دور برجام نچرخیم!

برجام مرده است، فقط رهایش کنید
سیدحسین نقوی حسینی/ نماینده ورامین در مجلس
27 دی 94 پس از آن‌که ما تعهدات پیوست برجام را انجام دادیم و آژانس اقدامات ما را راستی‌آزمایی کرد، تازه اجرای برجام آغاز و قرار شد طرف مقابل، اجرای تعهداتش را شروع کند. البته بسیاری از تعهدات طرف مقابل به اجرا درآمد و اگر به غربی‌ها انتقاد کنیم که چرا چیزی گیر ما نیامد می‌گویند ما اجرای برجام را شروع کردیم، اما منتفع نشدن شما دلایل دیگری دارد. مثلا تحریم‌های جدیدی که وضع شد عملا مانع انتفاع ما از برجام شد اما براساس برجام هم نمی‌شد به آنها اعتراض کرد.
همان روز خروج آمریکا تاکید کردم خروج آمریکا یعنی مرگ برجام اما دستگاه دیپلماسی ما اصرار دارد که باید برجام را با اروپا ادامه داد و اروپا گفته در برجام می‌ماند. ما هر چه می‌گوییم اروپا منهای آمریکا نمی‌تواند هیچ تصمیمی بگیرد و اروپا مرعوب آمریکاست، دوستان ما می‌گویند شناخت شما درست نبوده و اروپا مستقل است و می‌خواهند اس.پی.وی را راه بیندازند. اما بر اساس معادلات ساده اقتصادی و دو دوتا چهارتا می‌توانستیم پیش‌بینی کنیم این اتفاق نمی‌افتد، زیرا اروپا 450 میلیارد دلار با آمریکا مبادلات تجاری دارد و 15 میلیارد دلار با ایران و طبیعی است که آنها مبادلات خود با آمریکا را فدای مبادله با ایران نمی‌کنند. ضمن این‌که اغلب شرکت‌های اروپایی چندملیتی هستند و از دولت‌ها دستور نمی‌گیرند.
با وجود همه اینها، بعد از خروج آمریکا دستگاه دیپلماسی ما وقت گذراند و با مذاکرات بی‌حاصل طولانی با اروپا وقت ملت را گرفت. ما می‌توانستیم در این مدت به سیاست‌های خود بپردازیم و به داخل برگردیم و تمهیدات خود را بیندیشیم. ولی ما به خاطر امیدواری به اروپا، آمادگی لازم برای مقابله با فتنه و تحریم را پیدا نکردیم و اروپا به مذاکرات طولانی ادامه داد و نهایتا هم دیدیم که بر خلاف قولی که داده بودند اول ژانویه هیچ خبری از ساز و کار مالی اروپا نشد.
ما از اول می‌گفتیم برجام قوی نیست و حاصلی ندارد و آمریکا پایبند نمی‌ماند و کانال اروپا عملیاتی نمی‌شود اما دوستان ناراحت می‌شدند. البته در همه این مدت، هیچ گاه منظور ما این نبوده که بیانیه بدهیم و بگوییم که ما از برجام خارج شدیم. ما نباید داخل برجام می‌شدیم اما وقتی وارد شدیم «چوب» را خوردیم و دیگر هیچ عاقلی نمی‌گوید که با خروج از برجام «پیاز» را هم بخوریم.
بنابراین ما نیز می‌گوییم نباید از برجام خارج شویم، بلکه می‌گوییم برجام مرده است. نیازی نیست اعلام کنیم از آن خارج می‌شویم فقط کافی است دیگر به آن نپردازیم و رهایش کنیم و وقت ملت را با آن نگیریم. برجام را رها کنیم و به کار اصلی خود و به همسایه‌ها و شرکای سنتی مثل چین، روسیه، هند و همسایه‌ها بپردازیم.
با این‌حال دولت و دستگاه دیپلماسی همچنان در حال حرکت در مسیر قبل هستند، ولی حداقل آقای رئیس‌جمهور بداند که هر دولت دیگری هم در داخل سر کار بود خروج از برجام را به آن معنی که بیانیه بدهیم و خارج شویم به مصلحت نمی‌دانست و انجام نمی‌داد.

