دامداری در دام افزایش هزینه‌ها

با توجه به نامگذاری سال ۹۸ به نام رونق تولید، برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی در جهت حمایت از تولیدکنندگان دام چیست؟
خوشبختانه و با درایت کامل مقام معظم رهبری سال ۹۸ به نام سال رونق تولید نام گذاشته شد، واژه تولید که در چندساله اخیر مورد تاکید ایشان قرار دارد شاه‌کلید حل مشکلات اقتصادی و توسعه و آبادانی کشور تلقی می‌شود. هر کشوری که در دنیا به توسعه و رفاه نائل شده، بدون شک از مسیر رونق تولید به این مهم دست یافته است، بنابراین به نظر می‌رسد اگر این شعار را سرلوحه امور قرار دهیم می‌توانیم حداقل معیشت تمام مردم را نیز تأمین کنیم.
به همین جهت در چند سال اخیر و حتی در سال‌های رکود اقتصادی، وزارت جهاد کشاورزی رونق تولید را در اولویت امور خود قرار داده است و می‌توان گفت که جزو معدود بخش‌هایی که همیشه روبه پیشرفت بوده است. به همین دلیل توانسته‌ایم در زمینه کشاورزی و تأمین امنیت غذایی در بسیاری از محصولات اساسی خودکفا شده و در برخی محصولات نیز صادرات به کشورهای دیگر داشته باشیم.
اکنون مهم‌ترین حمایتی که دولت می‌تواند از بخش تولید دام و طیور داشته باشد، چیست؟
بزرگ‌ترین حمایتی که نظام جمهوری اسلامی ایران از سیستم دامپروری کشور انجام داده و می‌دهد، تأمین نهاده‌ها با ارز ترجیحی یا دولتی و یا به اصطلاح دلار ۴۲۰۰ تومانی است. متاسفانه با توجه به شرایط اقلیمی کشور تا به امروز بخش عظیمی از نهاده‌های دام و طیور از خارج تأمین می‌شود، بنابراین وقتی این نهاده‌ها با ارز دولتی وارد می‌شود به نوعی حمایت از تولید داخلی است.
شما می‌گویید اختصاص دلار 4200 تومانی برای واردات نهاده‌های دامی، مهم‌ترین حمایت از بخش تولید بوده است؛ اما تولیدکنندگان می‌گویند مجبورند نهاده‌های دام موردنیازشان را با نرخ آزاد خریداری کنند. پس نهاده‌های وارداتی با دلار ۴۲۰۰ تومانی کجا توزیع می‌شود؟
برخی واردکنندگان برای تأمین و انتقال ارز اختلالی داشتند و حتی برخی از آنها ممکن است در عرضه به‌موقع نهاده‌ها به میزان کافی سوءاستفاده کرده باشند؛ برخی هم به عنوان مخل اقتصادی به عنوان واسطه‌گر وارد می‌شوند و نهاده‌ها را با قیمت‌های مصوب خریداری می‌کنند و با نگهداری و احتکار در سیستم عرضه خلل ایجاد می‌کنند. این مسائل موجب افزایش قیمت این محصولات در بازار می‌شود. به همین دلیل در یک ماه اخیر وزیر جهاد کشاورزی دستورالعملی ابلاغ کرد که تمامی واردکنندگان موظفند تمامی نهاده‌های وارداتی را تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها عرضه کنند.
از سوی دیگر، وضعیت بازار نشان می‌دهد که دلار ۴۲۰۰ تومانی به علت نبود نظارت بر توزیع، سودی به حال مردم یعنی بخش مصرف‌کننده نداشته است.
به هر حال این حمایت عمدتا به نفع تولیدکنندگان و واردکنندگان است، از بعد تولیدکنندگان اگر حتی این نهاده‌ها به جای ارز ترجیحی با ارز نیمایی وارد می‌شد، هزینه‌های تولید به دو برابر افزایش می‌یافت به همین دلیل تولیدکننده نقدینگی در اختیار نداشت تا به واردات آن مبادرت ورزند.
در سال ۹۷ جهت تولید دو میلیون و 400 هزار تن گوشت مرغی موردنیاز کشور نزدیک به یک میلیارد و 300 میلیون قطعه جوجه پرورش داده‌ایم که هرکدام از این طیور اگر پنج کیلو دان مصرف کنند نیاز به 5/6 میلیون تن ذرت و سویا وجود داشت؛ به عبارت دیگر هر کامیون ذرت برای دامدار 39 میلیون تومان هزینه برمی‌دارد اما اگر به جای ارز ترجیحی ارز نیمایی به آن اختصاص یابد باید تولیدکننده 80 میلیون تومان هزینه کند.
اما از دید مصرف‌کننده طبیعتا وقتی قیمت نهاده‌های دامی افزایش یابد به‌تبع آن قیمت مرغ نیز افزایش می‌یابد و مردم در تأمین آن دچار مشکل می‌شوند و از طرف دیگر با افزایش قیمت، خرید کمتر می‌شود و به تبع آن تولید کمتر شده و دوباره تولیدکننده متضرر می‌شود.
اگر کاهش تولید نداشتیم، پس دلیل افزایش چند برابری قیمت گوشت قرمز چه بود؟
نرخ ارز در سال گذشته نوسان زیادی داشت و فاصله نرخ دلار در برابر ریال چند برابر شد که افزایش کشش صادرات برخی محصولات را در پی داشت. خوشبختانه به غیر از گوشت قرمز که در تولید محدودیت داریم و بخشی از آن را وارد می‌کنیم در دیگر محصولات همچون گوشت مرغ، تخم‌مرغ ولبنیات، از لحاظ کیفیت و تناژ تولید توان صادراتی داریم. بخشی از قیمت گوشت قرمز هم حباب است به طوری که اگر قیمت دام زنده 40 هزار تومان هم باشد قیمت گوشت قرمز برای مصرف‌کنندگان باید بین ۸۰ تا 83 هزار تومان محاسبه شود؛ بنابراین عرضه این محصول با رقمی بیش از نرخ مذکور گران‌فروشی است که البته بخشی از این موضوع به واسطه‌گری برمی‌گردد که باید جلوی آن با کنترل و نظارت توسط دستگاه‌های نظارتی و قضایی گرفت.
