

معصومه تختی، روان‌شناس هم برای تامین سلامت روان همه ما راهكارهایی در چنته دارد كه در گفت‌و‌گو با جام‌جم آنها را تشریح می‌كند. او می‌گوید: «ما هر آنچه را كه به مغز خود القا كنیم، مغز آن را باور خواهد كرد و مطابق با آن دستوراتش را صادر می‌كند. پس عاقلانه است با تصورات مثبت روزمان را آغاز كنیم و شب‌ها با همین تصورات سر بر بالین بگذاریم. از تكرار جملات منفی بپرهیزیم و حتی‌الامكان با افرادی كه مدام نگرانی را نشخوار و با صدای بلند بیان می‌كنند، دمخور نباشیم.»

تختی معتقد است كه نباید به طرزی وسواس‌گونه خبرهای ناخوش كرونایی را دنبال كرد، به جایش باید كتاب خواند، ‌یك مهارت جدید آموخت،‌ ورزش كرد،‌ روی به مراقبه آورد، فیلم دید و كلیپ‌های كمدی تماشا كرد و حالا كه مسؤولان، ‌سلامت روان جامعه را در اولویت ندارند، باید به همراه اعضای خانواده فعالیت‌های جذاب انجام داد تا هم رشته‌هایی كه ما را به هم پیوند می‌دهد، ‌قوی‌تر شود و هم در نهایت همبستگی اجتماعی تقویت شود.

راز و نیاز علیه اضطراب

مدت زیادی از شروع فراگیری کرونا نگذشته بود که بسیاری از هیات‌های مذهبی نیز با توجه به محدودیت‌هایی که کرونا ایجاد کرده، راهکارهایی برای ارائه خدمات خاص ارائه کردند.

برگزاری مراسم مذهبی به صورت آنلاین، پخش نوحه و قرائت قرآن و مشاوره‌های دینی در فضای مجازی، برخی راهکارهای آنهاست که اجرای مناسب آنها می‌تواند از بار مشکلات روحی و روانی برخی شهروندان بکاهد.

امیر مسروری، کارشناس مذهبی نیز با اشاره به اثرات راهگشای دین بر مشکلات روحی ناشی از شیوع ویروس کرونا به ما می‌گوید: نهاد و ارگان‌های دولتی می‌توانند از ظرفیت دین برای پالایش روحی مردم استفاده کنند. سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه‌های علمیه می‌توانند درگاه یا شماره تماس‌هایی تعیین کنند تا افراد برای مشاوره دینی با آنها تماس بگیرند.

به نظر او، تخلیه روحی می‌تواند با راهکارهای مشاوره‌ای کارشناسان مذهبی اتفاق بیفتد. مسروری با اشاره به آیه «الا بذکرا... تطمئن القلوب» می‌گوید یکی از راه‌های تخلیه روحی، پناه بردن به قرآن و سخنان ائمه اطهار است. خواندن نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و حتی ترجمه فارسی آیات قرآن می‌تواند اثرات موثری در رفع استرس و اضطراب داشته باشد. او پیشنهاد می‌کند رسانه‌ها زمان بیشتر و مناسب‌تری را برای پخش مراسم مذهبی و قرائت قرآن اختصاص دهند.

آن‌طور که مسروری توضیح می‌دهد همدلی می‌تواند یکی از راه‌های موثر باشد. دست‌گیری از نیازمندان و حتی همدلی روحی با آنها می‌تواند کمک موثری برای بهتر شدن حال خود افراد باشد.

به نظر او توجه به نکاتی که به آنها اشاره شد می‌تواند سبب شود افراد با توان بیشتری بحران کرونا را پشت سر بگذارند.

