اندروید ایرانی از راه می‌رسد

اندروید به اندازه کافی ناامن است
اولین سوال این است که چرا اندروید ایرانی؟ آذری جهرمی، وزیر ارتباطات در خصوص دلیل انتشار اندروید ایرانی این‌گونه توضیح داده که این سیستم‌عامل مانند یک جاده یک‌طرفه برای کاربران ایرانی است. جایی که می‌توانند بدون محدودیت به همه سرویس‌ها و نرم‌افزار‌ها دسترسی داشته باشند، اما دیگر گوگل قادر به دستکاری گوشی کاربران نخواهد بود و نمی‌تواند به‌صورت سلیقه‌ای نرم‌افزار‌های خاصی را از تلفن همراه آنها حذف کند. تا اینجای کار به نظر جذاب می‌آید، اما تاکنون مهم‌ترین نرم‌افزار‌هایی که توسط گوگل از گوشی‌های هوشمند حذف شده‌اند، پوسته‌های فارسی تلگرام بوده که وزارت اطلاعات چند‌بار به ناامن بودن آنها اشاره کرده بود و حتی در بیانیه‌ای که دی ۹۶ منتشر شد، اعلام کرد امنیت این پوسته‌ها را تأیید نمی‌کند.
غیر از اینها، نرم‌افزار فارسی‌زبان شاخص دیگری از سوی گوگل حذف نشده و دیگر اپ‌های ایرانی که از دسترس کاربران به‌صورت موقت خارج شده بودند، مربوط به شرکت اپل و گوشی‌های آیفون بوده است.
حتی اگر دلیل این باشد باز هم به نظر نمی‌رسد راهکار سیستم‌عامل داخلی مناسب باشد، چراکه همین حالا نیز می‌توانید با خاموش کردن گوگل پروتکت سیستم‌عامل اندروید یا روت کردن گوشی خود از این اپ‌ها یا هر اپ حذف شده دیگری از سمت گوگل استفاده کنید، اما مساله این است که این کار امنیت شما را به‌شدت کاهش می‌دهد.
نکته این است که سیستم‌عامل اندروید همین حالا هم سیستم‌عامل امنی به حساب نمی‌آید و بالاترین آمار بدافزارها را بین سیستم‌عامل‌ها دارد. حال وقتی قرار باشد سپرهای امنیتی موجود را هم بردارید دیگر سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.

رهایی از محدودیت‌ها؟
نکته دیگری که در صحبت‌های وزیر ارتباطات قابل توجه است، اشاره به سلیقه‌ای برخورد کردن گوگل با نرم‌افزارهای موجود در گوشی‌های هوشمند است. آذری جهرمی در خصوص حذف پوسته‌های تلگرام می‌گوید: «آیا گوگل در خصوص بدافزارهایی که با نصب روی تلفن همراه، تحت عنوان ستاره مربع‌ها و خدمات ارزش افزوده جیب مردم و نیز اطلاعات آنها را هم سرقت می‌کند، همین برخورد را می‌کند؟ سیاست حفاظت از داده‌ها باید همواره مورد احترام باشد و نه سلیقه‌ای.»
این صحبت به این معنا است که اندروید ایرانی قرار است جلوی فعالیت یکسری نرم‌افزار را بگیرد.
جلوگیری از بدافزارهای ستاره‌مربعی اتفاق بسیار خوبی است و می‌تواند جلوی کلاهبرداری‌های میلیاردی این اپ‌ها را بگیرد، اما تاکنون شاهد فیلتر شدن بعضی از سرویس‌های خارجی از طرف ایران هم بوده‌ایم. همین مساله این شائبه را به وجود می‌آورد که اندروید ایرانی قرار است راهی برای مسدود کردن این سرویس‌ها هم باشد. فرض کنید شما با سیستم‌عاملی سروکار دارید که برخی اپ‌ها از جمله شبکه‌های اجتماعی روی آن کار نخواهد کرد.
در پاسخ به این شائبه حمید فتاحی، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت می‌گوید اندروید ایرانی هدفی برای محدودیت نصب برنامه‌های خارجی ندارد، بلکه برای حمایت از کسب‌وکارهای داخلی ایجاد شده است.
پتنت، کپی‌رایت و دیگر رفقای بی‌اهمیت
سیستم‌عامل اندروید یک سیستم‌عامل متن‌باز است، به شکلی که هر توسعه‌دهنده‌ای می‌تواند روی آن کار کند و یک نسخه اختصاصی از آن را توسعه دهد. یکی از دلایلی که سیستم‌عامل اندروید را ناامن کرده، همین متن‌باز یا اپن‌سورس بودن آن است. همین حالا هم بیشتر شرکت‌های تولیدکننده گوشی‌های اندرویدی، یک نسخه اختصاصی شده اندروید را برای کاربران خود توسعه می‌دهند. حتی شرکت‌های متفرقه‌ای مانند سیانوژن، اندرویدهای اختصاصی مستقلی برای کاربران تلفن‌های همراه توسعه می‌دهند.
ماجرای اندروید ایرانی هم شبیه همین است؛ یک اندروید اختصاصی برای کاربران ایرانی که شاید بعضی محدودیت‌های گوگل از روی آن برداشته شده باشد، زبان فارسی که همین حالا هم روی اندروید هست به آن اضافه شده باشد و شاید حتی چند نرم‌افزار ایرانی پیش‌فرض روی آن.
اما آیا می‌شود نام این سیستم‌عامل را اندروید ایرانی گذاشت؟ پس قوانین کپی‌رایت و پتنت‌هایی که گوگل برای سیستم‌عامل خود ثبت کرده یا حتی خریده کجا می‌رود؟ این مساله حتی با وجود متن‌باز بودن اندروید هم توی چشم می‌زند. پیش از این شرکت‌های دیگری مانند سامسونگ، هوآوی و موزیلا هم برای عرضه سیستم‌عامل اختصاصی تلاش کرده‌اند، اما هیچ کدام از نام‌هایی مانند اندروید سامسونگ، فایرفاکس یا هوآوی استفاده نکرده‌اند. شاید بهتر بود از این تلاش دانشجویان دانشگاه شریف با عنوان «نسخه ایرانی اندروید» یا «توسعه نسخه اختصاصی اندروید برای کاربران ایرانی» یاد می‌شد.

