خود ما هم نمی‌توانیم پیام‌های مردم را بخوانیم!

از شکل‌گیری بله شروع کنیم، این که ابتدا با چه رویکردی فعالیت‌تان را شروع کردید؟
چهار سال پیش به پلتفرمی فکر می‌کردیم که بتواند ارتباط مردم را با کسب‌وکارها و یکدیگر راحت‌تر کند. در آن زمان در بین نرم‌افزار‌ها، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی جایگاه ویژه‌ای داشتند و بسیاری از سرویس‌های کاربردی مانند خرید محصول، کمک به افراد و ... در این بستر ارائه می‌‌شد؛ در ایران این امکان وجود نداشت، زیرا پیام‌رسان یا شبکه اجتماعی داخلی گسترده‌ای نداشتیم و خارجی‌ها هم از دو جهت محدودیت داشتند؛ یکی این‌که حاکمیت علاقه نداشت خیلی از سرویس‌ها را روی ابزارهای خارجی عرضه کند و دوم این‌که سیستم مالی ما خیلی به سیستم مالی دنیا متصل نبود. به همین دلیل خیلی از کاربردها که می‌شد روی شبکه‌های اجتماعی عرضه شود، مانند خرید و فروش، انتقال پول، پرداخت‌های اجتماعی و... در ایران رایج نبود و شبکه‌های اجتماعی پیام‌رسان به یک سری کارهای محتوایی و ارتباطی که خیلی رسمی و کاربردی نبودند، محدود شده بود. به همین دلیل به دنبال پلتفرمی رفتیم که علاوه بر این‌که ارتباطات لحظه‌ای افراد را راحت می‌کند، ابزار مناسبی برای ارتباطات لحظه‌ای مالی مردم با مردم و مردم با کسب‌وکارها باشد.
اول فقط پیام‌رسان بودید یا امکانات دیگری هم داشتید؟
بله از همان ابتدای کار در کنار ویژگی‌های پیام‌رسانی، امکانات مالی را هم ارائه می‌کرد. ما بستری را به وجود آوردیم که علاوه‌بر قابلیت‌های اجتماعی مثل گفت‌وگو، ایجاد گروه، کانال و ارسال انواع پیام‌های متنی، صوتی، تصویری و ویدئویی؛ قابلیت‌های مالی را هم در دل خود جای داده بود. مثلا ما دو نوع جدید‌ پیام را ابداع کردیم که انتقال پول و درخواست پول نام دارد. با استفاده از انتقال پول شما به همان راحتی که می‌توانید پیام متنی ارسال کنید، این امکان را دارید که پول بفرستید و با درخواست پول هم می‌توانید از مخاطبان خود در گروه یا کانال، پول درخواست کنید. ما این ویژگی‌ها را در ابتدا با بانک ملی ایران شروع کردیم، ولی حالا 20 بانک دیگر را هم پشتیبانی می‌کنیم که بانک‌های بزرگی مثل صادرات، ملت، کشاورزی، سپه، تجارت، انصار، پارسیان و ... هم جزو آنها هستند.
درباره بخش‌ها و خدماتی که امروز در بله دارید، توضیح دهید.
علاوه‌بر ویژگی‌هایی که قبلا گفتم ما امکانات مالی گسترده‌ دیگری را هم به کاربران‌مان ارائه می‌کنیم. کارت به کارت، پرداخت اقساط، نوبت گرفتن از بانک‌ها، دریافت موجودی و موارد دیگر هم بخش‌هایی از این برنامه هستند. همچنین مدیریت و امکان پرداخت اقساط صندوق‌های قرض‌الحسنه خانواده و... یکی دیگر از اتفاقات مالی بله است. وجود بات‌های متنوع، دانلود سریع و ارزان فایل‌ها نسبت به پیام رسان‌های خارجی از اتفاقاتی است که در بله وجود دارد. همچنین ما اخیرا قابلیت «ویترین بله» را معرفی کرده‌ایم که در ماه بیش از دو میلیون بار بازدید دارد و در آن بات‌ها و کانال‌های جدید و جذاب به کاربران معرفی می‌شوند.
برخی‌ها معتقدند اضافه شدن بخش‌های مختلف که چندان به پیام‌رسانی مرتبط نیستند، آن برنامه را از رسالت اصلی‌اش یعنی همان پیام‌رسان بودن دور می‌کند، شما چه نظری در این باره دارید؟
ما به دنبال ارائه خدمات جذاب و کاربردی به کاربران هستیم. به همین دلیل سعی کرده‌ایم برای آنان بهترین ویژگی‌ها در حوزه پیام‌رسانی و نقل و انتقالات پول را فراهم کنیم. باید توجه کنیم کاربران برای حضور در یک شبکه اجتماعی جدید مایلند به چیزی بیشتر از آنچه در شبکه‌های فعلی دارند دسترسی داشته باشند. بنابراین ما باید همیشه به دنبال ایجاد نوآوری در خدمات باشیم و به نظر ما این موضوع خارج از رسالت اصلی بله نیست.
در حال حاضر آماری از کاربران‌تان دارید؟
ما الان حدود 5/3 میلیون کاربر داریم که بخش زیادی از آنها فعالند. روزانه حدود پنج‌میلیون پیام در بله ارسال می‌شود، همچنین روزانه بیش از ۱۵۰ هزار تراکنش مالی به ارزش بیش از ۴۰ میلیارد تومان در بله انجام می‌شود.
به طور کلی تعداد کاربران پیام رسان‌های داخلی اغلب از سه‌میلیون نفر بالاتر نمی‌روند، فکر می‌کنید مشکل کجاست که مردم همچنان در واتس‌اپ و تلگرام هستند و کمتر سراغ داخلی‌ها می‌آیند؟
ببینید در موضوعات مرتبط با پیام‌رسان‌ها یا نرم‌افزار‌هایی که «اثر شبکه‌ای بالایی» دارند قاعده‌ای برقرار است که می‌گوید: «برنده، همه کیک را می‌خورد». وقتی پیام‌رسانی در یک کشور همه‌گیر شد، شکست دادن آن کار خیلی دشواری است. چرا که تمام شبکه و اطرافیان شما که خواهان صحبت و تعامل با آنها هستید در این شبکه وجود دارند و منتقل کردن آنها به جای دیگر تقریبا نشدنی است. همین الان اگر نگاه کنید در بسیاری از کشورها واتس‌اپ پیام‌رسان غالب است و در آنها تلگرام حرفی برای گفتن ندارد و در برخی کشورها هم برعکس است.
