آخرین نسخه از اصلاحات قانون حمایت از مالکیت فکری در ایران معطل چیست؟

داستان حقوق مولفان در ایران

هفته قبل به «یارانه» به عنوان اولین مساله در فهرست مسائل صنعت نشر کشور و آسیب‌شناسی آن پرداختیم.
کد خبر: ۱۳۰۶۲۳۶
امروز با دومین موضوع بسیار عمیق و مفصل و چندپهلو، فهرست این آسیب‌شناسی را ادامه می‌دهیم تا روشن شود ابعاد مساله «رعایت حقوق مولف» یا همان «کپی‌رایت» تا چه اندازه پر و پیمان است. گرچه مسأله کپی‌رایت فراتر از صنعت نشر، مسائل عمده‌ای در عرصه فرهنگ و هنر کشور را در برمی‌گیرد اما تعیین تکلیف آن در عرصه نشر، امروز سرنوشت‌ساز‌تر از همیشه در میان صاحب‌نظران مطرح است‌. از یک سو باید به نقش کپی‌رایت به ساماندهی صنعت نشر بیندیشیم و از سوی دیگر حواس‌مان باشد پیوستن به کنوانسیون های جهانی، اوضاع‌مان را بدتر نکند. در این پرونده به ابعاد مختلف این داستان خواهیم پرداخت.
داستان حقوق مولفان در ایران
وقتی ویکتور هوگو خواست حقوق کتاب‌‌هایش بیرون از فرانسه هم به خودش برسد
هشدار ناشر هلندی به ملکه ویلهلمینا
اغلب ویکتور هوگو را تنها با معروف‌ترین رمان‌هایش از جمله «بینوایان» می‌شناسیم ولی شاید کمتر از خودمان پرسیده باشیم «واقعا چه چیزی از او، ویکتور هوگو ساخت؟» هوگو در کوران وقایع ابتدای قرن نوزدهم فرانسه و تلاطم‌های جمهوری سوم، یک فعال سیاسی، اجتماعی و حقوقی بود. همین جایش خیلی مهم است. ایجاد قوانین و سازمان‌های بین‌المللی جهت حمایت از حقوق مولفان، پیش‌وبیش از همه به تحریک ویکتور هوگو اتفاق افتاد.اولین قانون حمایت از حقوق مولف یا همان کپی‌رایت سال۱۷۱۰ میلادی در انگلستان وضع شد. از همان زمان به مرور کشورهای دیگر هم مانند آمریکا سال۱۷۹۰ و فرانسه هم اندکی بعدتر، قوانین داخلی خود را برای حمایت از حقوق پدیدآورندگان آثار خلاقه به تصویب رساندند اما مشکل آنجا بود که همه این قوانین صرفا در درون مرزهای کشورها، کارگر می‌افتاد و این در حالی بود که جریان ترجمه در اروپا و آمریکا به تندی می‌تاخت و صنعت نشر جهان داشت توانمندی‌های گسترده‌تر خود را باز می‌شناخت.
برای همین بود که ویکتور هوگو، نویسنده‌ای که شهرتش تا کشورهای همسایه فرانسه در اروپا نفوذ داشت، تلاش کرد با بسترسازی برای تصویب کنوانسیونی جهانی از حقوق مولفان در کشورهای دیگر هم دفاع کند اما این اتفاق تا اواخر قرن نوزدهم عملی نشد. سال۱۸۸۶ برای اولین‌بار کنوانسیون برن به امضای کشورهایی چون فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، انگلستان و برخی دیگر از کشورهایی اروپایی رسید. این قانون، بیش از آن که شبیه نسخه پیشکسوت انگلیسی خود که تنها از حقوق اقتصادی مولفان حراست می‌کرد، باشد به مدل فرانسوی آن شبیه بود و سعی داشت آثار خلاقه را هم از حیث اقتصادی و هم از حیث معنوی مورد حمایت قرار دهد.با این حال این کنوانسیون جهانی از همان اول مخالفان پروپاقرصی هم داشت. حدود ۱۵۰سال پیش وقتی تازه ۱۰سال از پیوستن کشورها یکی پس از دیگری به این کنوانسیون می‌گذشت، «آلبرتوس ویلهلم سیجتوف» یکی از ناشران هلندی به خانم «ویلهلمینا»، ملکه وقت کشورش نامه نوشت و اخطار داد امضای او زیر برگه الحاق به این قانون جهانی می‌تواند به قیمت جان صنعت نشر هلند تمام شود.از آن زمان تاکنون اما بسیاری از کشورهای جهان پذیرفته‌اند با تمام معایبی که امضای کنوانسیون برن می‌تواند دامنگیر صنایع نشر کشورهای کوچک کند به آن بپیوندند. ۱۷۹ کشور در جهان هم‌اکنون عضو برن هستند و ایران در شمار معدود کشورهایی است که هنوز به برن ملحق نشده است.

