زیر سقف پوشالی

وقتی دو سال قبل پلاسکو فروریخت بیش از یک هفته طول کشید تا فقط آواربرداری انجام شود حالا کمی فکر کنید اگر حادثه ای با مقیاس بزرگ‌تر در شهر رخ دهد اصلا مدیریت شهری با وجود این تعداد ساختمان پرخطر توان مدیریت چنین بحران عظیمی را دارد؟ گرچه بعد از حادثه پلاسکو مدیران شهری و ملی شعار ایمن‌سازی سر‌دادند، اما بعد از مدتی مدعی شدند نبود قوانین متقن در این حوزه مانع از این می‌شود که بتوانند تمام ساختمان‌های ناایمن شهر را به سمت تاب‌آوری بیشتر سوق دهند.
تغییر قوانین زمانبر است
سعید سادات‌نیا، کارشناس معماری و شهرسازی هم وضعیت نامساعد و ناایمن ساختمان‌های پایتخت را ناشی از قدیمی بودن و نقص قوانین می‌داند و می‌گوید: تغییر دادن قوانین در کشور ما روند سختی دارد، پروسه‌ای که در واقع قوانین تغییر می‌کند یا شکل می‌گیرد بسیار زمان‌گیر است و در موارد متعددی ما در بحث تغییر قوانین در حوزه ساخت و ساز با مشکلاتی مواجه هستیم.
با توجه به زمانبر بودن تغییر قوانین در بسیاری از موارد تلاش شده تا قوانین شهری اصلاح شود، سادات‌نیا عنوان می‌کند: برخلاف تلاش متخصصان در این حوزه اما این اتفاق نیفتاده است، دستگاه‌های ذی‌ربط تلاش کردند تا قوانین تغییر کند و وضعیت شهرها بهتر شود، اما تغییر یا تصویب قوانین بسیار زمانبر است.
عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور با اشاره به این‌که به روز و کارآمد نبودن قوانین یکی از مشکلات اصلی بحث ایمن‌سازی ساختمان‌هاست، تصریح می‌کند: این مساله مشکلی اساسی است که باید برطرف شود، قوانین باید به روز و کارآمد شوند. بسیاری از قوانین امروز کاربرد لازم را ندارند.
آن‌طور که او می‌گوید در این‌که بسیاری از ساختمان‌های پایتخت از لحاظ ایمنی و تاب‌آوری دارای مشکلات اساسی هستند هیچ شکی نیست و امروزه همه می‌دانند ساختمان‌هایی نظیر آلومینیوم یا علاءالدین ساختمان‌های پرخطری هستند، اگر در یکی از طبقه‌های این ساختمان‌ها آتش ‌سوزی صورت بگیرد، ابعاد فاجعه بسیار بدتر از پلاسکو خواهد بود، اما آیا قوانین آن‌قدر جامع و کامل هستند که برای این ساختمان‌ها و ایمن‌سازی آنها راه‌حل مناسبی پیدا شود؟
قوانین ناکار‌آمد
امروزه برای پهنه‌های پرخطر و بافت‌های فرسوده قوانینی وجود دارد که مربوط به حدود دو دهه قبل است. این قوانین قدیمی و ناکارآمد مبنای تمام پروژه‌های مرتبط با بافت‌های فرسوده هستند، اصول مطرح شده در این قوانین از مبنا غلط است و در حال حاضر صدها میلیارد تومان از ثروت کشور با همین پایه‌های غلط تا به امروز سرمایه‌گذاری شده و استفاده از این قوانین ناکارآمد همچنان ادامه
دارد.
گرچه بر اصول ساخت و ساز ایمن با توجه به ظرفیت‌های منطقه‌ای همواره تاکید می‌شود و امروز تعداد زیادی از ساختمان‌های بلند‌مرتبه در محل‌های نامناسب احداث شده‌اند و مسؤولان شهری مدعی‌ هستند که در ساخت‌وسازهای جدید به بحث تاب‌آوری ساختمان‌ها توجه خواهد شد، اما این موضوع همچنان مغفول مانده است. به عنوان مثال درحالی که تصمیم به ساخت ساختمان جدید پلاسکو گرفته‌اند، اما تمامی نکات لازم در نظر گرفته نشده است.
برای نمونه، منطقه بنای ساختمان پلاسکو فاقد ظرفیت لازم برای ساخت یک ساختمان بلند‌مرتبه است، اما مسؤولان در نظر دارند ساختمانی با سازه‌های سنگین بارگذاری کنند. آنها فارغ از این‌که منطقه ظرفیت لازم را ندارد تنها به دلیل مسائل مالی تصمیم گرفتند دوباره ساختمانی نامناسب در آنجا احداث کنند.
سادات‌نیا با بیان این‌که ساختمان‌های فرسوده که عموما دارای کاربری‌های گسترده هستند امروز در مناطق مرکزی تهران به وفور دیده می‌شوند، می‌گوید: بسیاری از ساختمان‌هایی که در مناطق مرکزی هستند به اماکن نگهداری اجناس و کارگاه‌های تولیدی تبدیل شده‌اند و در واقع بازار امروز تمام خیابان‌ها و اماکن اطرافش را در فرسوده‌ترین حالت ممکن به اماکنی پر خطر تبدیل کرده و امروز در محلاتی مثل عودلاجان با توجه به شرایط ناایمن ساختمان‌ها هر لحظه امکان وقوع یک فاجعه است. در این مناطق منافع مالی بیش از ایمنی اهمیت دارد.