فقط روی گوشی‌های ایرانی؟
آن‌طور که مدیرعامل شرکت جی‌ال‌ایکس، تولیدکننده داخلی گوشی هوشمند گفته این شرکت اولین میزبان اندروید ایرانی خواهد بود و قرار است تا شهریور تلفن همراه جدید جی‌ال‌ایکس با نام «آریا مینی» با همکاری وزارت ارتباطات و مجهز به سیستم‌عامل اندروید ایرانی عرضه شود. حمید سعیدی، مدیرعامل جی‌ال‌ایکس مهم‌ترین تفاوت این سیستم‌عامل با اندروید گوگل را در این می‌بیند که نرم‌افزار‌ها در اندروید ایرانی دیگر تحت سرویس Google Play Services اجرا نمی‌شوند و سرویس داخلی دیگری جایگزین آن شده است. اما این به آن معنا نیست که اپ‌های گوگل مانند Maps، جیمیل و … در دسترس نخواهند بود و اپ‌های گوگل هم روی اندروید ایرانی قابل دسترس است.
حالا سوال این است که اندروید ایرانی قرار است فقط روی گوشی‌های ایرانی قابل استفاده باشد؛ آن هم در شرایطی که به ادعای شرکت جی‌ال‌ایکس این شرکت هفتمین برند بازار از لحاظ فروش است؟
مشخص است که عرضه اندروید ایرانی روی گوشی‌های مختلف باید از سمت شرکت تولیدکننده صورت بگیرد و درواقع نمایندگی‌های داخلی این شرکت‌ها، گوشی‌هایی با سیستم‌عامل اندروید ایرانی را وارد بازار ایران کنند. مساله‌ای که به نظر می‌رسد چندان امکان‌پذیر نباشد و شرکت‌هایی مانند سامسونگ، هوآوی، شیائومی، ال‌جی و… به این راحتی‌ها تن به چنین کاری ندهند.

عاقبت پروژه‌های مشابه و لزوم حمایت و اعتماد مردم و مسؤولان
شاید کمتر کسی به یاد داشته باشد، اما چند سال پیش که یکی از محبوب‌ترین توزیع‌های سیستم‌عامل لینوکس، یعنی اوبونتو در حال گسترش بین کاربران این سیستم‌عامل بود، گروهی از دانشجویان دانشگاه شریف، یک توزیع ایرانی از این سیستم‌عامل را با نام لینوکس شریف توسعه دادند. اوبونتو هنوز هم محبوب‌ترین توزیع اندروید است، اما دیگر خبری از آن سیستم‌عامل ایرانی نیست. این سرنوشتی است که برای بیشتر پروژه‌های داخلی رقم می‌خورد. از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌نما، موتورهای جست‌وجوی داخلی تا پیام‌رسان‌هایی که یکی پس از دیگری عرضه شدند. شاید بتوان گفت این تلاش‌ها در جهت افزایش سطح علمی و فناوری کشور است، اما تا امروز در بیشتر پروژه‌های شکست‌خورده، نوآوری خاصی اتفاق نیفتاده است. مثال بارز این ماجرا پوسته‌های ایرانی پیام‌رسان تلگرام بوده‌اند. طلاگرام،‌هات‌گرام و برادران دیگرشان که با وجود بودجه‌های قابل توجه، بدون هیچ دستاوردی به پایان خط رسیدند و تعطیل شدند. امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات در مورد بازار هدف سیستم‌عامل اندروید ایرانی از عددی بین 5/0 تا ۸ درصد بازار اندروید ایران یاد می‌کند؛ میزانی که خوشبینانه یا بدبینانه‌اش نمی‌تواند دردی از کسب‌وکارهای ایرانی دوا کند. به نظر می‌رسد حمایت قوی و همه‌جانبه مسؤولان و اعتماد گسترده کاربران بتواند در این زمینه راهگشا باشد.

آرش جهانگیری