تهدید فرصت‌ساز

این در حالی است که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا روز گذشته در کنفرانس خبری اعلام کرد آمریکا دیگر استثنائی برای واردکنندگان نفت ایران در نظر نخواهد گرفت و هرگونه خرید نفت از ایران باید به صفر برسد. همچنین وزیر خارجه آمریکا در بخشی از سخنان خود به این نکته اشاره کرد ایالات‌متحده، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، با همکاری دوستان و متحدان خود، متعهد به تضمین عرضه کافی نفت به بازار جهانی است.
آنچه آمریکا به دنبال آن است قطع صادرات نفت ایران و همچنین افزایش حداقلی قیمت جهانی نفت است. تحقق این هدف در حال حاضر به پارامترهای مختلفی بستگی دارد. نخستین موضوع تولید نفت ونزوئلا و لیبی است که به دلیل تنش‌های داخلی با کاهش همراه شده است. عامل دوم توانایی افزایش عرضه نفت از طریق دو کشور عربستان و امارات و همچنین افزوده شدن ذخایر استراتژیک آمریکا به بازار است. عامل سوم، همراهی کشورهای مصرف‌کننده نفت یعنی چین، هند، ژاپن و ترکیه با آمریکا به دلیل افزایش قیمت نفت است. البته عوامل دیگری مانند ثبات امنیتی غرب آسیا و سهولت در صادرات نفت خام منطقه نیز در این امر دخیل است.
اما جدای از این عوامل تأثیرگذار در میزان صادرات نفت خام، دولت باید به‌جای ایفای نقش منفعلانه و منتظر ماندن برای تمدید معافیت‌های فروش نفت، برای فروش نفت خام به کشورهای چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه فعالانه تلاش کند. ازآنجا که نقش آمریکا در اعلام معافیت خرید نفت ایران توسط کشورهای آسیایی صرفا آمرانه است و تنها مکانیسم آمریکا برای بازدارندگی کشورها ساختار مالی دلار و جریمه کردن پالایشگاه‌هاست، می‌توان با اقداماتی فعالانه تحریم‌های نفتی را بی‌اثر کرد. از طرفی دیگر با توجه به تمایل کشورهای واردکننده انرژی همچون چین و هند به تنوع سبد انرژی و همچنین پایین نگه داشتن قیمت نفت، در صورت اقدامات صحیح، صادرات نفت ایران کاهش چشمگیری نخواهد داشت. هر چند اعمال تحریم و عدم معافیت‌ها توسط آمریکا صورت می‌گیرد، ولی اجرای موفقیت‌آمیز آنها بسیار وابسته به اراده سیاسی کشورهای واردکننده نفت از ایران و سطح مذاکرات راهبردی ایران با آنهاست که لزوماً می‌تواند در راستای اراده سیاسی آمریکا نباشد.
از اقدامات فعالانه‌ای که دولت باید برای بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی از آن استفاده کند می‌توان انعقاد قرارداد پیمان پولی چندجانبه با کشورهای خریدار نفت، حضور فعال بخش خصوصی در فروش نفت و تبدیل نفت به فرآورده و صادرات فرآورده به‌جای نفت خام اشاره کرد. مثلا برای انعقاد قرارداد پیمان پولی چندجانبه، لازم است وزارت خارجه، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد دارایی با کشورهای واردکننده نفت وارد مذاکره شوند. همچنین برای تثبیت صادرات نفت خام، ضروری است وزارت نفت و خارجه از یک‌سو با کشورهای واردکننده نفت ایران وارد مذاکره شوند و از طرف دیگر با استفاده از بخش خصوصی، نفت ایران را صادر کنند. همچنین مجلس شورای اسلامی نیز می‌تواند با تصویب هر چه سریع‌تر طرح افزایش ظرفیت صنعت پالایشی کشور با استفاده از سرمایه مردمی و تقویت صنعت پالایش، کشور را از وابستگی به صادرات نفت خام و به‌تبع آن تحریم نفت نجات دهد. این راه‌حل کارشناسی بخشی از اقداماتی است که دولت باید انجام دهد و تهدید را به فرصت تبدیل کند.

دکتر محمدرضا اکبری

مدیر گروه نفت اندیشگاه تحلیل‌گران انرژی