ستارخان بسیجی‌وار به استبداد ضربه زد/مبارزی که روحیه مجاهدت را به نسل آینده آموخت

«دکتر علی بیگدلی» در گفت‌وگو با جام جم آنلاین بابیان اینکه شخصیت مبارزاتی و معرفتی ستارخان به‌عنوان یکی از سرداران ملی ایران باید در ابعاد مختلفی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد، بیان کرد: اینکه راه و مسلک او را برخی صرفاً در موضوعات دینی، اعتقادی و پیوند او با عملی دینی می‌دهند تفسیر می‌کنند به نظر بنده چندان صحیح نیست و باید سایر ابعاد شخصیتی او را بررسی کرد.

وی افزود: اساساً این مبارز انقلابی در ابتدا به خریدوفروش اسب مبادرت می‌کرده و علاقه زیادی به فنون مبارزه و استفاده از سلاح داشته و از سویی دیگر ستارخان در چارچوب اصول و قواعد یک زندگی عیارانه و به تعبیری درویش‌مسلکی راه جوانمردی و دست‌گیری فقرا را در پیش‌گرفته بود.

این پژوهشگر تاریخی بابیان اینکه در دوران ستارخان بستر مشروطه گرایی و عدالت‌خواهی در تبریز و شهرهای بزرگ ایران بیش از هر دوره دیگری فراهم‌شده بود، تصریح کرد: باوجود تسری فضای ضد سلطنتی و ضد استبدادی علیه محمدعلی شاه قاجار، ستارخان به‌عنوان یکی از لوتی‌های شهر تبریز و شخصی که از ظرفیت‌های بالای مجاهدت علیه ظلم وستم برخوردار است به بدنه مشروطه ملحق شد.

وی در خصوص نحوه شکل‌گیری دامنه مبارزات ستارخان علیه دستگاه قاجار، خاطرنشان کرد: وی با تفکرات عیاری یاران خود را از اقصی نقاط آذربایجان به دور خود جمع‌آوری می‌کند و با تشریح علل و اهداف مخالفت با استبداد شاه مردم را علیه حاکمیت می‌شوراند.

بیگدلی دراین‌باره افزود: هراندازه پایه‌های اقدامات ضد حکومتی مبارزان مشروطه‌خواه تبریز مستحکم‌تر می‌شد، ستارخان و یارانش بیشتر از دو طیف مذهبیان و ملی‌گراها به‌عنوان بازوان نهضت مشروطه شناخته می‌شدند. لذا وی همسو با سایر جریانات مشروطه‌خواه همچون بختیاری‌ها و تنکابنی‌ها برای هماهنگی بیشتر با دیگر اعضا وارد تهران شد.

وی با اشاره به اینکه ستارخان در جریان مشروطه تحت تأثیر «ثقطه الاسلام تبریزی» از علمای آذربایجان قرار می‌گیرد، ابراز کرد: وی ازجمله علمایی بود که در جریان مبارزات مشروطه خواهان به شهادت رسید. اما در دوران حیاتش ستارخان بسیاری از الهامات دینی و عقیدتی را از او فراگرفت و عملاً گرایش بیشتری به طیف دینی مشروطه پیدا کرد.

بیگدلی به یکی از ویژگی‌های مجاهدت سردار ملی ویارانش اشاره کرد و گفت: یکی از ابعادی که در قیام ستارخان و مردم تبریز برجسته شد، بسیج پذیری مردم ایران بود. روحیه مجاهدتی که سال‌ها بعد در دوران دفاع مقدس مردم و رزمندگان برای مقابله با دشمنان این مرزوبوم آن را تکرار کردند. در اصل ستارخان بسیجی وار مردم را علیه استبداد و حضور قدرت‌های بیگانه در کشور تهییج و بسیج نمود.

کارشناس و پژوهشگر تاریخ اندیشه سیاسی در ادامه با اشاره به حضور ستارخان در تهران پس از پیروزی قیام مشروطه و فرار محمدعلی شاه از کشور، خاطرنشان کرد:‌ پس‌ازاین واقعه یک هیئت‌مدیره 5 نفره برای اداره کشور در تهران تشکیل شد که اتفاقاً یکی از اعضای آن محمدعلی‌خان تنکابنی از مبارزان مشروطه بود. اما متأسفانه آن‌ها به هم‌رزم خود خیانت کرده و با خلع سلاح ستارخان و دوست مبارزش باقر خان مجاهدان را کشته و این دو سردار را در انزوا قراردادند.

وی در خاتمه ستارخان را جوانمردی مبارز در لباس عیاری خواند و گفت: با افزایش خشم مردم نسبت به استبداد و ظلم و جور محمدعلی شاه این مبارز انقلابی تاب نیاورد و به بدنه جنبش ضد سلطنتی و مشروطه‌خواهی ملت ایران پیوست. ستارخان در زمان خودش بااینکه فرد بی‌سوادی بود و در مقام تئوری سیاسی و تفکر مملکت‌داری درک چندانی از مشروطه کردن قدرت شاه نداشت اما به‌خوبی با جریانات انقلابی درآمیخته شد و بسیجی وار به‌صف مردم پیوست.

بیگدلی با نگاهی آسیب شناسانه به قیام مشروطه و مبارزات ستارخان ویارانش، خاطرنشان کرد: همان‌طور که می‌دانید تئوری اصلی مشروطه‌خواهی از غرب و کشورهایی نظیر انگلستان و فرانسه به ایران وارد شد اما متأسفانه چون جامعه آن روز را ظرفیت پذیرش تمام ابعاد این مسئله را نداشت ما در ادامه شاهد شکست این نهضت توسط توطئه خارجی‌ها و عناصر داخلی بودیم.

وی دراین‌باره افزود: همچنان که اگر قاطبه مردم ما در دوران پسا استبداد صغیر که با فرار محمدعلی شاه و پیروزی مشروطه آغاز شد، از مجاهدان این نهضت همچون باقر خان ستارخان و جریان‌های ملی‌گرا و دینی به شکل عینی حمایت می‌کردند اجازه نمی‌دادند آن‌ها در انزوا قرارگرفته و نهضت مصادره گردد.

محمدرضا شجاعیان/ جام جم آنلاین