گره های چارقدِ ایرانی

روی اسب نشسته و ردای بلند روی سرش، ازکنار تاج، روی اسب کشیده. یک تصویر ساده مانند دیگر عکس‌های تاریخی که این بار سندی برای پوششی شبیه به چادر در ایران است؛ زنی که در دل تاریخ ماندگار شد تا تاریخِ اولین پوشش شبیه به چادر، ماندگار شود. چادر یا همان چارقد تاریخچه درازی در فرهنگ ایرانی- اسلامی دارد. تنها تفاوتش با امروز این است که قبل از انقلاب، بیشتر به شکل چادرهای رنگی و کودری بود. آن زمان تنها در مراسم یا مناسبت‌های رسمی، از چادر مشکی استفاده می‌شد. چادر مشکی به شکل امروزی، آرام آرام از یک پوشش خالی و رسمی به یک نماد ایدئولوژیک و دارای هویت و نشانه تغییر شکل داده است.
چادرِ متهم؟
وقتی می‌گوییم چادر مشکی امروز یک نشانه و دارای هویت و پیام است، ناخودآگاه پرتاب می‌شوم به فیلم سینمایی «دست‌های خالی»؛ مریلا زارعی جایی در این فیلم وقتی به عنوان متهم راهی دادگاه است و چادر را به سمتش می‌گیرند، می‌گوید: «قرار نبود لباسِ متهم بشه!» همین دیالوگ گویای تمام کاستی‌ها و خلأهایی است که بعد از این همه سال در حوزه چادر مشکی به چشم می‌خورد. چیزی که مینو اصلانی رئیس بسیج جامعه زنان هم به آن اشاره کرده و گفته است: «لغو الزام پوشش چادر بر سر متهمان زن اتفاق خوبی بود که بعد از سال‌ها تأخیر بالاخره رخ داد.» اما از مشکلات فرهنگی آن که صرف‌نظر کنیم و اگر نادیده بگیریم که در تمام فیلم‌ها و سریال‌ها هرچه زن و دختر معمولا ضعیف و مستمند است، چادر به سر دارد، مشکلات اقتصادی بیشتر خودش را نشان می‌دهد. آن هم در همان مرحله اول یعنی پارچه چادری.
بحران واردات و قاچاق در حوزه پارچه چادری و مشکی، صحبت امروز و دیروز نیست اما شاید امروز بتوان با قاطعیت گفت نزدیک به کل پارچه‌های مشکی که برای دوخت چادر استفاده می‌شود، وارداتی است. یعنی تولید یک پوشش کاملا ایرانی- اسلامی با پارچه‌های خارجی.
مشکل، پارچه‌های وارداتی است
مشکل کجاست؟ یعنی توان تولید چنین پارچه‌ای را نداریم یا عزم ساختش را؟! آن‌طور که محمدصادق مشایخ، رئیس پیشین اتحادیه بنکداران پارچه می‌گوید، توان تولید پارچه چادری صددرصد موجود است. اما مشکل کجاست؟ مشایخ به چاردیواری می‌گوید: «کشوری که دانشکده مهندسی نساجی امیرکبیرش بتواند استراتژیک‌ترین پارچه جهان را تولید کند که یک انسان را از آسمان به زمین با این چتر نجات می‌آورد، خیلی خنده‌دار است که نتواند پارچه چادر مشکی را تولید کند. ما توان تولید این نوع پارچه و پارچه‌های فراتر از این را داریم. مشکل این است که هزاران مصلحت بود که این پارچه‌ها تولید نشود. در صورتی که برای من مسلمان ننگ است که پارچه چادری کشورم را یا چین درست کند یا ژاپن.»