آخرین نسخه از اصلاحات قانون حمایت از مالکیت فکری در ایران معطل چیست؟
داستان حقوق مولفان در ایران
هرچند عموما عبارت کپی‌رایت ما ایرانی‌ها را به یاد حوزه نشر و کتاب می‌اندازد اما چه در جهان و چه در ایران، داستان رعایت حقوق معنوی و اقتصادی از مالکیت علائم تجاری آغازشده و سپس مالکیت فکری سرایت کرده است. سال۱۳۰۴ برای اولین‌بار در ایران قانون ثبت علائم تجاری تصویب شد تا از حقوق مالکان در حوزه‌های تجاری حمایت کند.اما اولین قانون مدون برای حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان که به حوزه مالکیت فکری بازمی‌گردد، مربوط به سال ۱۳۴۸ است اما آیین‌نامه اجرایی آن تا دی‌۱۳۵۰ طول کشید و فقط سال۱۳۵۲ قانون تلاش کرد تا ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی را به رسمیت بشناسد و همین قانون مصوب سال۵۲ تا اواخر دهه۷۰ به نظر کافی می‌رسید اما با آغاز عصر ویدئو و سرعت پیش‌روی رایانه‌ای و سپس دیجیتالی‌شدن در همه حوزه‌ها از جمله نشر، نیاز به تغییر و اصلاح قوانین بیشتر حس شد.
چرا قانونگذاری جامانده؟
سال۱۳۷۹ حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای در اصلاحیه قانون قبلی قرار گرفت اما برای ناشران کتاب آورده جدیدی نداشت و البته آیین‌نامه اجرایی این قانون تا سال۱۳۸۳ هم به‌طول انجامید. این قوانین به علاوه سایر مصوبات در حوزه ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و تجارت الکترونیک، پایه‌های ساختاری حمایت از مالکیت فکری در کشور را تشکیل می‌دهد که در درون مرزهای ایران، عملگر و کارآمد  است. سال۱۳۹۰ پیش‌نویس «لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط با آن» از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس تقدیم شد و تا تابستان گذشته همچنان در اثنای طرح در کمیسیون‌های تخصصی مجلس از جمله کمیسیون حقوقی و فرهنگی بوده است.
چرا عضو وایپو هستیم اما برن نه؟
با این حال درست ۲۰سال پیش در سال ۲۰۰۱ ایران به عضویت سازمان جهانی مالکیت فکری معروف به «وایپو» (WIPO) درآمد و از آن زمان تاکنون برخی توافق‌نامه‌های بین‌المللی در این حوزه را پذیرفته است اما از آنجا که به عنوان عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی یا همان WTO حضور دارد در میان امضاکنندگان موافقت‌نامه تریپس (TRIPS) هم نیست. موافقت‌نامه‌ای که امضاکنندگان خود را به رعایت استانداردهای جهانی در قوانین مربوط به انواع مالکیت فکری ملزم و عضویت آنها در کنوانسیون برن و سازمان تجارت جهانی را امکان‌پذیر می‌کند.با این حال بسیاری از کشورهای دیگر جهان نیز مدت زیادی نیست که عضویت در کنوانسیون برن را پذیرفته‌اند. ایالات متحده آمریکا حدودا ۲۰سال است که به این کنوانسیون ملحق شده و البته قوانین داخلی کشورش هنوز برای بسیاری از صاحبان آثار خلاقه کفایت می‌کند و آنها از قوانین داخلی این کشور برای حراست از حقوق خود بهره می‌برند.
