قرنطینه بدون تنش

آمارها و همه اظهارنظرهای نهادهای این‌چنینی را هم که کنار بگذارید، می‌شود بی‌پرده‌تر این موضوع را از واکنش بی‌شمار فعالان فضای مجازی در این روزها متوجه شد.

بدیهی است که همه این معضل هم مربوط به جامعه ایرانی نمی‌شود و انگار که پیامدهای روانی ویروس کرونا هم مثل آفت‌های خود این ویروس جهانشمول است.

این تنها چالشی نیست که بین زوجین افزایش داشته باشد و به شکل چشمگیری حکایت مشاجره‌هایی میان فرزندان و والدین‌شان هم به گوش می‌رسد.

آنچه در این میان پرواضح به نظر می‌رسد این است که منشا اغلب این تنش‌ها یکی است. کم‌شدن آستانه تحمل افراد یا آنچه به آن صبر می‌گوییم یا نداشتن مهارت‌های لازم برای گفت‌وگو، مولفه‌هایی است که بسیاری از روان‌شناسان آن را تقویت‌کننده مشاجره‌های خانوادگی می‌دانند. راهکارهایی هم وجود دارد؛ روش‌هایی که می‌توان با ممارست در آن تا حد زیادی از میزان این تنش‌ها کاست. در این گزارش جمع‌وجور سعی کردیم از زبان برخی از کارشناسان این تکنیک‌ها را بازگو کنیم.

زبان زندگی

ارتباط بدون خشونت، یا آنچه که دوستداران این مبحث از آن به‌عنوان «زبان زندگی» هم یاد می‌کنند مبحث تازه‌ای در روان‌شناسی است. نه که پیش از این وجود نداشته اما حالا و به‌تازگی حرف و حدیث درباره آن بیشتر در رسانه‌ها به چشم می‌خورد.

ارتباط بدون خشونت روشی تعاملی است که تبادل اطلاعات و حل صلح‌آمیز اختلافات را تسهیل می‌کند و بر ارزش‌های مشترک انسانی و نیازها تکیه می‌کند و افراد را به پرهیز از خشونت زبانی که سبب مقاومت یا کاهش عزت نفس می‌شود و استفاده از زبانی که سلامت را افزایش می‌دهد تشویق می‌کند. آن‌طور که الهه رفیع، کارشناس و مدرس دوره‌های ارتباط بدون خشونت هم به جام‌جم می‌گوید مبدع این بحث مارشال روزنبرگ روان‌شناس آمریکایی است.

به باور او تکنیک‌های ارتباطی فعال این روان‌شناس تضادهای بالقوه را به گفت‌وگوهای صلح‌آمیز تغییر می‌دهد. با او در رابطه با راهکارهایی عملی برای کاهش تنش‌های خانوادگی در روزهای قرنطینه خانگی حرف زدیم.

تهدید کرونا را فرصتی برای بهبود روابط کنیم

فارغ از ریشه‌های احتمالی ژنتیکی باید بدانیم که بسیاری از مشکلات بین زوجین و البته والدین و فرزندان عموما سطحی و ساده نیستند و عموما ریشه در موضوعاتی همچون آسیب‌های کودکی، الگوهای رفتاری غلط، بی‌توجهی به شناخت خود و دیگران دارند.

قرنطینه خانگی به واسطه کرونا و افزایش ساعات با هم بودن افراد در خانه برخی از این مشکلات را به نحو روشن‌تر و آزاردهنده‌تری پیش چشم آنها قرار می‌دهد.

زوجین در این شرایط باید بپذیرند که گذشت‌ها و بخشش‌های ظاهری، مشکلات عمیق رفتاری و شخصیتی آنها را بهبود نمی‌بخشد. اگر قرنطینه کرونا زنگ خطر نامطلوب بودن ارتباط زن و شوهری را به صدا درآورده، خیلی خوب است که از همین امروز به دنبال ریشه‌یابی و حل اساسی مشکل باشند .

مراقب مرزهایمان باشیم

مرزهای رفتاری و احساسی به شما امنیت، هویت و احترام می‌بخشند. اگر مرزهایتان را بشکنید، بعدها مجبور می‌شوید انسان‌بودن خود را بشکنید و از اصول و اهداف متعالی خود عدول کنید. حد و مرز داشتن در ارتباط دارای ابعاد گوناگون است اما در بحث تنش‌های مرتبط با قرنطینه کرونا، شفاف‌سازی و رعایت حد و مرز بیش از هر چیز به معنی آن است که نقاط ضعف همسر خود را مورد تاخت و تاز قرار ندهیم و در یک گفت‌وگوی مثبت و سازنده این حدود را برای شریک زندگی خود شفاف کنیم.

