دشتی پر از سر

اینها فقط علائم و نشانه‌های یک بیماری ساده به نام آبله مرغان بود که احتمال واگیر آن برای همه افراد در طول زندگی به‌ویژه در دوران کودکی بسیار بالاست. تاریخ اما گواه است که این نشانه‌ها و تاول‌های چرکین روزی در این سرزمین سر باز کردند و هنوز که سه دهه از آن روز می‌گذرد همچنان بر جسم و روح مردمانی پاک و بی‌نظیر خودنمایی می‌کند. تاریخ شفاهی این سرزمین گویای روزهای وحشت‌زا و جانگداز برای مردمان بی‌دفاع و بی‌گناه شهری است که طی حمله شیمیایی ارتش بعث عراق در ششم تیرماه 66، بیش از 110 نفرشان به شهادت رسیده و بنا بر آمار، هزاران نفر دیگر نیز به دلیل آثار زیانبار گاز خردل با گذشت بیش از ۳۰ سال هنوز تاوان این جنایت نظامی و غیرانسانی را پس می‌دهند.
سردشت شهری از توابع آذربایجان غربی که در نقطه مرزی ایران و عراق واقع است، اولین شهر در دنیا پس از جنگ‌های جهانی است که از چهار نقطه پر ازدحام، بمباران شیمیایی شد. هر چند قبل از آن هم، عراق از این سلاح ضد انسانی، وحشیانه و خصمانه خود استفاده کرده بود و در طول جنگ تحمیلی، ایران را۲۵۲ بار مورد حمله شیمیایی قرار داد، اما سردشت شهری غیرنظامی با مردمانی بی‌دفاع بود که هدف این حمله‌ها قرار گرفت.
در این سال‌ها اما افراد مختلفی کوشیده‌اند گوشه‌ای از این جنایات را به تصویر بکشند و در تاریخ ثبت کنند که بر مردمان این سرزمین چه رفته است؛ مردمانی که جز صبر و استقامت چاره‌ای بر درمان دردهایشان نیافتند. «تاریخ شفاهی بمباران شیمیایی سردشت» اثری است مشترک از علیرضا ملایی توانی و ریزان حکمت، که سال 96 و در آستانه سی‌امین سالگرد این فاجعه و به یاد شهیدان شیمیایی این خطه به نگارش
درآمده است.
این اثر با طرح پرسش‌های کلی و با استفاده از روش مصاحبه، پاره‌ای از مسائل و موضوعات ناشناخته این رخداد را با چند نفر از ناظران این واقعه به گفت‌وگو گذاشته و با گردآوری بخشی از داده‌های خام، دریچه‌ای تازه به‌سوی این موضوع گشوده است. به امید این‌که این داده‌ها بعدها دستمایه پردازش و تحلیل علمی قرار گیرند.
از دیگر کتاب‌هایی که در این باره نوشته شده کتاب «بویی ناآشنا» به قلم حسین محمدیان از جانبازان حملات شیمیایی است. در این کتاب هم به ابعاد مختلف این فاجعه انسانی با ارائه اطلاعات مستند از وقایعی که به شهادت صدها انسان بی‌گناه و مجروحیت و آوارگی هزاران نفر در شهر سردشت منجر شد، پرداخته شده است.
محمدباقر نیکخواه‌بهرامی نیز در کتاب «جنایت جنگی» درباره استفاده از سلاح‌های شیمیایی توسط عراق در جنگ تحمیلی می‌نویسد: «دولت عراق با ارزیابی و مقایسه توانمندی‌های سیاسی، اجتماعی و نظامی خود با ایران، به این اطمینان دست یافته بود که با یک حمله بزرگ برق‌آسا، به همه اهداف نظامی خود در خاک ایران دست می‌یابد و آن‌گاه حکومت ایران، با شکست سنگین روبه‌رو می‌شود... اولین مورد استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی به تاریخ 24 مهر 1359 در جبهه اهواز برمی‌گردد که لشکر 92 زرهی خوزستان آن را اعلام کرد.»
«رابطه زهرآگین» نیز کتاب دیگری است به قلم یوست آر. هیلترمن که در بخشی از این کتاب آمده: «ایران حق داشت به نقض فاحش یکی از اسناد شناخته شده سازمان ملل یعنی پروتکل 1925 ژنو اعتراض کند. ناکامی سازمان ملل در باز داشتن عراق از کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی پیامدهای هولناکی به دنبال داشت و ایران نیز با ظرافت خاصی بر این پیامدها تاکید می‌کرد تا نشان دهد عراق کاربرد جنگ‌های شیمیایی را تشدید کرده است. جالب این‌که رفتارهای عراق به حدی وحشیانه بود که ایران بدون آب و تاب هم می‌توانست آنها را گزارش کند و در مقابل، عراق با انکارهای ناشیانه و بهانه‌تراشی‌های آشکار و با اتکا بر حمایت‌های بین‌المللی با این اتهامات مقابله می‌کرد و در برخی موارد خاص مانند حلبچه هم در این زمینه بسیار زیاده‌روی می‌کرد.»
بمباران شیمیایی سردشت سندی بر مظلومیت کشور ما در جنگ تحمیلی است که عراق و هم‌پیمانان او رقم زدند و مجامع بین‌المللی نیز در برابر آن سکوت کردند. هرچند آثار مستند در این باره کم نیست، اما می‌طلبد آثاری متکی بر سندهای موجود با پرداختی داستانی تولید شود تا درباره جنایت‌های جنگی غرب علیه کشور ما تاریخ بیشتر بداند.

نیلوفر نیلی‌پور

خبرنگار