چاپ کتاب در 10 نسخه!

کتاب 10 نسخه‌ای درباره چیست؟
کتاب متون سیاسی - مذهبی دوره پهلوی، شامل مهم‌ترین آثار سیاسی - مذهبی منتشر شده در طول دوره پهلوی درباره حکومت است. مسأله چگونگی حکومت، این که ما حکومتی شبیه سلطنت اسلامی پیش از مشروطه داشته باشیم، یا سلطنت مشروطه داشته باشیم، یا حکومت اسلامی یا جمهوری اسلامی برقرار کنیم، مسأله مهمی است که در طول صد سال حکومت مطرح بوده است؛ هم کلیات آن و هم جزئیات.
حتی در ده سالگی بروز انقلاب اسلامی ایران که قانون اساسی عوض شد برخی جزئیات مهم از جمله شورای رهبری در قانون اساسی تغییر کرد. من سعی کردم با گردآوری این مباحث و آثار، پیشینه این مساله را از دید مذهبی‌ها روشن کنم.

چرا فقط 10 نسخه؟
مدلی که ما برای نشرمان انتخاب کرده‌ایم، «یک کتاب، یک فروش» است. این کار در قالب چاپ دیجیتالی صورت می‌گیرد و دیگر نیازی به هزینه زیادی برای چاپ تیراژ بالا نیست. علاوه بر این که هزینه انبارداری هم حذف می‌شود. برای اولین بار ده نسخه چاپ می‌کنیم، پس از آن، بر اساس درخواست‌هایی که می‌رسد، مجددا تکثیر می‌کنیم. می‌دانم اقتصادی نیست، اما گرفتاری‌های بعدی را هم ندارد.
در این شیوه، کتاب به صورت گسترده توزیع نمی‌شود و صرفا بر اساس درخواست چاپ می‌شود، اما این مشکل را دارد که در کتابفروشی‌ها در معرض دید قرار نمی‌گیرد و درآمدی هم ندارد. به علاوه، ارشاد هم برنامه‌ای برای خرید این قبیل کتاب‌ها ندارد.

آیا با یک الگوی تازه روبه‌رو هستیم؟
کتاب‌های دیجیتالی توسعه زیادی یافته و تیراژ کتاب‌های چاپی کم شده است. اغلب مردم به خصوص درباره اطلاعات مرجع به اینترنت یا کتب دیجیتالی مراجعه می‌کنند. کتاب‌های مهم معمولا ظرف یکی دو ماه، دیجیتالی ‌شده و بازار ناشران قدری کساد می‌شود. بنابراین چاپ کتاب چندان منطقی به نظر نمی‌رسد و من هم اعتقادی به آن ندارم. کتاب‌های چاپی را باید حذف کرد؛ هم به خاطر هزینه‌های اضافی برای توزیع و نشر و هم به حمایت از محیط زیست.
دیر یا زود صنعت نشر راهی همین مسیر خواهد شد. کتاب باید باشد تا تفکر و اندیشه و تحقیق در قالب آن منتشر شود، اما هیچ لزومی ندارد به صورت چاپی و فیزیکی در دسترس قرار بگیرد. البته نشر کوچک ما نشر دیجیتالی نیست. ما بیشتر به دلیل مشکلاتی که ناشران دارند، روش نشر یک کتاب، یک فروش را انتخاب کرده‌ایم. این روش در بسیاری از کشورها معمول شده است. اگر از یک کتابفروشی در ژاپن کتابی را بخواهید که در آمریکا چاپ شده، یک روز فرصت می‌گیرد و با اجازه ناشر یک نسخه دیجیتالی از آن را در اختیارتان قرار می‌دهد.
از نگاه من اقتصاد نشر مانع مهمی بر سر راه نشر دیجیتالی و رواج کتابخوانی است. هم ناشران، هم پژوهشگران و هم مدیران علمی جامعه در وزارتخانه‌هایی مثل ارشاد یا آموزش عالی ذهن‌های قدیمی دارند. ارشاد باید پیشگام در توسعه نشر دیجیتال باشد. خوشبختانه در این باره قدم‌هایی برداشته و قوانینش جدی‌تر شده، اما هنوز به سامان نرسیده است. صنف ناشران باید برای این کار برنامه‌ریزی کنند و اقتصادشان را متناسب با نشر دیجیتال تغییر بدهند. امیدوارم وضعشان بهتر شود، اما ما دیر تغییر می‌کنیم؛ خیلی دیر.
دو سه ماه قبل به کتابخانه یکی از شهرهای نسبتا پرجمعیت و اقتصادی استان مرکزی رفتم. کتابخانه شهر با 50 سال قدمت کمتر از 30 هزار جلد کتاب داشت در حالی که در هارد اکسترنال من بیش از 300 هزار جلد کتاب وجود داشت!

آیا تیراژ 10 نسخه‌ای سود دارد؟
سود ندارد، مخصوصا که تولید به این شیوه اندکی گران‌تر تمام می‌شود و باید فکر مصرف‌کننده هم باشیم و نمی‌توانیم قیمت بالایی برای کتاب در نظر بگیریم. به عبارت دیگر تمام سود ما این است که ضرر نکنیم و از بابت ندادن پول سنگین برای چاپ در تیراژ بالا و حذف هزینه‌های انبارداری مقاومت کنیم. برای من نشر فکر مهم است، نه درآمد.
به عنوان یک مولف، دست کم سه سال است آثارم را منهای آنچه نشر علم چاپ و منتشر می‌کند، در همین تیراژ کم منتشر می‌کنم و هیچ سودی بابت نشر نمی‌برم. البته نشر مورخ شامل خود من است و یک کارمند که ایشان هم از سر لطف به بنده کمک می‌کند و کار اصلی ایشان، مدیریت داخلی کتابخانه تاریخ است. خوشحالم که دردسر کار کردن با توزیع‌کنندگان کتاب را که دست‌کم چک‌های هشت ماهه و یک ساله می‌دهند، ندارم. همین اندازه که نگرانی ندارم، برایم کافی است.

سرنوشت کتابخانه‌ها چه خواهد شد؟
وظیفه کتابخانه‌ها - به‌خصوص کتابخانه‌های بزرگ - فراهم کردن و نگهداری کتاب‌هاست. آنها همزمان باید کتاب دیجیتال را اصل بدانند، اما فعلا و تا زمانی که بازار بر محور کتاب چاپی می‌گردد، باید آثار را تهیه کنند. خرید کتاب توسط کتابخانه‌ها می‌تواند کمک مهمی به ناشران باشد. خانه‌ها کوچک شده و بسیاری از خانواده‌ها نمی‌توانند کتابخانه‌های شخصی داشته باشند؛ بنابراین کتابخانه‌های بزرگ باید نیاز آنها را برطرف کنند. خوشبختانه نشر دیجیتال به تدریج در حال فعال شدن است و کتابخانه‌های بزرگ هم باید با آن همراه شوند، اما متاسفانه کتابخانه مرکزی دانشگاه - که باید از همه جلوتر باشد - در این زمینه خوب عمل نکرده است.

آذر مهاجر

ادبیات و هنر