شنا در بیابان

دریاچه بختگان با حدود 3500 کیلومتر مربع وسعت، بزرگ‌ترین دریاچه استان فارس است. از قدیم رودخانه سیوند و کر (که جایی به‌هم می‌پیوندند)، اصلی‌ترین منبع تغذیه آن بوده است. همان روزگاری که دریاچه پر از آب بود و پرندگان مهاجر؛ فلامینگو، مرغابی و غاز و چیلک و درناها هرسال به وقت سرمای هوا خود را از سیبری به آسمانش می‌رساندند و تمام پهنه آن را پر از زیبایی و شور و غوغا می‌کردند. همان زمان که دشت‌های اطرافش سرسبزتر و مزارعش پرمحصول‌تر از امروز بود و کشاورزانش سرحال‌تر و خوشحال‌تر از حالا. آسمان که خسیس شد؛ طی همین سال‌های گذشته و بر دریاچه نبارید و آب رودهای سیوند و کر که پشت سدهای بالادست ماندند و کشاورزان که از هر زمانی با دریاچه نامهربان‌تر شدند و دورتادورش را صدها چاه حفر کردند، دریاچه خشک و خشک‌تر شد؛ نیمه‌جان و بعد هم بی‌جان و بعد هم خشک و شوره‌زار.
کارشناسان آمدند، محیط‌زیستی‌ها و طبیعت‌دوستان و حتی مسؤولان این سازمان و آن سازمان، گفتند اگر قرار است بختگان دوباره بختگان شود، باید حقابه‌اش را بدهید، یعنی همان حقی که از رودخانه‌ها دارد، همانی که بخش اعظمش طبق قانون و با عنوان حقابه سهم دریاچه است و حالا با احداث سد جلویش گرفته شده تا آب شرب شهری‌ها و صنایع و کشاورزی‌شان را تامین کند.
اما از حقابه خبری نبود، وعده تامین حقابه داده می‌شد اما از سهم آب دریاچه خبری نبود، می‌گفتند اگر آب زیاد بیاید به دریاچه هم می‌دهیم اما زیاد نمی‌آمد و دریاچه همیشه تشنه بود. حتی صدای کمپین مردمی ما صدای بختگان هستیم که پشتوانه‌اش جمعی از هنرمندان و ورزشکاران و چهره‌های شاخص بودند هم به گوش مسؤولان نرسید.
وزیر با حقابه آمد
گذشت تا گذر وزیر نیرو به فارس افتاد، پنجشنبه 7 آذر. وزیر نیرو با آمدنش این بار نه وعده تکراری دادن حقابه، که خود حقابه را آورد و گفت۴۰ میلیون متر مکعب آب از سد درودزن به سوی بختگان روانه خواهد شد؛ آب حیاتی که البته در برابر 300 تا
700 میلیون متر مکعب حقابه تالاب بسیار اندک و ناچیز است، اما غنیمتی است در کویر بختگان.
شنا در دریاچه خشک
اما چه شد که وزیر دست پر آمد به فارس. یک هفته قبل از آزادسازی حقابه، هنرمندی خوش‌ذوق از دیار فارس تصمیم گرفت در یک حرکت «پرفورمنس» که به فارسی «هنر اجرا» لقب گرفته در این دریاچه و در آکواریومی شنا کند.
علی رستگار با این کار قصد داشت توجه مسؤولان را به بهترین وجه ممکن و با ابزار هنر به بختگان جلب کند. او در این باره به جام‌جم می‌گوید بختگان را از قدیم می‌شناسد: در سال‌های کودکی به همراه خانواده کنار دریاچه زیبای بختگان می‌آمدیم و یک روز کامل را کنارش می‌گذراندیم. اما در سال‌های گذشته و خشکی دریاچه بارها افسوس می‌خوردم که چرا این دریاچه دیگر رنگ آبی آب را به خود نمی‌بیند؟ بنابراین سه شبانه روز و هر روز چهار ساعت در درون محفظه شیشه‌ای پر از آب به ابعاد 5/2 در 70 در ۶۰ سانتی‌متر به صورت شنای درجا در این شوره‌زار خشک شنا کردم. سعی داشتم پیامم حاوی طنز تلخی باشد تا نظرها به سوی دریاچه خشک بختگان جلب شود. رستگار در این راه از حمایت‌های انجمن تمدن سبز و اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس تشکر می‌کند و می‌گوید: به طور تقریبی 11 ساعت شنای درجا داشته‌ام تا به عدد ۸۰ کیلومتر که طول دریاچه در زمان پرآبی است برسم. این حرکت او در آستانه سفر رضا اردکانیان سبب می‌شود تا چشم‌ها به سوی بختگان بیش از پیش باز شود. رسانه‌های مختلف به درج این خبر پرداختند و سبب شد تا بالاخره مسؤولان کشوری رأی به آزاد‌سازی سهم از آب سد سیوند دهند.
