تاریخ در مرز واقعیت

کوچک جنگلی
نویسنده و کارگردان: بهروز افخمی
سال پخش: 1366 - شبکه یک سیما
بازیگران: علی‌رضا مجلل، مهدی هاشمی، عباس امیری، فتح‌ا... اویسی، جهانگیر الماسی، داوود رشیدی، حسین محجوب، هوشنگ توکلی، محمد مطیع، اسماعیل محرابی، بهروز بقایی، پروانه معصومی، فرخ‌لقا هوشمند و...
فضای تاریخی، جنگی و سیاسی این فیلم در کنار حضور نقش‌ها و شخصیت‌های مختلف طرح را تبدیل به پروژه‌ای سنگین کرد و همین موضوع باعث شد ساخت فیلم از سال 63 تا 66 ادامه پیدا کند. فیلمنامه اول را ناصر تقوایی از روی داستان «مردی از جنگل» نوشته احمد احرار نوشته بود اما بهروز افخمی معتقد بود این داستان چندان به تاریخ وفادار نبوده است. بنابراین افخمی تصمیم گرفت با کمک امرا... احمدجو و احمد مرادپور فیلمنامه را براساس کتاب «سردار جنگل» نوشته ابراهیم فخرایی بنویسد که به واقعیت نزدیک‌تر بود. موضوع اصلی داستان در مورد «میرزا کوچک‌خان جنگلی» و «جنبش جنگل» بود و درست زمانی از تلویزیون پخش شد که کشور درگیر جنگ بود و مردم به «قهرمان ملی» نیاز داشتند. نوع کارگردانی، بازسازی صحنه‌های جنگ توسط نعمت حقیقی، تیتراژ ابتدایی و پایانی سریال و بازی حرفه‌ای بازیگران باعث شد
این سریال بعد از گذشت 25 سال از پخش همچنان دیدنی باشد و بتوان به‌عنوان یک شاهکار در تلویزیون ایران از آن نام برد.

هزار دستان
نویسنده و کارگردان: علی حاتمی
سال پخش: 1367 - شبکه یک سیما
بازیگران: جمشید مشایخی، علی نصیریان، عزت‌ا... انتظامی، محمدعلی کشاورز، داوود رشیدی، حسین گیل، زهرا حاتمی، شهلا میربختیار ، جعفر والی و ...
این سریال به داستان زندگی رضا خوشنویس، که شخصیتی تخیلی مبتنی بر شخصیتی تاریخی به‌نام کریم دواتگر است و نظریه توطئه‌ای مبنی بر دست داشتن شخصیتی به نام خان مظفر در وقایع پشت‌پرده سیاسی و اجتماعی ایران در دوران قاجار و پهلوی می‌پرداخت. فیلم در دو بخش ساخته شده بود؛ بخش اول درباره زندگی رضا تفنگچی که تازه وارد کمیته مجازات شده بود، در اواخر دوران احمدشاه و آغاز حکومت رضا شاه می‌گذشت. قرار بود «هزاردستان» به دست رضا تفنگچی ترور شود اما برنامه تغییر کرد و قرار شد تفنگ‌ها رضا را نشانه بگیرند.
بخش دوم درباره «رضا خوشنویس» بود. همان رضای کمیته مجازات که با خوش‌شانسی توانسته بود فرار کند و به خانه یک خوشنویس پناه برده و از او خوشنویسی باد بگیرد. سریال «هزاردستان» یک شاهکار به تمام معنا بوده و هست و خیلی‌ها معتقدند این سریال حکم «همشهری کین» را برای سینما و تلویزیون ایران دارد. جالب است بدانید این سریال در روز جهانی «میراث دیداری و شنیداری» در فهرست ملی برنامه حافظه جهانی یونسکو ثبت شده است. این سریال در کنار روایت بخشی از تاریخ، به جا آوردن ارزش‌های دینی را هم به بیننده گوشزد می‌کرد. به‌عنوان مثال در قسمت اول این سریال آن‌قدر نماز اول وقت برای مامور سرشماری مهم است که آن را در خیابان می‌خواند. در جایی دیگر همین مامور سرشماری وقتی قرار است که چشم بر دزدی از جواهرفروشی قازاریان ببندد، از پست دولتی خود کناره‌گیری می‌کند و در واگویه‌های ذهنی خود، آن دنیا و پل صراط را به یاد می‌آورد و حاضر به چنین کاری نمی‌شود. ساخته شدن «شهرک غزالی» یکی دیگر از تاثیرات ماندگار این سریال بود؛ شهرکی که علی حاتمی در مصاحبه‌ای گفته بود «زمان شروعش جوان بوده و وقتی تمام شده پیرمردی از شهرک بیرون آمده است.»