عضویت در برن به نفع  چیست؟
اغلب کشورهای آسیایی و به‌خصوص منطقه خاورمیانه، کمتر از دو دهه است که به عضویت این کنوانسیون درآمده‌اند. قطر و ارمنستان و تاجیکستان به عنوان کشورهای مقدم در سال ۲۰۰۰، سوریه و امارات متحده عربی و عربستان سعودی در سال ۲۰۰۴، ازبکستان در سال ۲۰۰۵، یمن در سال ۲۰۰۸ و افغانستان در سال ۲۰۱۸ به برن ملحق شده‌اند. درباره این که پیوستن به برن تا چه اندازه می‌تواند به نفع کشورهای درحال توسعه باشد در میان صاحب نظران جهانی توافق چندانی وجود ندارد.
تجربه کره جنوبی چه می‌گوید؟
هاجون چَنگ، یکی از استادان و نظریه‌پردازان اقتصاد جهانی و اهل کره جنوبی است در فصل ششم کتابش باعنوان «عرضه نرم‌افزار ویندوز ۹۸ در سال ۱۹۹۷» به شرح اتفاقاتی می‌پردازد که کره جنوبی را یک سال پس از الحاق به کنوانسیون برن، امضای توافق‌نامه تریپس و عضویت در سازمان تجارت جهانی درگیر کرد.او در مقدمه کتابش هم پس از شرح وضعیت کره در دهه ۸۰ میلادی و «پایتخت تولیدات سرقتی» نامیدن آن توضیح می‌دهد: «من فرزند خانواده مرفهی که به سرمایه‌گذاری در امر تحصیل علاقه‌مند بود، تعدادی کتاب خارجی داشتم اما بیشتر کتاب‌های انگلیسی‌ام، قاچاقی تکثیر شده بود. بدون این کتاب‌های قاچاقی، هرگز نه قادر بودم وارد دانشگاه کمبریج شوم و نه می‌توانستم در آنجا دوام بیاورم.» چنگ، تلاش می‌کند پیوستن به مالکیت فکری را به عنوان یکی از قطعات پازل اقتصاد جهانی سرمایه‌داری و تأثیر آن بر بحران‌ها و موفقیت‌های اقتصادی کره جنوبی پیش چشم مخاطب توصیف کند.

خطر نزدیک شدن به کنوانسیون برن
«مخالفان پیوستن به کنوانسیون برن زیادتر از موافقان آن هستند.» این جمله را لادن حیدری، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت ارشاد در گفت‌وگو با تسنیم در ابتدای دولت دوازدهم گفته بود. اما حالا چند سالی هم از آن روزها در سال ۹۳ می‌گذرد و حتی برجام هم برای تحریم‌ها کار چندانی نکرده است و تعداد مخالفان پیوستن به برن، بیش از قبل و مخالفت‌هایشان سخت‌تر هم شده است. سید عباس حسینی‌نیک، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه مالکیت فکری معتقد است در شرایطی که کشور در تحریم به سر می‌برد، حتی نزدیک شدن به کنوانسیون برن هم خطرناک است و درباره لایحه جدیدالوصول به مجلس شورای اسلامی هم بر همین اساس موضعی مخالف دارد و تصریح می‌کند متأسفانه لایحه فعلی مالکیت فکری بر اساس الحاق به برن نوشته شده است.
حسینی‌نیک، ضمن تصریح بر موافقت خود با ضرورت وضع و رعایت قوانین مربوط به مالکیت فکری می‌گوید: «بحث بر سر عضو شدن در کنوانسیون برن بسیار است،‌ اما من خود موافق پیوستن به کنوانسیون برن هستم؛ چرا که جزو اصول حقوق مالکیت فکری است. من موافقم اما معتقدم در شرایط تحریم این اقدام بسیار خطرناک است. پیوستن به کنوانسیون برن در شرایط عادی می‌تواند خوب باشد، نه در شرایط جنگ. در شرایط جنگ و تحریم بسیار خطرناک است. در شرایط عادی همه کشورها پیوستند ما هم می‌توانیم بپیوندیم. اما در شرایط تحریم به هیچ‌وجه حتی نزدیک کنوانسیون هم نباید بشویم. ما همین امروز هم مشکلات فراوان داریم. من سال‌هاست در حوزه نشر حقوقی بین‌الملل فعال هستم، با ناشران بسیاری هم مراوده داشته‌ام، اما اکنون سه سال است حتی با ما ملاقات هم نمی‌کنند چه رسد به این‌که حق انتشار کتاب به ما بفروشند. آنها می‌گویند دفتر انتشاراتتان را از ایران به ترکیه یا دبی انتقال دهید تا بتوانیم مراودات مالی داشته باشیم.»این استاد دانشگاه در ادامه این گفت‌وگو با تسنیم اظهار می‌کند: «کسانی که در بخش بین‌الملل کار می‌کنند، می‌دانند ما به‌شدت تحریم هستیم، در حالی‌که اصولا بر اساس کنوانسیون برن به هیچ‌وجه نمی‌شود هیچ جامعه‌ای را از علم محروم کرد.