با توجه به وابستگی بالای نهاده‌های دام و طیور به واردات، برای خودکفایی در تولیدات دامی چه برنامه‌های دارید؟
تا پیش از این نظام دامپروری کشور با توجه به جمعیت کشور بر مبنای همان سیستم معیشتی (از نظر ژنتیکی و محیطی) صورت می‌گرفت. ولی با افزایش جمعیت کشور و افزایش سرانه مصرف گوشت قرمز کشور به بیش از ۱۲ کیلوگرم برای هر ایرانی به نظر می‌رسد این سیستم دیگر جوابگوی نیازهای کشور نباشد به طوری که هم‌اکنون کشور هر ساله بین صد تا 150 هزار تن به واردات گوشت قرمز نیازمند است.
همان‌طور که آمار نشان می‌دهد در یک دهه اخیر سرانه مصرف گوشت قرمز از ۱۱کیلوگرم در سال به ۱۲کیلوگرم در سال افزایش یافته است. به این آمار، باید میزان افزایش جمعیت را هم اضافه کرد؛ یعنی نسبت به یک دهه قبل، حجم تقاضای کل گوشت قرمز افزایش چشمگیری یافته است.
مراتع کشور نیز به‌جز سال جاری عمدتا خشک و نیمه‌خشک هستند، درنتیجه این مراتع ظرفیت افزایش تولید دام را ندارند، علاوه بر این راه می‌توان جمعیت دام را پایین آورد که این خودش ضد تولید بود و تولید گوشت قرمز پایین می‌آید.
اگر جمعیت و میزان سرانه مصرف کشور افزایش یابد طبیعتا به میزان بیشتری واردات نیازمندیم بنابراین باید یا شرایط محیطی پرورش دام یا شرایط ژنتیک آنها را اصلاح کنیم، به همین دلیل برای خودکفایی در تولید گوشت قرمز با کمک سازمان اقتصادی کوثر اصلاح ژنتیک برخی از این دام‌ها و اصلاح محیط پرورشی (از باز به بسته) آنها را در پیش گرفته‌ایم.
مزیت دام‌های اصلاح‌شده نسبت به دام‌های بومی چیست؟
شرایط محیطی طی سال‌های متمادی ثابت کرده است زادآوری دام‌های ایرانی پایین است، یعنی در هر سال به ازای هر صد رأس گوسفند ۷۰ بره به دنیا می‌آید، این در حالی است که هزینه‌های تولید و پرورش هر سال افزایش می‌یابد و مراتع به‌جز سال جاری جوابگوی دام‌ها نبوده است به همین دلیل به نظر می‌رسد تولید دام‌های ایرانی به صرفه و اقتصادی نیست.
دام‌های اصلاح نژاد شده مدیترانه‌ای به ازای هر گوسفند دو بره تولید می‌کنند، البته چون این نژادها حساس است مجبوریم تغذیه دستی انجام دهیم، به همین دلیل قصد نداریم کل سیستم دامداری کشور با 46 میلیون رأس را از گوسفندان و دام‌های اصلاح نژاد شده تشکیل دهیم بلکه هدفمان این است که در بخشی از سیستم پرورش دام کشور به میزان خودکفایی در تولید گوشت قرمز اصلاح نژاد انجام دهیم.
زادآوری و تولید مثل دام‌های اصلاح نژاد شده بالاست و چربی کمتری داشته و حتی سرعت رشد بسیار بالایی دارند. به همین دلیل قصد داریم ترکیب نژادی بین این دام‌ها با دام‌های بومی در کشور صورت دهیم. ولی در مناطق عشایری که دام‌های چابکی دارند به هیچ‌وجه این ترکیب صورت نمی‌گیرد و تنها در مکان‌هایی که نگهداری دام در سیستم بسته امکان‌پذیر است توسعه این نژادها توصیه می‌شود و به آن نیز تسهیلاتی داده می‌شود.
با توجه به آمار شما در افزایش تولید گوشت قرمز در سال گذشته و افزایش واردات، پس چرا معضل صفی شدن گوشت قرمز ایجاد شد؟
صف‌های مردمی گوشت قرمز در سال گذشته عمدتا به دلیل تفاوت قیمت گوشت داخلی و وارداتی بود و یارانه اختصاص داده‌شده به گوشت وارداتی در آن نقش اصلی را ایفا می‌کرد که البته جلوی آن نیز از اواخر سال گذشته گرفته شد چون از این پس گوشت‌ها با ارز نیمایی وارد می‌شود.
یکی از عللی که درباره گرانی گوشت قرمز بیان‌شده، قاچاق دام زنده به کشورهای همسایه است. جهت کنترل قاچاق دام، معاونت امور دام چه برنامه‌های را در دستور کار قرار داده است؟
راه منطقی جلوگیری از قاچاق دام این است که حرکت و جابه‌جایی دام، کنترل‌شده باشد. البته با توجه به سیستم دامداری کشور و عشایری بودن برخی از این دامداری‌ها اساسا باید جابه‌جایی صورت می‌گرفت که در بهمن سال گذشته هیات وزیران با مصوبه‌ای جابه‌جایی هرگونه دام را به اخذ مجوز از سازمان دامپزشکی در مبدأ و مقصد موظف کرد به همین دلیل جلوی بخش عمده‌ای از قاچاق گرفته شد.
علاوه بر این دامداران موظف شده‌اند موجودی تمام دام‌های خود را به دامپزشکی اعلام کنند و دام‌ها شماره‌گذاری و هویت دار شوند، البته در سال‌های گذشته این امر صورت می‌گرفت ولی با مصوبه هیات وزیران سایتی در این زمینه راه‌اندازی شده و قرار است معاونت امور دامی وزارت جهاد با سازمان‌های دامپزشکی و عشایری کشور تفاهم‌نامه‌ای را به امضا برساند تا این امر از رسمیت بیشتری برخوردار شود.

