نگاهی به دستاوردهای فناوری واقعیت مجازی در توسعه شیوه‌های وی‌آردرمانی

درمان زخم‌های روان با واقعیت مجازی

تا به حال برایتان پیش آمده که احساس کنید نمی‌توانید هیچ کاری را درست انجام بدهید؟ یا احساس کنید حوصله خودتان را هم ندارید؟ یا به‌خاطر چیزهایی که گفته‌اید یا کارهایی که انجام داده‌اید خودتان را به شدت سرزنش کنید؟ همه ما گاهی چنین حالت‌هایی را تجربه کرده‌ایم.

کد خبر: ۱۳۰۳۱۱۷

هرچند در بسیاری از این موارد معمولا تلاش می‌کنیم با خودمان مهربان باشیم اما برای برخی افراد، به‌ویژه آنهایی که مبتلا به افسردگی هستند، انتقاد از ویژگی‌های بد خود می‌تواند به چرخه بی‌پایان خودآزارگری تبدیل شود.

امروزه درمان این مشکل و برخی از دیگر اختلالات سلامت روان، با رویکردهای مختلفی صورت می‌گیرد که یکی از جدیدترین آنها استفاده از فناوری واقعیت مجازی (Virtual Reality) یا به اختصار وی‌آر (VR) است.

در حال حاضر واقعیت مجازی برای درمان طیف وسیعی از مشکلات بهداشت روان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ادامه با دستاوردهای برخی دانشمندان پیشگام در وی‌آردرمانی و افرادی که از آن بهره‌مند می‌شوند، آشنا می‌شوید.

وی‌آردرمانی و فوبیا

استفاده از وی‌آر در درمان سلامت روان از اواسط دهه ۱۳۷۰ شمسی/۱۹۹۰میلادی متداول بوده است، اما پیشرفت‌های اخیر در قابلیت‌های هدست‌ها و همچنین کاهش هزینه‌ها، آن را عملی‌تر و در دسترس‌تر کرده است.

در حال حاضر تحقیقات در زمینه درمان به کمک فناوری وی‌آر رونق بیشتری یافته و رو به رشد است. شناخته‌شده‌ترین استفاده درمانی از وی‌آر کمک‌گرفتن از این فناوری برای درمان اختلالات اضطرابی است.

برای هراس‌های ساده که در آنها افراد دچار یک ترس غالب هستند، می‌توان از وی‌آر برای قراردادن فرد در معرض یک ترس تدریجی و ایمن استفاده کرد.

جودیت کیلینگ، یک فرد دچار فوبیای ارتفاع یا بلندی‌هراسی بود که وی‌آردرمانی را تجربه کرد. او درمورد این تجربه می‌گوید: «هدست را روی سرم قرار دادم و خودم را در راهرو یک مرکز خرید دیدم. با آسانسور به طبقه‌ای که انتخاب کرده بودم رفتم. در طبقه مورد نظر از پشت یک مانع شیشه‌ای راهروهای طبقات پایین را می‌دیدم. سپس مانع شیشه‌ای برداشته شد و من ناگهان خودم را عقب کشیدم!»

دانیل فریمن استاد روانشناسی دانشگاه آکسفورد در این باره می‌گوید: «با وجود آنکه جودیت می‌دانست چیزی که می‌بیند واقعیت ندارد، باز هم ترس از ارتفاع را احساس می‌کرد و این چیز عجیبی نیست. نکته جالب توجه دراین نوع درمان این است که در عین حال، گوشه خودآگاه ذهن، به فرد می‌گوید که صحنه واقعی نیست. بنابراین او می‌تواند خود را وادار به تجربه آن شرایط کند. جودیت می‌گوید بعد از سه جلسه وی‌آردرمانی، مشکل بلندی‌هراسی او به طور کامل برطرف شد.»

غوطه‌وری درمانی

فریمن معتقد است وی‌آر در خودکارسازی برخی جنبه‌های درمانی نقش اساسی دارد. او می‌گوید روش‌های روان‌درمانی بسیار قدرتمندی وجود دارند، اما افراد بسیار کمی آنها را انجام می‌دهند.

به گفته فریمن، وی‌آردرمانی می‌تواند قدرتمندتر از درمان‌های سنتی باشد: «در این روش شما می‌توانید کارهایی را انجام دهید که در درمان رودررو قادر به انجام آنها نیستید.»