این خلاف قانون برن است، ولی آمریکایی‌ها این کار را می‌کنند، اصلا دلیل ندارد بیاییم ژست نواندیشی بگیریم و بگوییم ما باید مانند سایر کشورها عمل کنیم، نه چنین نیست، شاید وقتی شرایط کشور عادی شد، بتوان این را پذیرفت، اما در شرایط تحریم،‌ آمریکایی‌ها در همین وضعیتی که ما عضو نیستیم حاضر نیستند نه رایت کتاب‌ها را به ما بدهند و نه حتی یک معامله یک دلاری با ایران انجام دهند، چطور می‌توان تصور کرد وقتی عضو شدیم و دستمان بسته شد، در حالی‌که به علم روز دنیا هم نیاز داریم، کتاب‌های ناشران خارجی را در ایران منتشر کرد و به دانشگاه‌ها و استادان داد. وقتی ‌ آمریکایی‌ها حتی واردات این کتاب‌ها را به کشور ما ممنوع می‌کنند و کردند. وقتی عضو کنوانسیون شویم دائم باید در دیوان کیفری بین‌المللی پاسخگو باشیم که به چه دلیل حقوق ناشران خارجی نقض شده است.»
 
 
مدیر انتشارات هوپا، ناشری که خودانگیخته حق تألیف کتاب‌های خارجی را خریداری می‌کند، درباره مزایای اقتصادی و معنوی رعایت کپی رایت می‌گوید
جهانی شدن نویسندگان داخلی در گروی اعتبار ناشران ایرانیداستان حقوق مولفان در ایران
هرچند پذیرفتن موافقت‌نامه‌ها و کنوانسیون‌های جهانی کپی رایت فراتر از صنعت نشر بر بسیاری از حوزه‌ها و سیاست‌های اقتصادی کشورها اثر می‌گذارد اما نگاه کردن از درون صنعت نشر به این مزایا و معایب این الحاق و امضاها هم موضوع تعیین‌کننده‌ای است. نشر هوپا از جمله ناشران نامدار حوزه کودک و نوجوان، نزدیک به یک دهه است که درمورد آثار ترجمه‌ای به طور خودخواسته، قوانین نشر بین‌المللی را رعایت کرده و رایت کتاب‌های خارجی را خریداری می‌کند. با علی عسگری از مدیران نشر هوپا درباره این موضوع به گفت‌وگو نشستیم.

آورده رعایت خودخواسته کپی‌رایت برای نشر هوپا در عرصه بین‌المللی چه بوده است؟
پیش از بحث آورده‌های آن برای انتشارات، نگاه اساسی ما به بحث رعایت حقوق مولفان مطرح است، چراکه اساسا از جنبه اخلاقی باید بخشی از عواید فروش کتاب به مؤلف آن برسد و به او پرداخت شود و رعایت کپی رایت، احقاق این حقوق را تسهیل می‌کند.
اما اولین آورده این سیاست برای ما، کسب اعتبار در بازار جهانی بوده به طوری که قدرت چانه‌زنی ما برای فروش آثار ایرانی را بالا برده و هرچند هنوز هم به عنوان ناشر ایرانی مشکلاتی داریم اما شناختی که از هوپا به عنوان ناشر رعایت کننده کپی رایت به وجود آمده، باعث شده تا طور دیگری با ما برخورد شود.