مشایخ می‌گوید: «12 سال قبل بود که دو مهندس گفته بودند قفل رنگ چادر مشکی را هم شکسته‌اند. یعنی مشکل رنگ بود که آن هم حل شد. اما این‌که چرا در این کشور تولید نمی‌شود آن را نمی‌دانم. تاسف می‌خورم که پارچه چادری ما باید رویش نوشته شود «ساخت ژاپن». صد در صد توانایی تولید آن در داخل وجود دارد. ما حتی از هندی‌ها هم در تولید پارچه پیشرفته‌تر هستیم. ما فرهنگ پارچه‌بافی را از زمان هخامنشی داشتیم. من در حوزه ساخت پارچه یک سر سوزن احساس ناتوانی نمی‌کنم.»
وی نزدیک به 17 سال در اتحادیه بنکداران پارچه فعال بوده، این بازار را به خوبی می‌شناسد. چند سال قبل بود که در گفت‌وگویی تاکید کرده بود:«من قبول ندارم که نمی‌توانیم جلوی واردات بی‌رویه و قاچاق کالا را بگیریم. مسؤولان باید موانع و عوامل تاثیر گذار بر خودکفایی ورشد کمی وکیفی پارچه ازجمله واردات غیراصولی وقاچاق را بر طرف کنند. ما بهترین طراح‌ها و تولیدکنندگان را داریم. رنگ و چاپ‌های عالی در کشور داریم. چاپ و تولید پارچه ما بسیار عالی است. ما مشکل تکنیک و استاد و متخصص نداریم. مشکل ما سیل پارچه‌های وارداتی وقاچاق است که این استعدادها را ازبین می‌برد.»
ما می‌توانیم
او هنوز هم معتقد است تمام پارچه‌های چادر مشکی وارداتی است. هرچند بارها تاکید می‌کند توانایی تولید آن در داخل وجود دارد. سوال اینجاست که چرا با وجود این توانایی، هنوز هم پارچه‌های چینی و خارجی جولان می‌دهند.
مشایخ به عنوان یکی از کسانی که به اعتقاد خودش نزدیک به 50‌سال در بازار فعال بوده، می‌گوید: «این‌که چرا پارچه تولید داخل نداریم را باید از کسانی پرسید که تولید نمی‌کنند. باید پرسید چرا در دوره‌ای سه وزارتخانه استراتژیک با هم متحد می‌شوند و در آن زمان این خیانت در صنعت کشور اتفاق می‌افتد، ولی کسی نمی‌تواند جلوی آنها را بگیرد. حتی مجلس هم هنوز نتوانسته آن را حل کند. اشکال کار ما در مدیریت صنعت است.» این فعال بازار پارچه می‌گوید: «باید پرسید چرا کارخانه‌های نساجی ما به سرعت در حال تعطیل شدن هستند. من این را می‌دانم که در این کشور توان ساخت هرگونه پارچه‌ای هست. حتی به نظرم ورود پارچه خارجی حرام است. این‌که تمام بازار ما را اجناس چینی فرا گرفته باشد مایه ننگ است، چه برسد به این‌که بحث قاچاق باشد.» صحبت‌های او درست همان نقطه‌ای است که نیاز به فکر بیشتری از سوی مسؤولان دارد. اگر قرار باشد روزی به چادر به‌عنوان امانتِ مادر سادات افتخار کنیم، باید از همین امروز فکری به حال آن کرد.

مشایخ:باید پرسید چرا کارخانه‌های نساجی ما به سرعت در حال تعطیل شدن هستند. من این را می‌دانم که در این کشور توان ساخت هرگونه پارچه‌ای هست. حتی به نظرم ورود پارچه خارجی حرام است. این‌که تمام بازار ما را اجناس چینی فرا گرفته باشد مایه ننگ است، چه برسد به این‌که بحث قاچاق باشد

سال مبدا واردات میزان
1397 چین، ترکیه، ژاپن 127 میلیون دلار
1396 امارات، چین 120 میلیون دلار
1395 امارات، کره جنوبی 125 میلیون دلار
1394 امارات، کره جنوبی 72 میلیون دلار
1393 امارات، کره جنوبی، چین، پاکستان، ترکیه 93 میلیون دلار
1392 امارات، کره جنوبی، چین 130 میلیون دلار

سپیده اشرفی