۱+۵ راهكار برای سلامت روان

ماهیت تكاملی انسان، ماهیتی نیست كه بشود آن را در خانه حبس كرد. انسان‌ همه عمرش را در طبیعت و اجتماع گذرانده است. او به تعامل با دیگران و به حمایت نیاز دارد، اما اتفاقی كه كه امروز در جریان است، با ماهیت تكاملی انسان جور درنمی‌آید و باید به هر طریقی كه شده این خلأها را در وجود او پر كرد. اما چطور ممكن است؟ كرونا میزان آسیب‌های اجتماعی و روانشناختی را در همه دنیا افزایش داده، اما طبیعتا راهكارهایی هم برای حفظ سلامت اجتماعی در این دوران وجود دارد.

یكی از راهكارهایی كه در برخی از كشورهایی كه در برابر كرونا هوشمندانه‌تر عمل كردند، به‌كار گرفته‌شده، همدلی ارگان‌ها و نهادهای حمایتی با مردم آسیب‌دیده است؛ یعنی این‌كه سازمان‌های حمایتی در برابر مشكلات معیشتی افراد آسیب‌دیده از كرونا، ابتدا با آنها همدلی كنند و بعد هم قدمی برای كمتر كردن آسیب بردارند.

تعیین كردن حقوقی مشخص و به صورت ماهیانه برای مشاغل آسیب‌دیده، تهیه بسته‌های معیشتی، رسیدگی به نیازهای معمول فرزندان خانواده و هر آن‌چیزی كه تا پیش از شیوع كرونا در خانواده مرسوم بوده است و حالا نیست، می‌تواند راهكاری برای جبران حال بد سرپرستان خانواده كه درآمدهای سابق‌شان را در دوران كرونا ندارند، باشد.

تزریق شادی در جامعه و از طریق رسانه، یكی دیگر از راهكارهایی است كه می‌تواند كمی از حال بد مردم بكاهد. باید به سراغ برنامه‌های متنوع و متفاوت‌تری از همیشه برویم و فارغ از همه برنامه‌های تكراری گذشته، خنده‌های عمیق و از ته دل را به مردم هدیه بدهیم.

راهكار بعدی می‌تواند به میان آمدن گروه‌های جهادی، اما فعال‌تر از همیشه باشد؛ گروه‌هایی كه بی‌انصافی است اگر بگوییم پای كار نیامده‌اند، اما لازم است كه پوشش بهتری در سراسر كشور داشته باشند تا فعالیت‌های خیرخواهانه‌شان، شامل حال همه نیازمندان شود. ضمن این‌كه تقدیر از زحمتكشان این دوران به نحوی شایسته، آنها را امیدوار به گذران این روزهای سخت می‌كند.

ساخت تندیس از اسطوره‌های ازدست‌رفته، باور ارزشمندی را در وجود مردم به وجود می‌آورد. حضور چهره‌های محبوب و شناخته‌شده مردم در كارهای عام‌المنفعه، در رسیدگی به نیازمندان، در ترویج پروتكل‌های بهداشتی و هرچیز دیگری كه بتواند حال مردم را خوب كند، اتفاقی موثر در روند حفاظت از سلامت روان افراد خواهد بود.

در نهایت متاسفانه باید بگویم كه فضای زیادی برای خطا كردن مسؤولان وجود دارد، در حالی كه باید فضای خطا كردن را تا جای ممكن كم كنیم. اتفاقی كه این روزها در حال رخ دادن است، آماری كه روز به روز بالا می‌رود و مردمی كه كار و كاسبی‌های‌شان تعطیل شده و غمگین و افسرده شده‌اند، علاوه بر خطاهای فردی كه هركدام از ما با سهل‌انگاری در رعایت پروتكل‌های بهداشتی داشتیم، تاوان خطای مدیران‌مان است؛ مدیرانی كه می‌توانستند از تعطیلات نوروز به بهترین شكل ممكن برای مدیریت این ویروس استفاده كنند و با برنامه‌های مفرح، مردم را ترغیب به گذراندن اوقات فراغت در خانه كنند. اما خطا كردند و امروز نتیجه‌اش را می‌بینیم. پس در كنار همه راهكارهای موجود برای بهتر كردن حداقلی حال مردم در این روزها، كم كردن میزان خطاهای مدیریتی، از اساسی‌ترین راهكارها به حساب می‌آید.

گروه جامعه روزنامه جام جم