آورده دیگر آن به جنبه‌های اقتصادی انتشار کتاب برمی‌گردد. در مورد آثار کودک و نوجوان که انتشارات ما در آن فعال است، رعایت کپی رایت، دریافت فایل اصلی و باکیفیت کتاب از خود ناشر را امکان‌پذیر می‌کند. باید توجه کنیم آثار کودک و نوجوان بیشتر مبتنی بر تصویر هستند و از این جهت، کیفیت چاپ اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین وقتی ما حق انتشار و تکثیر را از ناشر اصلی می‌خریم، فایل اصلی کتاب مستقیما به ما داده می‌شود و این اتفاق، کیفیت کتاب را بالا می‌برد درحالی که ناشران دیگری که مستقیم با ناشر خارجی کار نمی‌کنند مجبور می‌شوند به کیفیت پایین‌تر آثار تن بدهند.
البته این روش شما قاعدتا باعث افزایش قیمت پشت جلد کتاب هم می‌شود.
طبیعتا روی قیمت تاثیر می‌گذارد اما به اندازه اقدامات ما برای خرید رایت کتاب‌ها و کیفیتی که به دست خریدار می‌رسانیم، محسوس نیست چرا که سیاست هوپا از ابتدا این بوده که با کم‌کردن حاشیه سود خود نشر، کمترین فشار مالی را بر مصرف‌کننده وارد کند.
با این حساب اگر رعایت حق‌ تالیف و تکثیر نویسندگان و ناشران خارجی هم از جهت معنوی و اعتباربخشی مفید باشد و هم از حیث اقتصادی قابل کنترل، چرا حتی برخی ناشران سرشناس ایرانی سراغ این راه نمی‌روند؟
البته این سؤال را باید از خود ناشران پرسید اما با توجه به حوزه فعالیت من می‌توانم در اوضاع فعلی برخی پاسخ‌های قابل دفاع آنها را حدس بزنم و بگویم. اولا این کار هزینه اضافه‌ای را به ناشر بار می‌کند که از نظر او، لزومی ندارد آن را بپردازد. در مورد آثار کودک و نوجوان، اهمیت و سهم بیشتر تصویرسازی باعث می‌شود صرف ترجمه ادبی برای ما کافی نباشد ولی در مورد کتاب‌های بزرگسال اغلب چنین ضرورتی هم ناشران را درگیر نمی‌کند و لزومی نمی‌بینند هزینه اضافی را بپردازند. به این ترتیب عملا سودشان از فروش اثر هم بالاتر می‌رود.
علت دوم این است که به دلیل شرایط تحریم که کشور ما درگیرش است، بسیاری از ناشران خارجی به‌خصوص آمریکایی‌ها نمی‌توانند یا مایل نیستند با ناشران ایرانی کار کنند و به دلایل حقوقی یا مسائل دیگر ترجیح می‌دهند وارد مذاکره نشوند. البته سیاست هوپا هم این بوده است که اصلا سراغ ناشرانی که با ایرانی‌ها کار نمی‌کنند، نرو. با این حال کتاب‌های خیلی خوبی ممکن است توسط همین ناشران خارجی منتشر ‌شود که خب ناشر ایرانی دوست دارد ترجمه این کارها را منتشر کند و اگر بخواهد به کپی‌رایت متعهد باشد، نمی‌تواند.
علت سوم این که حتی برای ناشر ایرانی که حق تالیف را بخرد هم هیچ تضمینی وجود ندارد که دیگر ناشران حقوق او را رعایت کنند. در واقع چون ایران عضو برن نیست اگر ناشری، اقدام به خرید رایت کتاب کند، همزمان ممکن است سایر ناشران همان کتاب را بدون کپی‌رایت، ترجمه و منتشر کنند و به هرحال کاری از دست آن ناشری که کپی‌رایت را رعایت کرده برنمی‌آید، چون موضوع غیرقانونی و قابل پیگیری حقوقی نیست. درواقع عملا ناشر متعهد به کپی‌رایت باید با همان ترجمه‌های دیگر بازار رقابت کند که هم ممکن است ارزان‌تر تمام شده باشند، هم سریع‌تر منتشر شده باشند.