بی‌توجهی به پیوست‌های مطالعاتی ‌
وضعیت نامناسب ایمنی ساختمان‌های پایتخت نسبت به کل کشور قابلیت تعمیم دارد. محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در این باره به ما می‌گوید: پیوست‌های مطالعاتی مثل پدافند غیرعامل هنگام ساخت و سازها مورد توجه قرار نمی‌گیرد، زمانی که قرار است یک پروژه تحت عنوان سازه یک ساختمان عمومی یا پل اجرایی شود باید مطالعات اجتماعی، فرهنگی، شهرسازی، ترافیکی و پدافند غیر‌عامل آن در اولویت مطالعه قرار گیرد و در‌نهایت مشخص شود مکان‌یابی و ویژگی پروژه باید چگونه باشد.
در حالی که او تاکید می‌کند هنگام ساخت و ساز باید پیوست‌های مرتبط مد نظر قرار گیرد، اما این رویکرد در کشور ما بسیار کمرنگ است، اگر پیوست‌هایی هم وجود داشته باشد در فرآیند اجرای پروژه یا بعد از آن برای خالی نبودن عریضه تهیه می‌شود و نمودی از عملیاتی شدن این پیوست‌ها دیده نمی‌شود.
تهران ناایمن!
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران با بیان این‌که شهر تهران به شدت آسیب‌پذیر و ناایمن است، می‌گوید: ایمنی شهر تهران بسیار وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد؛ اگر چه تلاش شده در برنامه سوم توسعه به این موضوع توجه شود، قوانین باید به گونه‌ای باشد که در پروژه‌های بعدی حتما به این پیوست‌ها توجه شود.
سالاری با بیان این‌که در برنامه سوم توسعه شهر تهران شهرداری مکلف شده با اولویت اماکن عمومی، ساختمان‌های مهم و پر‌خطر را شناسایی کند، می‌افزاید: پس از شناسایی، شهرداری تهران باید نسبت به ارائه خدمات ایمن‌سازی اقدام کرده و پس از آن ایمن‌سازی را با مشارکت ذی‌نفعان آغاز کند.
بررسی‌های به عمل آمده گرچه نشان می‌دهد کاستی‌هایی در قوانین، تجهیزات و استانداردها و نواقصی در بسیاری از ملاحظات فنی وجود دارد، اما شواهد و گزارش‌های سازمان آتش‌نشانی نشان می‌دهد اگر حداقل‌های استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها رعایت شود، شاید دیگر شاهد حوادثی مثل پلاسکو در شهر نباشیم.
در حالی که قوه قضاییه و آتش‌نشانی به بحث ایمن‌سازی ساختمان‌ها وارد و در برخی موارد ساختمان‌های پرخطر پلمب شده اند، اما هنوز در اولویت‌های شهروندان مقوله ایمنی جایگاهی ندارد و شهروندان چندان تمایلی به بالا بردن سهم خود در ایمن‌سازی محل کار و زندگی‌شان نشان نداده‌اند و همچنان بهره‌برداری از انواع سازه‌های تجاری و اداری خارج از کاربری و چارچوب‌های قانونی به عنوان یک رویه عادی تلقی می‌شود و باور به اهمیت خطر احتمالی چندان اتفاق نیفتاده است.
ضرورت و لزوم رفع خلأهای فعلی در ساختار بازرسی ادواری از وضعیت تعمیر و نگهداری ساختمان‌های موجود به‌خصوص اماکن عمومی و کارگاه‌های صنفی مطابق مبحث 22 مقررات ملی ساختمان و لزوم پیاده‌سازی سازوکارهای لازم برای ترویج ساختمان‌های خودایمن با هماهنگی دستگاه‌های اجرایی و استفاده از مشارکت عموم شهروندان باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

ایمنی گم شده کلانشهرها

گرچه عده‌ای گمان می‌کنند وضعیت ناایمن ساختمان‌ها فقط متوجه پایتخت است، اما این موضوع تنها شامل تهران نمی‌شود و وضعیت ایمنی ساختمان‌ها در سایر استان‌های کشور هم چندان مناسب نیست.
تهران به عنوان پایتخت البته الگوی بسیاری از استان‌های کشور است و هر اتفاق درست یا اشتباهی که در تهران به وقوع بپیوندد به سرعت به سایر نقاط کشور هم شیوع پیدا می‌کند پس باید در این باره راهکاری مناسب اندیشیده شود.

الهه خانی
جامعه