هیچ دعوایی برنده ندارد

انسان‌ها بر اساس باورهای اغلب ناکارآمد در عرصه‌های ارتباطی خود همچون اختلاف‌های خانوادگی و دعواهای زن و شوهری به دنبال برنده‌شدن هستند و تا مقهور کردن همسرشان دست از بحث و جدل نمی‌کشند. این باور اشتباه موجب می‌شود به‌جای حل سوء‌تفاهم و شناخت بهتر یکدیگر به دنبال برنده‌شدن باشیم و از این نکته غفلت کنیم که همسر شکست‌خورده در یک جدال خانوادگی را در مسیر دور شدن از خود استوارقدم‌تر از قبل می‌کنیم.

گفت‌وگو

خیلی‌ها معتقدند که هیچ چیز مثل تنش‌های خانوادگی یک انسان را درمانده نمی‌کند و از پا نمی‌اندازد، حتی جنگ و قحطی! اغراق در این باور شاید دور از ذهن باشد اما تاثیر تنش‌های خانوادگی می‌تواند به آشکاری در حوزه کاری و زندگی اجتماعی افراد تاثیرات شگفتی بگذارد و حتی باعث بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی شود.

همین موضوع را با محبوبه خواجه‌رسولی، روان‌شناس خانواده و زوج‌درمانگر مطرح کردیم، این‌که حالا که از ماندن در خانه برای بسیاری از خانواده‌ها گریزی نیست چطور می‌توانیم از حجم مشکلات ارتباطی با دیگر اعضای خانواده کم کنیم. او برخلاف عده‌ای چندان نگاه بدبینانه‌ای به افزایش تنش‌ها در این دوره زمانی ندارد. این را می‌شود از صدای پرانرژی او در گفت‌وگو هم متوجه شد.

خواجه‌رسولی بر این باور است تا حدودی افزایش این تنش‌ها البته با مختصات پیش‌رو روندی طبیعی دارد، چرا که نظم طبیعی زندگی در این روزها و مناسبات رفتاری اعضا به‌هم خورده است. از او درباره راهکارهای عملی برای بهبود شرایط موجود پرسیده‌ام.

گام اول؛ پذیرش اتفاق

کاهش تماس‌های اجتماعی، حضور بیشتر افراد در خانه و نگرانی‌ها پیرامون فراگیری کرونا و استرس‌های ناشی از ابتلا به این بیماری خودش می‌تواند باعث بروز اختلال‌هایی باشد که دلیلی بر بالا رفتن ریسک تنش‌ها در خانواده می‌شود. مهم‌ترین راه برای کم شدن ریسک تنش «پذیرش» است. این​که با آرامشی درونی و البته معقول شرایط موجود را بپذیرند. به جای فکر به منشأ پیدایش ویروس و یافتن مقصران احتمالی برای شیوع بیشتر آن به شرایط کنونی نگاه داشته باشیم و به این نکته تمرکز کنیم که حالا باید چه کار کنیم که کمترین آسیب را در پی داشته باشد. رسیدن به مرحله پذیرش هم راهکارهایی دارد؛ یکی از آنها رها شدن از تمرکز روی خلأهای زندگی هر فرد است. به این مفهوم که مدام پیش خودمان فکر نکنیم که اگر خانه ما این​طور نبود زندگی راحت‌تری داشتیم، یا اگر فلان وسیله یا خودرو را داشتیم، می‌توانستیم با فراغت و رفاه بیشتری این روزها را بگذرانیم.

گام دوم؛ مهارت‌های گفت‌وگو

شاید از نگاه عام گفت‌وگو راهی دم‌دستی و بی‌تاثیر جلوه کند اما اغراق نیست همین راهکار را عملی و بسیار موثر بدانیم. ترتیب دادن یک جلسه کوتاه همراه با صرف چای و مطرح کردن موضوع بین خانواده البته با طرح سوال و خرج مهارت‌های صحیح گفت‌وگو می‌تواند تا حد بسیاری از حجم تنش‌های مورد اشاره بکاهد. این گفت‌وگو در خانواده‌های بدون فرزند می‌تواند با چالش کمتری همراه باشد، این​که زوجین بتوانند در رابطه با مسائل گذشته و همچنین مسائل پیش‌رو از نحوه پس‌انداز احتمالی مخارج خانه گرفته تا دغدغه‌های کاری یکدیگر حرف بزنند. در خانواده‌هایی که فرزند دارند هم همین مورد می‌تواند با تغییراتی همچون نوع ادبیات و محتوای حرف‌ها تکرار شود.

گام سوم؛ درک شرایط یکدیگر

هنجارهای نانوشته اجتماعی معمولا مسؤولیت‌های مجزایی برای مرد و زن در خانواده شکل داده است، به این مفهوم که معمولا آقایان مسؤول کار در بیرون از خانواده هستند و به نوعی نان‌آور خانه اطلاق می‌شوند یا زنان مسؤولیت مدیریت خانه را - در کنار کار احتمالی بیرون از منزل - عهده‌دار هستند. شرایط قرنطینه خانگی به نوعی باعث از‌بین‌رفتن همان منطق یا هنجار است. فهم و درک از شرایط منطقی زوجین در این میان می‌تواند کمک بسیاری هم به نوع وظایف هر زوج کند و هم از احتمال شکل گرفتن تنش‌ها تا حد بسیاری کم کند.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه جام جم