خودتان هم این اتفاق را تجربه کرده‌اید؟
بله. برای ما هم خیلی اتفاق افتاده است. تازه بخش قابل‌قبول‌تر آن ناشرانی هستند که اثر را دوباره ترجمه و منتشر می‌کنند (هر چند بدون رعایت کپی‌رایت) اما متاسفانه صنعت نشر ما در سال‌های اخیر درگیر معضل ترجمه‌های تقلبی هم شده است. ناشرانی که اثر ترجمه شده یک ناشر را به مترجم دیگری می‌دهند و اثر با تغییر چند جمله و کلمه، توسط این دست ناشران روانه بازار می‌شود. شما در هیچ جا نمی‌بینید که همزمان این تعداد ترجمه از یک اثر وارد بازار شود و این مساله واقعا اتفاق مضر و تخریب‌کننده‌ای است.
به چهارمین علت ناشران برای رعایت نکردن کپی‌رایت رسیده بودیم...
بله، علت چهارم که بسیار هم مهم است و سهم به‌سزایی در این ماجرا دارد، این است که ورود به عرصه جهانی و بحث کپی‌رایت نیاز به دانش و توانایی‌های زیادی دارد که خود ما هم به مرور و تجربه توانستیم آن را کسب کنیم. توانایی مذاکره، اطلاع از ابعاد حقوقی در عرصه معاهدات جهانی و قوانین داخلی برخی کشورها، از جمله موارد مهم اینهاست. خود کیفیت دسترسی پیدا کردن به ناشران خارجی هم مهم و یکی از همین مسائل است. به هرحال ناآشنایی با قوانین بین‌المللی در حوزه نشر برای ناشران ایرانی که تمایل به رعایت کپی‌رایت آثار خارجی دارند، مانع مهمی است. نشر هوپا هم در ابتدا با همکاری آژانس‌‌های ادبی توانست این مسیر را پیدا کند و به هرحال دشواری‌های فراوانی داشت.
گفتید که این رعایت قانون خودخواسته، قدرت چانه‌زنی شما برای فروش آثار ایرانی را بالا برده است. تا به حال چند اثر ایرانی را در کجا به فروش رسانده‌اید؟
هوپا تاکنون رایت ۱۰ اثر ایرانی را به ناشرانی در ترکیه فروخته است اما نپیوستن ما به برن، از جهت فروش آثار خودمان هم مشکل‌ساز است. درواقع اگر ناشر ایرانی بخواهد اثرش را خارج از مرزها منتشر کند، قانونی از او حمایت نمی‌کند و می‌تواند در معرض انواع و اقسام دزدی‌ها قرار گیرد. فارغ از ابعاد اقتصادی، نوعی بی‌اعتباری دامنگیر آن دسته از ناشران ایرانی است که بیرون از مرزها می‌خواهند ایران را با کتاب‌ها و آثار نویسندگان ایرانی بشناسانند. این مساله به‌خودی خود باعث انزوای نویسندگان و ناشران ایرانی در فرهنگ جهانی می‌شود.
با تمام این‌ها برخی صاحب‌نظران معتقدند پیوستن به برن، مضرات و آسیب‌های بیشتری را برای ناشران ایرانی به وجود می‌آورد. به نظر شما عضویت ایران به نفع ناشر ایرانی خواهد بود؟
قطعا در ابتدا و شاید در چند سال اولیه، پیوستن به برن به ضرر ناشران ایرانی تمام خواهد شد اما در درازمدت از هر لحاظ به سود صنعت نشر ما تمام خواهد شد و ناشران ایرانی را ارتقا می‌دهد. در اولین قدم جلوی رشد آفت ترجمه‌های موازی را خواهد گرفت. جالب است بدانید ناشرانی که اقدام به انتشار ترجمه‌های تقلبی می‌کنند، خلاف قوانین اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان با تخفیف‌های بالا حتی در نمایشگاه‌های ادواری و فصلی مانند نمایشگاه‌های مترو و محل‌های مشابه، حضور دارند. چطور می‌شود از چنین آفتی چشم پوشید؟
مساله دوم این‌که خود این اتفاق که انبوهی از آثار ترجمه‌ای، بازار نشر کشور را قرق کرده‌اند، برای من (نشر هوپا) که با حوزه نشر جهانی در ارتباط بوده‌ام بسیار عجیب و نادر است. واقعا هیچ جای جهان این‌طور نیست که این‌قدر آثار ترجمه‌ای وارد بازار نشر کشوری شود. الان در نشر خود ما که تازه کپی‌رایت را رعایت هم می‌کنیم، نسبت ترجمه به تالیف سه به یک است، یعنی ۲۵درصد آثارمان را تالیفی نگه‌می‌داریم که از دید من درصد کمی است و باید بیشتر شود. حالا شما ببینید برای ناشری که خود را ملزم به رعایت کپی رایت نمی‌بیند این نسبت چگونه است. درواقع انتشار کتاب ترجمه‌ای الان در بازار نشر ما، کاری راحت و سودآور است و ناشر، نیازی به سرمایه‌گذاری روی بحث تالیف در خود حس نمی‌کند.