به‌عنوان یک نمونه می‌توان به درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) اشاره کرد. اختلال استرس پس از سانحه که برخی علائم عمده آن شامل رفتارهای تهییجی و برانگیختگی بیش از حد، اجتناب از افکار و احساسات و حتی اماکنی که وقایع ناخوشایند را یادآوری می‌کنند و تکرارشدن خاطره‌ها و تصاویر ناخوشایند در ذهن است معمولا در کهنه‌سربازان جنگ دیده می‌شود.

واقعیت مجازی می‌تواند برای کمک به سربازان مبتلا به این اختلال که درمان‌های معمول در مورد آنها بی‌نتیجه بوده، مورد استفاده قرار بگیرد.

یک بسته واقعیت مجازی به نام «برایومایند»، با استفاده از ۱۴ جهان مجازی قابل تنظیم، شرایط جنگی را در قالب تصاویر غوطه‌وری شبیه‌سازی می‌کند.

یک درمانگر آنچه اتفاق می‌افتد را کنترل و با متناسب ساختن محتوای جهان‌های مجازی با خاطرات فرد، خاطرات او را پردازش می‌کند.

یک آزمایش دو ساله نشان داد برخی بیماران تقریبا تا ۴۰ درصد شاهد بهبود در علائم خود بودند.

دکتر آلبرت ریزو از دانشگاه ساوترن کالیفرنیا می‌گوید اصول این روش درمانی با روش‌های سنتی درمان اختلال استرس پس از سانحه یکسان است. بنابراین فناوری واقعیت مجازی فرد را درمان نمی‌کند؛ بلکه صرفا ابزاری است که مهارت‌های پزشک را گسترش می‌دهد.

یک محیط امن

در موسسه روانپزشکی، روان‌شناسی و علوم اعصاب (IOPPN) کالج کینگ لندن، دکتر لوسیا والماگیا و همکارانش در حال کار با افرادی هستند که روان‌پریشی را تجربه می‌کنند.

روان‌پریشی اغلب شامل احساسات شدید پارانویا یا افکار هذیانی و دیدن یا شنیدن چیزهایی است که دیگران آنها را نمی‌بینند و نمی‌شنوند. معمولا این افراد به اشتباه فکر می‌کنند دیگران به آنها نگاه می‌کنند یا سعی دارند به نوعی به آنها آسیب برسانند.

از محیط‌های واقعیت مجازی برای قراردادن بیماران در شرایطی که اضطراب مرتبط به پارانویا ایجاد می‌کند استفاده می‌شود.

تیم تحقیقاتی موسسه روانپزشکی، روان‌شناسی و علوم اعصاب در آزمایش خود، ابتدا از ۳۰ بیمار مبتلا به توهم آزار و شکنجه خواست در یک آزمایش رفتاری پنج دقیقه‌ای وارد یک محیط اجتماعی واقعی که از آن هراس داشتند (به عنوان مثال مترو یا فروشگاه) شوند. سپس شناخت‌ درمانی واقعیت مجازی را در مورد آنها به کار گرفت و از آنها خواست قبل و بعد از هر تجربه وی‌آر، میزان باورشان به توهم‌های خود را ارزیابی کنند. نتیجه آزمایش نشان داد درمان شناختی وی‌آر منجر به کاهش زیادی در باور بیماران به توهمات‌شان شد.

تیم تحقیقاتی در این باره می‌نویسد: «محیط‌های اجتماعی مجازی می‌تواند ابزاری باشد که به بیماران مبتلا به پارانوئید شدید کمک می‌کند قبل از این‌که آموخته‌های خود را در دنیای واقعی به کار بگیرند، اولین گام‌ها را برای ورود به موقعیت‌هایی بردارند که برایشان ترسناک است. وی‌آر می‌تواند با هدف قراردادن مشکل اصلی بیماران پارانویا یعنی احساس خطر، ابزار قدرتمندی برای درمان پارانویا باشد.»

تقویت خوددلسوزی با وی‌آر

پروفسور جان کینگ و دکتر اِما جین کیلفورد از دانشگاه کالج لندن، در حال کار روی استفاده از فناوری واقعیت مجازی به عنوان مکمل درمان حضوری افسردگی هستند. آنها امیدوارند این رویکرد درمانی جدید بتواند به افراد در افزایش توانایی خوددلسوزی کمک کند.