روزی روزگاری
نویسنده و کارگردان: امرا... احمدجو
سال پخش: 1370- شبکه یک سیما
بازیگران: خسرو شکیبایی، محمود پاک‌نیک، ژاله علو، جمشید لایق، محمد فیلی، حسین پناهی، شهره سلطانی، گوهر خیراندیش، پرویز پورحسینی، جمشید اسماعیل‌خانی و...
داستان در مورد راهزن معروفی به نام «مرادبیگ» با بازی زنده‌یاد خسرو شکیبایی بود که طی یک درگیری با گروهی از راهزن‌ها مجروح شده و توسط یک خانواده روستایی نجات پیدا می‌کند. قرار گرفتن در این خانواده و در این روستا تحولاتی در شخصیت مرادبیگ ایجاد و او را کم‌کم تبدیل یک انسان صالح و درستکار می‌کند. از هر زاویه‌ای که بخواهیم به این سریال نگاه کنیم «روزی روزگاری» یکی از ده سریال برتر تاریخی تلویزیون محسوب می‌شود. این سریال موضوع خاص و بکری نداشت اما آنقدر همه چیز در کنار هم خوب و حرفه‌ای از آب درآمده بود که نمی‌شود قسمتی از این سریال را از بقیه اجزا و عوامل سریال جدا کرد و به‌عنوان نقطه قوت این سریال از آن نام برد. موسیقی تیتراژ ابتدایی این سریال را همه به خوبی به یاد دارند و تکیه کلام «بلدی روزی سه بار نون بخوری پنج بار شکر خدا کنی؟» تا همین حالا هم گاهی از زبان مردم شنیده می‌شود. البته دیده شدن این سریال اتفاقی نبود. امرا.. احمدجو در مصاحبه‌ای گفته «من 15 سال به آن فکر می‌کردم و
چهار پنج سال هم نوشتن‌اش طول کشید.»

کیف انگلیسی
نویسنده و کارگردان: سیدضیاءالدین دری
سال پخش: 1379 - شبکه یک سیما
بازیگران: علی مصفا، لیلا حاتمی، محمدرضا شریفی‌نیا، رضا کیانیان، سیروس گرجستانی، فرهاد اصلانی، صبا کمالی، قطب‌الدین صادقی، حسام نواب صفوی، فاطمه نوری، جعفر بزرگی و...
سریال درجه الف که تقریبا دو دهه از اولین باری که از تلویزیون پخش شد گذشته و بارها و بارها بازپخش شده و انصافا هربار دیدنی بوده است. داستان سریال به وقایع سیاسی دهه 1320 ایران می‌پردازد؛ یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مقاطع تاریخی کشور که نطفه بسیاری از تحولات سیاسی و حکومتی ایران در آن منعقد گردید: پایان جنگ جهانی دوم، سقوط رضاشاه و جانشینی محمدرضا پهلوی، ظهور جریان‌های سیاسی سه‌گانه ملی - مذهبی مارکسیستی، نفوذ تدریجی آمریکا در کشور، مضاعف شدن اهمیت اقتصادی نفت در معاملات و معادلات سیاسی، غائله آذربایجان و آغاز دومین دوره طلایی احزاب و مطبوعات. این سریال خیلی خوب توانسته بود علاوه بر روایت تاریخ پوسته‌های اتفاقات سیاسی را بشکافد و وضعیت سیاسیون در آن زمان را نمایش دهد. فیلمنامه پر کشش، بازی حرفه‌ای بازیگران، موسیقی تیتراژ و موسیقی متن سریال، و کارگردانی «کیف انگلیسی» سبب شد خیلی خوب دیده شود و نقطه‌ای پر رنگ در حافظه سریالی بینندگان بگذارد.