اساسا ما در بله به همین دلیل به دنبال رقابت با این پیام‌رسان‌ها نیستیم. ما مدعی هستیم ویژگی‌هایی داریم که کاربران در صورت استفاده از بله در هیچ جای دیگری مشابه آن را نخواهند دید. به عبارتی از عنصر نوآوری و خلاقیت برای جذب مخاطب استفاده می‌کنیم و به همین دلیل است که رشد خود را حدود دو سال و نیمی که به طور رسمی در اختیار مردم قرار گرفته‌ایم همواره حفظ کرده‌ایم.
و در مورد مدیریت این حوزه چطور؟
در این باره به نظر ما کاری که تاکنون انجام شده بیشتر شبیه یک رفع تکلیف است. آن کاری که بیشتر نمود داشت، فیلتر تلگرام بود که گفتیم برای ما ضررش خیلی بیشتر از فایده‌اش بود. موضوع دیگری که روی آن مانور داده شد موضوع پرداخت وام بود که البته بله از آن استفاده نکرد. ما معتقدیم اگر حمایت هوشمندانه از تولیدکننده دانش‌بنیان در صنعت نرم‌افزار انجام شود می‌توان انتظار رشد اقتصادی بالایی برای کشور داشت. البته اگر دولت و باقی بخش‌های حاکمیت به این موضوع عمیق‌تر نگاه کنند و مثلا با ایجاد بازار برای نرم‌افزارها یا اعطای دسترسی به سرویس‌های کاربردی عمومی، به اصطلاح به رونق تولید کمک کنند. این درصورتی است که شما می‌بینید در همین فضا که نرم‌افزار‌ها، از جمله پیام‌رسان‌ها، تشنه سرویس هستند تا خدمات کاربردی برای مردم فراهم کنند، دولت خودش یک نرم‌افزار مجزا به نام «دولت همراه» ایجادکرده و این خدمات در قالب نرم‌افزار‌های موجود عرضه نمی‌شود! یا این‌که اکثر سازمان‌ها مثل بانک‌ها، سازمان‌های دولتی و... حاضر نیستند خدماتشان را در قالب نرم‌افزارهای داخلی موجود عرضه کنند یا به صورت خاص‌تر در تعامل با ارباب‌رجوع از پیام‌رسان داخلی استفاده کنند. یعنی اکثر بخش‌های حاکمیت حاضر نیستند سرویسی به نرم‌افزارهای داخلی بدهند و دنبال ایجاد کسب و کارهای خودشان هستند. این یعنی سازمان‌های عمومی ما در زمینه سرویس‌های الکترونیکی به دنبال نفع جمعی جامعه نیستند و این موضوع به تولید خصوصی داخلی ضربه می‌زند.
تعدد پیام‌رسان‌ها هم از آن مواردی است که باعث می‌شود تا من مخاطب کمی گیج شوم که سراغ کدام برنامه بروم، فکر نمی‌کنید اگر همه اینها در یک برنامه جامع ادغام می‌شدند، اتفاق بهتری می‌افتاد؟
موضوع تعدد در همه جای جهان وجود دارد. ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم برای یک موضوع تنها یک تیم یا شرکت وارد رقابت شوند. این نه‌تنها به نفع مردم نیست که به نفع خود آن کسب و کار هم نیست. ما در حال تلاش هستیم و دوستان دیگری هم تلاش می‌کنند. مردم هم قاضی هستند و هرچه را بپسندند حق دارند.
یکی از موضوعاتی که همیشه درباره پیام‌رسان‌ها مطرح است، بحث امنیت به‌خصوص در حوزه اطلاعات کاربران است. در مورد پیام‌رسان‌های داخلی و خود بله این موضوع به چه شکل است و برای آن چه کرده‌اید؟
فعالیت بله در شرکت داده‌ورزی سداد صورت می‌گیرد که آن هم یک سابقه 20 ساله در ارائه سرویس‌های بانکی ملی دارد، این نشان می‌دهد که امنیتمان در سطح امنیت بانکی است. همان‌طور که در کشور مردم مثلاً به موبایل بانک‌ها یا نرم‌افزارهای پرداختی و ATMها اعتماد کرده‌اند و می‌دانند که اگر امروز پولشان در حسابشان است تا سال‌ها همان مقدار خواهد ماند و این دچار اختلال نمی‌شود، یعنی امنیت خیلی بالایی دارد و تا الان به خاطر سطح امنیت و رمزنگاری‌های پیچیده و لایه‌ای که وجود دارد، گزارش خیلی خاصی درخصوص نفوذ به سیستم‌های بانکی در ایران منتشر نشده است. ما در بله به خاطر سرویس مالی‌ای که ارائه می‌کنیم مجبور بودیم این استانداردها را از جمله شتاب و شاپرک رعایت کنیم و در نتیجه هم از این نظر و هم از نظر انتقال اطلاعات و ذخیره‌سازی آن امنیت خیلی بالایی داریم و به لطف خدا تا الآن گزارش تأیید‌شده‌ای در این زمینه در بله نداشته‌ایم.
و در آخر این که مثلا امکان چک کردن اطلاعات اشخاص توسط نهادهای نظارتی مختلف وجود دارد؟ و دایره دسترسی به این اطلاعات به چه صورت است؟
در بحث حریم خصوصی، ما بر اساس قوانینی که موجود است موظف هستیم از حریم خصوصی کاربرانی که از بله استفاده می‌کنند صیانت کنیم و فرد ثالثی حتی خود ما هم هیچ دسترسی‌ای نداریم و با توجه به استانداردهای امنیتی بالایی که لحاظ کرده ایم، این اطمینان را می‌توانیم بدهیم که افراد ثالث نیز به حریم خصوصی کاربران دسترسی ندارند. با خوانش ما از قانون، نهادهای امنیتی و انتظامی حق درخواست داده را ندارند. چون در قانون به این مسأله تصریح نشده و درخواست اطلاعات از سرویس فقط در صورتی قانونی است که از طرف قاضی مربوطه بوده و تشکیل پرونده صورت گرفته باشد. قاضی هم باید این درخواست را دقیق بیان کند.
یعنی دقیقا مثل فضای واقعی است و به حکم قاضی احتیاج دارد و غیر از آن کسی نمی‌تواند به اطلاعات کاربران دسترسی پیدا کند و این یک فرآیند پیچیده‌ای دارد، مانند این‌که حکم آن باید شرایط خاصی داشته باشد و منوط به یک بازه زمانی خاص و یک شاکی خاص باشد تا آن اطلاعات خاص کاربران بتواند افشا شود.