آمار تولید محصولات دام و طیور کشور در ۱۰ سال اخیر (ارقام به هزار تن)

وضعیت تولیدات دامی در سال ۹۷ به چه صورتی بوده است؟
رضایی:‌در سال ۹۷ نزدیک به 895 هزار تن گوشت قرمز، 10میلیون و 733 هزار تن شیر خام، 2 میلیون و 333هزار تن گوشت مرغ، 903 هزار تن تخم‌مرغ، 89 هزار تن عسل، ۳٫۳ هزار تن گوشت شترمرغ، 29 هزار تن گوشت بوقلمون و 980 هزار تن پیله تر کرم ابریشم تولید شد.
برای سال ۹۸ هم در مورد کل صنعت دامپروری پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که ۶ تا ۷ درصد در بخش‌های مختلف این صنعت همچون گوشت مرغ، تخم‌مرغ، شیر، عسل و پیله با رشد تولید مواجه باشیم البته در مورد افزایش تولید گوشت قرمز محاسباتمان ادامه دارد و به زودی اعلام می‌کنیم.
البته در مورد گوشت قرمز هم با توجه به نزولات آسمانی در ماه‌های اخیر و سرسبزی مراتع انتظار می‌رود با کاهش هزینه تولید و زادآوری بالای دام‌های کشور (گوسفند و بز) شاهد افزایش تولید خوبی در این زمینه هم باشیم.
همانطور که آمار رسمی نشان می‌دهد در سال گذشته حتی در تولید گوشت قرمز هم افزایش تولید داشتیم.
برای تأمین نیاز کشور 160 هزار تن گوشت قرمز و هفت هزار تن تخم‌مرغ از محل واردات تأمین می‌شود.
در سال ۹۶ شاهد تولید 835 هزار تن گوشت قرمز در کشور بودیم که در سال ۹۷ این میزان به 895 هزار تن افزایش یافت؛ بنابراین در سال گذشته با کاهش تولید گوشت قرمز مواجه نبودیم.

آمار سرانه مصرف محصولات دامی در ایران (کیلوگرم در سال)

امین محمودی

اقتصاد