در چشم باد
نویسنده و کارگردان: مسعود جعفری جوزانی
سال پخش: 1388 - شبکه یک سیما
بازیگران: پارسا پیروزفر، کامبیز دیرباز، اکبر عبدی، ستاره صفرآوه (بازیگر تاجیک)، سعید نیک‌پور، لاله اسکندری، ماه‌چهره خلیلی، فخرالدین صدیق شریف، فریبا متخصص، سحر جعفری جوزانی، ارسلان قاسمی و...
سریال داستان زندگی خانواده «ایرانی» را روایت می‌کرد که از جنبش جنگل تا جنگ تحمیلی و آزادسازی خرمشهر همواره در تغییرات سیاسی کشور حضوری پررنگ داشتند و زندگی‌شان با همین تغییرها دچار چالش‌های فراوانی می‌شد.
فضاسازی، بازی و بازخوانی بسیاری از موسیقی‌های فولکلور، روایت درست تاریخ و به نمایش درآورن آداب و رسوم کشور در هر دوره و همچنین آهنگ‌سازی استاد حسین علیزاده برای این سریال از نقاط قوت این سریال به حساب می‌آمد، از طرفی پارسا پیروزفر خیلی خوب توانسته بود از پس نقش یک قهرمان بربیاید که از همان کودکی از اتفاقات و تغییرات سیاسی کشور در سه دوره معاصر ضربه خورده بود. مردم هم خیلی خوب با این نقش ارتباط برقرار کردند، به‌طوری که پارسا پیروزفر با این نقش در تلویزیون ماندگار شد و هنوز هم خیلی از بیننده‌ها پیروزفر را با آن نقش به یاد می‌آورند. اما در کنار تمام این نقاط قوت، ریتم کند سریال خیلی از بیننده‌ها و منتقدین را دلزده کرد و در قسمت‌های پایانی این سریال تا حدودی جذابیت‌اش را از دست داد.

تبریز در مه
نویسنده و کارگردان: محمدرضا ورزی
سال پخش: 1389 - شبکه یک سیما
بازیگران: کوروش تهامی، جمشید مشایخی، محمد مطیع، حسین محب اهری، محمدرضا شریفی‌نیا، حسام نواب صفوی، الهام حمیدی، داریوش کاردان، رزیتا غفاری و ...
«تبریز در مه» روایتگر رخدادهای تاریخی در زمان جنگ ایران و روسیه در زمان فتحعلی‌شاه و عباس‌میرزا و همچنین عهدنامه ترکمانچای بود. استفاده از لوکیشن‌های متنوع مانند تالار بزرگ تبریز، میدان بزرگ شهر، مسجدجامع، دارالحکومه (کاخ عباس‌میرزا)، دروازه ورودی شهر، چند منزل و تکیه و... از جمله مکان‌های بازسازی شده در این سریال بوده که به شکل دکور در شهرک سینمایی غزالی ساخته شده بود. داستان این سریال خلاصه تبریز در ۲۰۰ سال گذشته است و از جایی آغاز می‌شود که شاه ایران تصمیم می‌گیرد گنجه و ایروان را که روس‌ها از ایران جدا کرده‌اند، دوباره به ایران ملحق کند. این سریال دیالوگ‌های سهل و روانی داشت، چهرپردازی‌ها با دقت انجام شده بود و با آمیختن موقعیت تاریخی و زندگی شخصی قهرمان داستانش تلاش می‌کند وجوه عاطفی و انسانی داستانش را برجسته کند.