اگر تلگرام فیلتر نمی‌شد

به عقیده ما سیاست فیلترینگ روش موفق و موثری برای کمک به پیام‌رسان‌های داخلی نیست و به نفع بله هم نبود. ما در همان زمان ابتدای فیلترینگ هم به صورت رسمی بیانیه دادیم و مخالفت‌مان با فیلترینگ را اعلام کردیم. به خاطر فیلترینگ ما دچار یک معضل بسیار بزرگ شدیم و آن این بود که کاربران دچار بی‌اعتمادی شدند و به این نتیجه رسیدند که بله، یک نرم‌افزار سفارشی است و می‌خواهد از فرصت فیلترینگ تلگرام استفاده کند؛ این در حالی است که از مدت‌ها قبل از مطرح شدن بحث فیلترینگ تلگرام، بله فعالیت خود را آغاز کرده بود. این مساله صحبت با کاربران را خیلی سخت می‌کند چون افراد دچار حسی دوقطبی و موضعگیری شدند و کنار زدن پیش‌ذهنیت‌ها دشوار شده است. حتی ما کاربرانی را داشته‌ایم که در واکنش به فیلترینگ، بله را ترک کرده‌اند!
فیلترینگ ضمن این‌که در عمل توفیقی که انتظار دارند را حاصل نکرده بلکه با این شکلی که اجرا شده رویه رشد منطقی سرویس‌ها را به‌هم زده و برای سرویس‌هایی که مزیت رقابتی در مقابل سرویس خارجی ندارند رانت و دوپینگ کرده است. از نظر اصولی هم نمی‌شود با این سیاست موافق بود؛ مردم حق انتخاب و دسترسی آزاد دارند؛ باید این حق را محترم شمرد. نمی‌توان مردم را به اجبار به سرویسی هدایت کرد بلکه باید کمک کرد سرویس‌های بومی نسبت به سرویس‌های خارجی مزیت پیدا کنند. این اتفاق هم با فیلترینگ نمی‌افتد، بلکه دولت باید کار خودش را در توسعه زیرساخت شبکه کشور، توسعه زیرساخت دولت الکترونیک و ارائه پیشخوان‌های برخط و ... پیگیری کند.

فاطمه شهدوست

فرهنگ و هنر