2 میلیارد متر مکعب نیاز بختگان تشنه
فریدون حیدری، رئیس منابع آب شهرستان نی‌ریز در گفت‌وگو با
جام جم اعلام می‌کند: دریاچه بختگان به دو میلیارد متر‌مکعب آب برای احیا نیاز دارد، اما در این رهاسازی اگر عمق متوسط را ده سانتی‌متر فرض کنیم سطح آبگیری مربعی شکل حدود ۲۰ کیلومتر در ۲۰ کیلومتر خواهد بود و اگر ان‌شاءا... بارندگی‌های مؤثری هم داشته باشیم باعث سطح بزرگ‌تری از دریاچه آبگیری خواهد شد.
۴۲ میلیون مترمکعب که رها سازی شده در صورتی که به دریاچه برسد در این فصل که تبخیر کم است حجم خوبی خواهد بود حداقل برای پرندگان، تلطیف هوا و... اما نکته مهم افزایش تبخیر پتانسیل از ۱۰۰۰ میلی‌متر در سال‌های گذشته به حدود ۳۰۰۰ میلی‌متر در سال در یک دهه اخیر است که موجب خواهد شد هر چقدر هم آبگیری شود در تابستان محکوم به خشک شدن باشد همچون دریاچه مهارلو در نزدیکی شیراز!
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست فارس نیز با بیان این‌که بیش از
۴۲ میلیون متر مکعب حقابه تالاب و دریاچه بختگان همزمان با سفر رضا اردکانیان، وزیر نیرو به استان فارس از سد درودزن بر بستر این تالاب رها شد می‌گوید: این حقابه با پیگیری‌های به عمل آمده و تصویب در شورای حفاظت منابع آب استان فارس رها شده و البته بر اساس ارزیابی‌های انجام شده، حقابه واقعی بسیار فراتر از این میزان است. بر اساس ماده ۴ آیین‌نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیر قابل جبران تالاب‌ها مصوب 27 بهمن ‌1397، سازمان حفاظت محیط‌زیست وظیفه نظارت در تخصیص و تأمین حقابه تالاب‌ها را دارد. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست فارس اضافه می‌کند: حقابه تالاب بختگان بسیار فراتر از میزان آب رها شده و بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ میلیون متر مکعب متناسب با سال‌های مختلف از نظر بارش اعلام شده است. مطالعات مربوط به تعیین نیاز زیست‌محیطی رودخانه کر و تالاب‌های طشک و بختگان با همکاری دانشگاه شیراز انجام گرفته که گزارش آن پس از تایید سازمان نهایی و میزان حقابه تالاب بختگان دقیقا مشخص خواهد شد.
حفاظت از آبِ رها شده
البته «دُری» مدیر روابط عمومی اداره کل محیط‌زیست فارس به ما می‌گوید: مسیر رودخانه بسیار خشک است و لایروبی هم نشده، اما پیش‌بینی ما بر این است که آب به ابتدای دریاچه برسد اما این‌که چه مقدار آب سطح دریاچه را خواهد پوشاند مشخص نیست. وی درعین حال تأکید می‌کند که مأموران محیط‌زیست مسیر را کاملا زیر نظر دارند تا برداشت آب صورت نگیرد.
اگر باران همراهی کند
کامران کامرانی، کارشناس هواشناسی در گفت‌وگو با جام‌جم در رابطه با پیش‌بینی باران برای منطقه بختگان می‌گوید: باران 30 میلی‌متری برای دهه سوم آذر برای شرق فارس پیش‌بینی می‌شود و اگر این اتفاق بیفتد می‌توان امید به آبگیری موقتی بختگان داشت.

محمد جلالی

ایران