بانوی عمارت
کارگردان: عزیزا... حمیدنژاد
نویسنده: احسان جوانمرد
سال پخش: 1397- شبکه 3 سیما
بازیگران: حسام منظور، مریم مومن، پانته‌آ پناهی‌ها، اندیشه فولادوند، نیکی نصیریان، غزل شاکری، شبنم فرشادجو، صالح میرزا آقایی، مینا وحید و...
این سریال درباره خانواده «قوانلو قاجار» بود و مقطعی از دوران قاجار در بحرانی‌ترین و مهم‌ترین حادثه سیاسی یعنی ترور ناصرالدین شاه توسط میرزا رضای کرمانی را روایت می‌کرد. داستان سریال یک ملودرام عاشقانه بود و درست زمانی از تلویزیون پخش شد که رقیب دیگری نداشت. داستان جذاب سریال در کنار این دو مورد باعث شد بینندگان زیادی جذب این سریال شوند. بسیاری از بینندگان در مرحله اول فکر می‌کردند با یک سریال
تاریخی - مستند رو به رو هستند، اما بعدتر مشخص شد این سریال ما به ازای تاریخی ندارد و بیشتر اتفاقات این سریال تخیلی است. تیتراژ پایانی سریال و بازی خوب بازیگران حرفه‌ای و بازیگرانی که برای اولین‌بار به مخاطب معرفی شدند همگی از نقاط قوت این سریال بود، اما نوع کارگردانی نتوانست بینندگانی را که انتظار بیشتری از کارگردان «هور در آتش» و «اشک سرما» داشتند، راضی کند. سریال از همان ابتدا با حواشی رو به رو شد. از نوع گریم زنان قاجار در این سریال تا آویزان کردن گوشواره از روی روسری که دستمایه طنز در شبکه‌های مجازی شد.

بانوی سردار
نویسنده و کارگردان: پرویز شیخ طادی
سال پخش: 1398 - شبکه 3 سیما
بازیگران: پانته آ سیروس، حبیب دهقان نسب، حمیدرضا نعیمی، فرخ نعمتی، مهدی میامی، سیاوش درخشی، بهشاد چنگیزی، فرزین محدث، سهیلا رضوی و...
«بانوی سردار» درباره یکی از زنان سلحشور خطه چهارمحال و بختیاری به اسم مریم بانو ساخته شده بود که در دوران مشروطه علیه ظلم و استبداد برخاست. این سریال براساس یک قصه واقعی بوده و گفته می‌شود حتی شرح زندگی بی‌بی‌مریم به‌صورت
یک کتاب درآمده و این مجموعه براساس همین کتاب ساخته شده است. روایت یک داستان تاریخی آن هم از نوع مستند و براساس یک داستان واقعی به خودی خود جذاب است و همین هم باعث شد این سریال طرفداران زیادی داشته باشد. از طرفی فیلمبرداری این سریال در کوهستان و
سینمایی‌‌وار بودنش هم به جذابیتش اضافه کرده بود. جالب است بدانید «بانوی سردار» با کمی بازسازی در مکان فیملبرداری فیلم سینمایی «یتیم‌خانه ایران» ساخته شده است. موسیقی تیتراژ ابتدایی و پایانی و متن سریال، به تصویر کشیدن بخشی از طبیعت چهارمحال و بختیاری و نغمه و آوازهای این خطه که طی سریال پخش می‌شد از نقاط قوت این سریال بود، اما مهم‌ترین نقطه مثبت این سریال به تصویر کشیدن نقش «قهرمان» بود. اصولا بینندگان از تماشای قهرمان سریال‌ها لذت می‌برند و با دیدن بالا و پایین زندگی‌شان هیجان زده می‌شوند. اما از آن طرف ایرادات فراوانی هم به این سریال وارد شد. بازی نابازیگران، لهجه و نوع لباس «مریم بانو» که هیچ نشانه‌ای از بختیاری بودنش نداشت، ارجاعات تاریخی اشتباه تا جایی که در بعضی از سکانس‌های سریال بیشتر تخیلی نشان می‌داد و موعظه‌های گاه و بی‌گاه این بانو که ربط چندانی به سریال نداشت نقاط ضعف سریال بود.

الهام فیروزبخت
خبرنگار