حال خوب در مهمانخانه سومری ها

احیای فناوری ساخت مضیف
مضیف با قدمتی 7000 ساله، سازه‌ای به ظاهر ساده است که ساختی پیچیده دارد. این را باسم حمادی، مدیرعامل موسسه میسان و یکی از فعالان میراث فرنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خوزستان به ما می‌گوید و تاکید می‌کند: «نخستین کسانی که مضیف را ساختند، سومری‌ها بودند و از آن زمان ساخت مضیف سینه به سینه منتقل شده است. مضیف‌ها تا پیش از جنگ به‌عنوان یکی از المان‌های زندگی مردم هورنشین در دو طرف هورالعظیم ساخته می‌شدند. اما بعد از جنگ کم‌کم ساخت مضیف در حال منسوخ‌شدن بود و تا سال‌ها خبری از ساخت آن در خوزستان نبود تا این‌که بالاخره در چند سال اخیر با کمک بعضی از فعالان حوزه گردشگری توانستیم پرونده ثبت مضیف را آماده و آن را ثبت ملی کنیم.»
سخت بود، اما توانستیم
حمادی برای احیای دوباره مضیف راه آسانی را طی نکرده است. او دراین باره می‌گوید: «ما از پیرمردهایی که تجربه ساخت مضیف را داشتند، کمک گرفتیم. همه آنها را دور هم جمع کردیم و اطلاعات‌شان را به صورت مدون در اختیار جوان‌هایی قرار دادیم که علاقه‌مند بودند ساخت مضیف را یاد بگیرند. به این ترتیب از تمام مراحل ساخت مضیف تصویربرداری کردیم و با آموزش‌هایی که صورت گرفت، درحال حاضر مضیف نه‌تنها در استان خوزستان که در دیگر نقاط کشورمان هم بارها ساخته شده و با کاربردهای مختلف برای جذب گردشگر استفاده می‌شود؛ از رستوران و مهمانخانه گرفته تا اقامتگاه بومگردی.»
سازه‌ای پایدار از جنس طبیعت
در معماری مضیف چیزی که بیشتر از همه به چشم می‌آید، مصالح به کار رفته در آن است. حمادی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در فرهنگ ما به هرجایی که از مهمان پذیرایی می‌شود مضیف می‌گویند، اما در کنار این، بین برخی مردم محلی، مضیف محل تشکیل جلسات حل اختلاف هم بوده است، در حقیقت مضیف شبکه‌ای اجتماعی از مردم محلی بدون در نظر گرفتن رتبه و قوم است. این سازه انواع مختلفی دارد. ما مضیف نی داریم، مضیف گِل داریم و مضیف سیاه چادر. اما بین همه اینها، مضیف نی از همه مشهورتر است.»
در ساخت مضیف نی از هیچ وسیله دیگری جز نی استفاده نمی‌شود. به گفته حمادی، مضیف جزو سازه‌های پایدار است، با مصالحی بومی منطقه خوزستان که تاثیر مخرب زیست محیطی ندارند: «تمام سازه مضیف، نی است، بعضی قسمت‌ها، نی پاک شده و بعضی قسمت‌ها نی با پوست. سقف آن هم از بوریاست که باز هم از نی بافته می‌شود. اما با وجود مصالح ساده‌اش طوری ساخته می‌شود که در برابر باران و باد ایمن است. هزینه ساخت مضیف به ابعاد آن بستگی دارد و زمان ساختش هم حدود یک هفته است.»
تزئین مضیف
حمادی در توضیح بیشتر می‌گوید: «ساختار اصلی مضیف، هلالی شکل است و تعداد ستون‌های آن باید فرد باشد و به این ترتیب ستون وسط محل قرار گرفتن اجاق است، یعنی جایی برای روشن نگهداشتن آتش، گرم کردن فضا و قراردادن دله‌های قهوه و چای. یکی از ویژگی‌های دیگر مضیف این است که باید در آن رو به قبله باشد، این ورودی با ارتفاع پایین‌تر از حد معمول ساخته می‌شود تا به واسطه این کوتاهی، فردی که وارد مضیف می‌شود، خم شده و به این ترتیب به کسانی که داخل نشسته‌اند احترام بگذارد و با فخر و غرور وارد نشود. مضیف به‌طور معمول با فرش‌های دستباف، بالش‌های رنگارنگ پر از پَر، منقل آتش، دله‌ها و فنجان‌های قهوه و عودهای خوشبو تزئین می‌شود. از طرف دیگر مضیف‌ها دری برای بسته شدن ندارند که نشان‌دهنده این است که در آن به روی همه باز است.»
توسعه فرهنگ و آیین بومی
این فعال گردشگری استان خوزستان در ادامه از تلاش هایش برای توسعه مضیف خبر می‌دهد و می‌گوید: «درحال حاضر گردشگران زیادی وقتی وارد خوزستان می‌شوند سراغ مضیف‌ها را می‌گیرند و با توجه به استقبال خوبی که از مضیف در چندسال اخیر شده، ما به دنبال توسعه آن هستیم و سعی براین است که مضیف‌ها بیشتر در مسیرهای گردشگری احداث شوند، چراکه معتقدیم توسعه مضیف توسعه فرهنگ، آداب، رسوم، موسیقی و حتی غذاهای محلی مردم منطقه ماست.»
مراسم خاص قهوه‌خوری در مضیف
نام این سازه که این روزها باعث رونق گردشگری خوزستان شده از کلمه ضیافت گرفته شده و به‌طور مشخص به مهمانی و پذیرایی اشاره دارد، حمادی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «پذیرایی در مضیف میسان کاملا رایگان است و براساس آداب اصیل اقوام عرب ایران، با چای، قهوه، نان و غذای محلی صورت می‌گیرد.»
با وجود این در مضیف اولین چیزی که بعد از سلام و خوشامدگویی با آن از مهمان پذیرایی می‌شود، قهوه است، یک پذیرایی ویژه که آداب خاصی برای خودش دارد و اگر گذرتان به مضیف افتاد، حواستان باشد با رعایت آداب قهوه‌خوری میزبان‌تان را خشنود کنید.
قوانین قهوه‌خوری را یاد بگیریم
در مراسم قهوه‌خوری، کسی که قهوه را تعارف می‌کند باید فنجان را با دست راست خود به مهمان تعارف کند و مهمان هم باید آن را با دست راست بگیرد و بدون این‌که فنجان را روی زمین بگذارد قهوه را میل کند، چراکه گذاشتن فنجان روی زمین به معنی داشتن خواسته‌ای از طرف اوست.
میزبان حین تعارف قهوه، قامت خود را به نشانه احترام به مهمان خم می‌کند و صدایی از برخورد دله (قهوه‌جوش عربی) با فنجان به‌وجود می‌آورد تا مهمان با شنیدن آن صدا متوجه شود قهوه برایش ریخته شده است. او بدون این‌که چیزی بگوید قهوه را به مهمان تعارف می‌کند. اگر مهمان دوباره میل به قهوه داشت فنجان را بدون هیچ حرکتی به میزبان قهوه پس می‌دهد، در غیر این صورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می‌دهد و بعد آن را به او برمی‌گرداند.
راز این پذیرایی با قهوه که در فهرست آثار ملی کشورمان هم ثبت شده در همین موضوع است. این‌که صدا و حرکت با نظمی خاص بین میزبان و مهمان در این سبک پذیرایی برقرار می‌شود.

مینا مولایی

ایران