در این رویکرد از یک اتاق مجازی استفاده می‌شود که در آن دو آواتار وجود دارد: یک کودک و یک بزرگسال. شرکت‌کنندگان قبل از ورود به اتاق، درمورد چگونگی استفاده از یک متن دلسوزانه برای بالابردن روحیه یک فرد مضطرب آموزش می‌بینند.

متن شامل سه قسمت است: تأیید تجربه فرد مضطرب، جهت‌دهی دوباره به توجه او و فعال‌سازی یک خاطره مثبت. شرکت‌کنندگان با ورود به اتاق مجازی، با یک کودک مجازی افسرده و اندوهگین روبه‌رو می‌شوند و باید به کمک متنی که به آنها داده شده، او را آرام کنند و از پریشانی‌اش بکاهند. دفعه بعد که شرکت‌کننده وارد اتاق می‌شود، یک کودک است و می‌تواند آواتار بزرگسال خود را (که خود جلسه قبلی اوست) در حال اجرای متن دلسوزانه ببیند.

کینگ توضیح می‌دهد: شرکت‌کنندگان مانند یک کودک آنجا می‌نشینند و به معنای واقعی کلمه دلسوزی را تجربه می‌کنند. این تجربه درواقع یک تخیل بسیار تقویت شده است. آواتار بزرگسال حتی می‌تواند شبیه فرد شرکت‌کننده باشند. نتایج اولیه در یک گروه از دانشجویان خودانتقادگر و یک گروه دیگر شامل دانشجویان مبتلا به افسردگی، کاهش قابل توجهی در میزان خودانتقادی و افسردگی و همچنین تقویت خوددلسوزی در این افراد را نشان داد. درحال حاضر یک آزمایش بزرگ‌تر در این زمینه در حال انجام است، با این امید که این رویکرد به یک گزینه درمانی برای افرادی که تحت درمان افسردگی قرار دارند تبدیل شود.

وی‌آردرمانی چقدر به شما نزدیک است؟

وی‌آردرمانی با چالش‌هایی نیز روبه‌روست. هرچند هدست‌ها نسبت به گذشته بسیار ارزان‌تر شده‌اند اما دسترسی به آنها همچنان به توانایی کلینیک‌ها در خرید آنها بستگی دارد.

همچنین پیچیدگی‌های اخلاقی پیرامون امنیت دیجیتال باید به درستی درک شود تا مطمئن شویم از اطلاعات حساس افراد بهره‌برداری نمی‌شود.

کیلفورد می‌گوید این موضوع اهمیت زیادی دارد زیرا فناوری همیشه بسیار سریع‌تر از نهادهای نظارتی حرکت می‌کند. با این وجود، پیشرفت‌های فنی و پژوهشی به این معنی است که وی‌آردرمانی سرانجام به بلوغ خواهد رسید.

ریزو معتقد است روزی که هدست‌ها در خانه‌ها مانند یخچال‌ها حضور داشته باشد زیاد دور نیست. هر پزشک نیز یک هدست وی‌آر در کشوی خود خواهد داشت و درمورد نحوه استفاده از آن در روند درمان آموزش‌هایی خواهد دید. به گفته ریزو نسل پنجم اینترنت همراه (۵G) زمینه دسترسی بهتر پزشکان به وی‌آردرمانی را فراهم خواهد کرد.

انواع روش‌های وی‌آردرمانی طیف وسیعی از اختلالات و شرایط را پوشش می‌دهند. روش‌های مختلف برای کمک به افراد مبتلا به اختلالات خوردن، برنامه‌های آرامش‌بخش برای افراد تحت مراقبت‌های ویژه در بیمارستان و برنامه‌هایی برای دانش‌آموزان مدارس، به‌ویژه کودکانی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند یا تجربیاتی دارند که ممکن است بر روابط آینده آنها تاثیر بگذارد، فقط بخشی از کاربردهای وی‌آردرمانی است.

درواقع هر چیزی که بتوان استفاده از وی‌آر را برای آن تصور کرد، قابل برنامه‌ریزی و انجام است. نکته مهم این است که وی‌آردرمانی جایگزین درمانگران انسانی نخواهد شد، اما مکمل قدرتمندی است که دسترسی به آن درحال رشد است.