ناشر می‌تواند خیلی ساده کتابی را که بدون رایت به داخل آمده با ترجمه‌ای ضعیف یا متوسط وارد بازار ‌کند، بدون پرداخت حقوق آن را چند بار بازچاپ می‌کند و هر طور هم دلش بخواهد با هر کیفیت و حذف و اضافه‌ای آن را به دست مصرف‌کننده برساند.
مساله سوم بحث حمایت از تالیف است. به دلیل نبودن کپی‌رایت بهترین آثار دنیا و شاهکارها با چند ترجمه و چاپ وارد بازار می‌شوند و نویسنده ایرانی باید در این بازار پرشتاب با این شاهکارها رقابت کند. در شرایط عادی ناشر باید برای معرفی نویسنده هزینه تبلیغ بدهد، کتاب او را به شیوه شایسته‌ای منتشر کند، زمان کافی برای نوشته‌شدن اثر اختصاص دهد و ... . خب، این کار منطقی نیست، وقتی بدون هیچ‌کدام از این هزینه‌ها می‌تواند یک اثر خوب خارجی را ترجمه و منتشر کند. انبوه آثار ترجمه و تبلیغ نشدن برای آثار تالیفی باعث می‌شود انتخاب برای مصرف‌کننده هم دشوار شود. درواقع بسیاری از آثار نویسندگان ما با کارهای جهانی قابل مقایسه و رقابت است. واقعا این‌طور نیست که فکر کنیم همیشه در خارج از کشور دارد شاهکار خلق می‌شود و بالاخره جریان اصلی نشر سایر کشورها هم پر از آثار متوسطی است که خیلی از آنها در این سال‌ها در کشور خودمان هم ترجمه شده‌اند. درواقع ساختار آشفته نشر ماست که باعث شده آثار تالیفی از ترجمه‌ای در فروش بازبمانند نه کیفیت کتاب‌های نویسندگان خودمان.
پس عدم رعایت کپی‌رایت نه‌تنها بازار نشر داخل را ترجمه‌زده کرده بلکه مانع جهانی‌شدن آثار ایرانی هم شده است.
بله، این آسیب دوجانبه است. اولا تا زمانی که کپی‌رایت در کشور جدی نشود، ناشر داخلی تمایل یا محرکی برای سرمایه‌گذاری روی آثار تالیفی ندارد، چون لقمه آماده و حاضر پرسودتری دم دست اوست و ثانیا موانع اقتصادی و حقوقی و معنوی باعث می‌شود که فروش رایت آثار ایرانی به خارجی‌ها محقق نشود. واقعا در همین کشورهای دیگری که در منطقه خود ما ادبیات‌شان را جهانی کرده‌اند (از ترکیه گرفته تا کشورهای عربی) اتفاق ویژه و خارق‌العاده‌ای نیفتاده است و ما نویسندگان قابل‌رقابتی با آنها در داخل کشور داریم.
ما حتی نویسندگان و ناشران همین کشورهای اطراف‌مان را هم از کانال اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها می‌شناسیم.
بله، متأسفانه. این هم یکی دیگر از مشکلاتی است که از انزوای برخاسته از نپیوستن به برن ناشی می‌شود. از تبعات رعایت کپی‌رایت اجبار ناشر به حضور مستمر در نمایشگاه‌های مختلف بین‌المللی است که موجب می‌شود شناخت بهتری از امکانات خود و ناشران دیگری که سبک کاری مشابهی دارند پیدا کند.
ما در نشر هوپا گاه شده کتابی را از ناشری با معرفی و مواجهه حضوری انتخاب و ترجمه کرده‌ایم که لزوما در فهرست‌های پرفروش‌ها و ... نبوده، ولی بسیار در بازار داخلی موفق بوده است.
 
منبع: فاطمه ترکاشوند - ادبیات و هنر / روزنامه جام جم 
newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها