وقتی شهرداری از بهار جامی‌ماند

رنگ و بوی نوروز، شعبان، محرم یا رمضان به شهر دادن البته که هزینه دارد و کسی منکرش نیست، ولی این هزینه‌ها نباید مانع اجرای طرح‌های این‌چنینی شود و حرف ما همین است، برای همین می‌رسیم به درستی انتقادها ازاین که تهران یا کامل بوی مناسبت‌ها را نمی‌گیرد یا اگر می‌گیرد خیلی دیر می‌گیرد.
اصلا مدیریت شهری ما معمولا دقیقه نودی است، مثل همه سال‌هایی که بر تهران گذشته و کارگران فضای سبز پایتخت تازه یکی دو روز مانده به تحویل سال دست به بیل و بیلچه می‌شوند و گل می‌کارند و اگر پیمانکار همتی داشته باشد آب می‌گیرند درجوی‌های لجن گرفته. امروز اول رمضان است و دیروز قرار بود نخستین روز ماه مبارک باشد ولی پایتخت خیلی دیرجامه رمضانی پوشید آنقدر که حجت نظری از تریبون شورای شهر به این وضعیت واکنش نشان داد و ما را مقایسه کرد با بقیه کشورهای اسلامی که شهرهایشان خیلی زودتر حال و هوای رمضانی می‌گیرند.
شهر یک محیط زنده است پس مثل یک آدم زنده که نفس می‌کشد و جنب و جوش دارد باید پویا باشد و به همه اتفاقات واکنش نشان دهد، نه این که مثل یک آدم سِر شده برایش فرقی نداشته باشد امروز چه روزی است یا قرار است چه بشود، این واکنش نیز باید خیلی تند و سریع و به‌موقع باشد وگرنه می‌شود مصداق ضرب‌المثلی که می‌گوید رخت بعد از عید برای سر منار خوب است.
یک رمضانِ شعبانی
با این حال همه کسانی که در سازمان زیباسازی شهرتهران به نوعی برای مناسبتی کردن چهره شهر مسؤولیت دارند از عملکرد خود دفاع می‌کنند. اولی برزین ضرغامی، رئیس این سازمان است که گفته بیش از 150 سازه تبلیغاتی تجاری برای اکران طرح‌های فرهنگی ماه رمضان اختصاص یافته، دومی کیانوش غریب‌پور، عضو کمیته گرافیک این سازمان است که از اکران42 اثر گرافیکی رمضانی درتهران خبرداده و سومی تقی احمدی، مدیر تبلیغات فرهنگی سازمان زیباسازی است که در گفت‌وگو با جام‌جم دفاعی تمام‌قد از عملکردش داشت و انتقادها را بی‌انصافی دانست. او دیروز آمارش را به روز کرد و گفت که به پا قدم ماه رمضان، 200‌تابلوی عرشه پل و بیلبورد، 300 تابلوی پرتابل و 12 تلویزیون و نمایشگر شهری برای این ماه آماده شده‌اند و پیام‌ها و تیزرهای مناسب ماه مبارک را عرضه می‌کنند که در 150 نقطه شهر در معرض دید عموم قرار دارند.
ما از احمدی پرسیدیم پس چرا در پایتخت این حس به آدم دست می‌دهد که شهر رنگ و بوی رمضانی ندارد که شنیدیم شاید ما و دیگران جزئی از مردمی هستیم که یا این تابلوها در مسیر رفت و آمدمان نیست یا اگر هست بدون این که نگاهی به آنها بیندازیم از کنارشان رد می‌شویم. احمدی البته حدس دیگری هم زد و گفت چون امسال در بیلبوردها و پرتابل‌ها سیاست این بوده که کلید واژه‌های خطبه شعبانیه با لوگوی شهر رمضان درج شود حتما عده‌ای اینها را دیده‌اند و درک نکرده‌اند که مربوط به ماه رمضان است!
ما دوباره پرسیدیم چرا سازمان زیباسازی این همه دیر دست به کار آماده‌سازی شهر شده که باز شنیدیم نه‌تنها دیر نشده بلکه معنی استقبال از رمضان این نیست که از یک هفته قبل همه طرح‌ها اجرا شود بلکه همین که 30‌درصد کار انجام شده باشد پیشواز اتفاق افتاده است.
وقتی این مقام مسؤول داشت این توضیحات را ارائه می‌داد یاد گفته‌های مرحوم هاشمی شاهرودی، رئیس فقید دستگاه قضا افتادیم که همیشه درکسوت قاضی القضاتی می‌گفت احساس امنیت از خود امنیت مهم‌تر است، یعنی اگر امنیت باشد ولی حس امنیت نباشد مثل این است که بیلبورد نصب شده است ولی حس بودن بیلبورد و تغییر چهره شهر به بیننده دست نمی‌دهد.
توقف در بیلبورد
بیایید فرض کنیم تهران سراسر بیلبورد و پرتابل و نمایشگرهای غول‌پیکر است و همه‌شان در ماهی مثل رمضان جمله‌های قشنگ و تیزرهای خاص نمایش می‌دهند. بگذریم که پلیس راهور اساسا مخالف بیلبوردها و تلویزیون‌های شهری است و آن را مترادف با تصادف می‌داند ولی فرض می‌کنیم شهرداری دراین بخش سنگ تمام گذاشته و تصادفی هم به خاطرش اتفاق نمی‌افتد. دراین حال بازهم برخی کارشناسان شهری مثل محمدعلی پورنیا معتقدند سازمان زیباسازی حق مطلب را کامل ادا نکرده چون زیباسازی‌های فرهنگی و مناسبتی فقط به تهیه بیلبورد و پخش تیزر خلاصه نمی‌شود. او‌به ما می‌گوید مشکل شهرداری‌ها از جمله تهران این است که در یک فضای قالبی وکلیشه‌ای کار می‌کنند و در یک روال همیشگی چند جمله یا کلمه را بنر کرده و در سراسر شهر پخش می‌کنند درحالی که زیباسازی نمودهای گوناگونی دارد و می‌شود به آنها تنوع داد. پورنیا می‌گوید اتفاقا در شهری مثل تهران چنین پتانسیلی وجود دارد چون در نوروز نشان داده شد که می‌شود تخم‌مرغ‌های رنگی را در شهر گذاشت یا در میادین سفره هفت‌سین چید یا از مردم خواست تخم‌مرغ‌های سفید را رنگ کنند و به این ترتیب آحاد مردم را به مشارکت دعوت کرد. او پاسخ آنهایی را هم که می‌گویند مناسبتی کردن چهره شهر هدر دادن سرمایه‌هاست، می‌دهد و می‌گوید وقتی ما کشوری اسلامی هستیم باید چهره شهرمان نیز اسلامی و ایرانی باشد، چه وقتی شهر می‌سازیم، چه وقتی معماری می‌کنیم و چه زمانی که داریم شهر را برای آیین ملی یا مذهبی آماده می‌کنیم.

جای‌خالی سازمان‌های مردم‌نهاد

دکتر مجید صفاری‌نیا روان‌شناس اجتماعی

طراحی محیط شهری برای مناسبت‌های خاص ملی یا مذهبی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند حال و هوای آن اتفاق را به شهر و شهروندانش تزریق کند. اما در این زمینه، وظیفه مدیریت شهری ایجاب می‌کند با استفاده از رنگ‌ها، شعارها و نمادهای ویژه برای ایام خاص، شهر را در ایامی مثل ماه مبارک رمضان و نوروز تزئین کند و شهروندان را از حس و حال این روزها بی‌نصیب نگذارد.
البته روال رایج در کشور ما نیز این است که در مناسبت‌های گوناگون، شهرداری‌های شهرهای مختلف به‌خصوص کلانشهرها با استفاده از روش‌هایی مثل نصب بیلبورد، یا آذین‌بندی اقداماتی در این زمینه انجام می‌دهند. اما با نگاهی به این کارها می‌توان گفت ظرفیت‌هایی در کلانشهرهای ما برای نشاط اجتماعی به بهانه مناسبت‌های خاص وجود دارد که تا‌کنون کمتر به آن توجه شده است.
در این باره می‌توان به کمبود محل‌هایی ویژه دور هم جمع شدن شهروندان برای برگزاری رویدادهایی مثل جشنواره‌های خیریه در کلانشهرهای ما اشاره کرد. این در حالی است که اگر مدیران شهری در ایامی مثل ماه مبارک رمضان مثلا در بوستان‌های بزرگ شهرها مکان‌هایی را برای برگزاری این رویدادها تدارک ببینند، هم حال و هوای این ایام در شهر جاری می‌شود و هم عواید حاصل از این برنامه‌ها گرهی کوچک از مشکلات نیازمندان باز خواهد کرد. همچنین مسؤولان مدیریت شهری کلانشهرهای کشور می‌توانند در این ایام، نمایشگاه‌هایی را برای عرضه تولیدات فرهنگی و هنری مناسبتی در سطح شهر برپا و با اجرای برنامه‌های هنری مردم را با آیین‌ها و مناسک ماه‌رمضان بیشتر آشنا کنند.
البته به نظر می‌رسد مدیریت شهری کلانشهرهای ما در مجموع این تلاش را دارند که در مناسبت‌هایی خاص مثل رمضان و نوروز شهر حس و حال خوبی داشته باشد. اما این طور احساس می‌شود که در گذشته بیشتر این برنامه‌ها در سطح کلانشهرهای ما اجرا می‌شد و امروز کمتر شده است که شاید این اتفاق بی‌ارتباط با مشکلات اقتصادی امروز کشور و کاهش منابع مالی شهرداری‌ها نباشد.
اما بهتر است شهرداری در صورتی که کمبود منابع دارند، در این شرایط برای برگزاری این برنامه‌ها از خود مردم استفاده کنند. مثلا مدیریت این رویدادها را به سازمان‌های مردم‌نهاد، اتحادیه‌های صنفی و شورایاری‌های محلات واگذار کنند و با کمک این تشکل‌های مردمی بتواند ضعف مالی خود را در اجرای طراحی محیطی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی و هنری در مناسبت‌های خاص جبران کنند.

مریم خباز

جامعه