دستاوردتراشی دولت برای برجام
محمدحسن قدیری ابیانه / تحلیلگر مسائل سیاسی
نمایش ترس از جنگ، مشوق دشمن در تهدید به جنگ است. در حقیقت یکی از راهکارهایی که دشمن به‌کار می‌گیرد ترساندن دولتمردان یک کشور و حتی مردم از جنگ برای گرفتن امتیازاتی است که در شرایط عادی موافقت با آن خیانت به کشور محسوب می‌شود. دشمن می‌داند که گزینه نظامی فقط یک بلوف است و توان ورود به جنگ با ایران بدون پشیمانی از نتیجه آن امکان پذیر نیست. گزینه جنگ از این نظر منتفی است و در مورد برجام هم باید گفت که دشمن در این توافق همه چیز را برد و جز باخت برای ایران باقی نگذاشت. با برجام نه تنها تحریم‌ها برداشته نشد بلکه بر ابعاد تحریم در دولت‌های اوباما و ترامپ افزوده شد. همچنین دادن وعده‌های واهی در رابطه با برجام از سوی دولت موجب ایجاد یک انتظار غیرواقعی در افکار عمومی ایران شد که این انتظار موجب کسادی بازار و ساخت و ساز به امید شرایط متفاوت گردید و رکود را دامن زد.
تنها دستاورد ایران از برجام این بود که برای همگان روشن شد مذاکره و تعامل با آمریکا نمی‌تواند از دشمنی آمریکا و غرب علیه ایران بکاهد، اما متاسفانه دولت به جای تاکید بر این واقعیت و تبدیل برجام به یک تجربه هنوز هم در حال دستاوردتراشی برای برجام است. در حالی که آقای روحانی روز اول اجرای کامل برجام از سوی ایران وعده لغو تحریم‌های بانکی و نفتی و ... را داده بود و آقای ظریف هم بر دستاوردهای اقتصادی برجام مانور می‌داد، امروز با شکست کامل این سیاست با کمال تعجب می‌گویند هدف برجام اصولا اقتصادی و رفع تحریم‌ها نبود.
از برجام چیزی جز زیان نصیب ایران نشد. اظهار این‌که برجام سایه جنگ را از ایران دور کرد جز دستاوردسازی برای برجام و سرپوش گذاشتن برای عملکرد اشتباه دولت چیز دیگری نیست.

به دوستان سابق برگردیم
نوذر شفیعی / استاد دانشگاه
این‌که بعد از خروج آمریکا چه باید می‌کردیم می‌توان به دو‌بخش تقسیم کرد: یکی کارهایی که ایران باید انجام می‌داد و دیگری کارهایی که سایر اعضای 1+5 باید انجام می‌دادند. این کارها باید بر اساس دو مکانیسم پیش می‌رفت: یکی مکانیسم‌هایی که داخل برجام بود و یکی مکانیسم‌های خارج برجام.
مکانیسم‌های حل اختلاف در برجام تا حدودی از سوی ایران طی شد، اما اشکال این بود که این مکانیسم‌ها در نهایت به بن‌بست می‌رسید. براساس برجام اگر اختلافات حل نشود در نهایت موضوع به صورت عادی به شورای امنیت ارجاع می‌شود و طبیعی است که چون به‌صورت عادی به شورای امنیت می‌رود توسط آمریکا وتو می‌شود، بنابراین ادامه راهکارهای داخل برجام به نتیجه محسوسی نمی‌رسید.
به موازات مکانیسم‌های داخل برجام، راهکارهایی در خارج نیز پیگیری شد؛ از جمله استناد به موافقتنامه دوستی ایران و آمریکا در 1955 که در این زمینه تا حدودی موفق بودیم و آمریکا محکوم شد. کارهایی هم بود که می‌توانستیم انجام دهیم ولی سازوکارهای لازم برای آنها مهیا نبود. مثلا می‌شد به سازمان تجارت جهانی شکایت کرد اما چون ما عضو ناظر هستیم زمینه‌ای برای استفاده از این سازوکار وجود نداشت و کشورهای ناظر نمی‌توانند علیه دیگران شکایت کنند. اما کارهایی هست که دوستان برجامی ما می‌توانستند انجام دهند مثلا کشورهای اروپایی می‌توانستند با توجه به این‌که تحریم‌های آمریکا به شرکت‌های اروپایی زیان می‌رساند علیه آمریکا به سازمان تجارت جهانی شکایت کنند یا علیه دولت آمریکا به محاکم آمریکایی شکایت کنند.
همچنین ما و اروپا می‌توانستیم از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تقاضا کنیم از دیوان یا دادگاه لاهه تقاضای رای مشورتی کند. اینها کارهایی بود که بعضی انجام شد و به نتیجه رسید، بعضی انجام شد و به نتیجه نرسید و بعضی هم اصلا انجام نشد.
اما این‌که آمریکا سعی کرد ما را وادار به خروج کند درست است. اگر ایران از برجام خارج شود تمام تحریم‌های قبلی مجددا اعمال می‌شود، بنابراین ایران به هیچ‌وجه نباید اولین نقض‌کننده برجام می‌بود.
در مجموع شرایط پس از برجام چندان به نفع ایران نبود و دلیل آن هم ورود یک متغیر ناشناخته به نام دونالد ترامپ بود. در عین حال با این‌که اروپا اصرار به اجرای برجام دارد هنوز اقدام محسوسی در این زمینه انجام نداده و در عین حال شرکت‌های آنها به‌راحتی از ایران خارج شدند. به نظر می‌آید اگر آمریکا مقداری فشارش را بر اروپا افزایش دهد ممکن است آنها هم در ادامه روند، چندان بر اجرایی شدن برجام اصرار نورزند. در این شرایط شاید بازگشت به دوستان سابق از جمله چین و روسیه یکی از راهکارهای پیش روی ایران است.
دومین راهکار هم این است که سیاست صبر و انتظار در پیش گرفته شود تا شاید در انتخابات آینده، سرجمع رفتارهای ترامپ باعث شود آمریکایی‌ها برای بار دوم به او رای ندهند و تحولاتی در آمریکا حادث شود که به نفع برجام تمام شود.

برجام الان توافق نیست تعهد داوطلبانه است
سعدا... زارعی / کارشناس مسائل منطقه‌ای
در شرایط کنونی بحث خروج از برجام یا پایبندی به آن منافعی برای ایران ندارد و اساسا نباید در این حوزه بحث کرد. البته می‌توانیم از حقوق مصرح خود در برجام در بخش ان.پی.تی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استفاده کنیم اما به هر صورت وقتی یکی از طرفین از برجام خارج شد دیگر نباید آن را توافق نامید بلکه تعهدی داوطلبانه است و در چنین شرایطی ایران این حق را دارد که هر بخش از این سند را کم یا زیاد کند.
ما زمانی به سمت مذاکره و توافق حرکت کردیم که با فشارهای متراکمی در بعد بین‌المللی مواجه بودیم.
مسائل مربوط به توان نظامی و نفوذ منطقه‌ای و اجرایی کردن احکام الهی جزو خطوط قرمز ما بود و در عین حال ایران به این نتیجه رسید که برای کم کردن فشار و مدیریت شرایط آینده در نهایت بپذیرد که درباره اعمال محدودیت‌هایی در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای که البته قابل جبران باشد، باب گفت‌وگو را با غرب باز کند و در نهایت برجام امضا شد.
متاسفانه در داخل کشور کسانی که اجازه وارد شدن به گفت‌وگو با غرب را داشتند و قرارداد برجام را امضا کردند، آرام آرام به آن جنبه قداست بخشیدند. در حالی که این توافق با دشمنان ایران صورت گرفت و توافقی که با دشمن باشد مقدس نیست. برجام فقط این فرصت را فراهم کرد که ما موقعیت خود را در منطقه تحکیم کنیم و در وضعیت آزادتری،‌ با قدرت برنامه دفاعی خود را جلو ببریم. ما در این دو سال از توافق برجام توانستیم پرونده عراق و سوریه را جلو ببریم.