طنازی حافظ در شعرها یا شاعری طنزپرداز

بیستم مهرماه برابر با یازدهم اکتبر روز بزرگداشت حافظ است، بسیاری از شاعران بر این باورند که سبک طنزپردازی حافظ، برخاسته از محیط اجتماعی حاکم بر قرن هشتم است. از لحاظ سطح فکری، طنز انتقادی او درونگراست و بـه طنز اجتماعی، مـذهبی، فلسفی و سیاسی تقسیم می شود؛ زبان انتقادی او عفیف، غیرمستقیم و آراسته به انواع صناعت و بلاغت ادبی است. سطح ادبی اشعار طنزآمیز او همچون محتوا، متعالی است. مهمترین شگردهای طنزآفرینی وی متناقض نمایی، ایهام، کنایه، استعارة تحکمیه است.

دکتر اسماعیل امینی در گفت‌و گو با جام‌جم آنلاین در این رابطه بیان داشت: در شعر حافظ طنزهای بسیار درخشانی وجود دارد. اما نمی‌توان وی را شاعری طنزپرداز دانست. چراکه از طنز به‌عنوان یکی از فنون در شعرش استفاده کرده است، شعری که از آغاز تا پایان به‌صورت طنز سروده شده باشد، در شعرهای حافظ دیده نمی‌شود. اما نمونه‌های طنز فراوان دارد.

این طنز‌پرداز با بیان اینکه در شعرهای حافظ ابیات طنز‌آمیز بسیار درخشانی وجود دارد، افزود: وی در میان شعرهایش از تکنیک‌های طنز استفاده کرده است. غزل و طنز دو چیز متفاوت نیست، بلکه یک قالب شعری است و در یک قالب شعری ممکن است هر چیزی گفته شود.

استاد ادبیات تاکید کرد: به فردی طنزپرداز گفته می‌شود که به قصد طنز کاری را آغاز کند و تا پایان، آن را با لحن و فنون طنز سروده باشد. اگر شاعری در لابه‌لای اشعارش سطر طنزآمیز یا بیت طنز‌آمیز بسیار درخشانی باشد، نمی‌توان نتیجه گرفت یک طنزنویس است.

امینی در ادامه گفت: اهداف عمومی که در اندیشه و شعر حافظ است در طنز نیز جلوه کرده و اهداف عمومی حافظ در راستای مقابله با ناهنجاری‌های فکری، رفتاری و اجتماعی انسان‌ها است و آنچه که به لحاظ اندیشه حافظ در شأن انسان نبوده و نیست، مانند دروغ گفتن، ریاکاری، سوء‌استفاده از دین، دگرنمایی، حسد، تظاهر به زهد و .. ، در اشارات طنز‌آ‌میزش با آن‌ مقابله کرده است.

این منتقد ادبی با انتقاد از کمرنگ شدن نقش شعر در زندگی افراد بیان داشت: متاسفانه دستگاه تعلیم و تربیت اعم از آموزش‌و‌پرورش و دانشگاه نسبت به بنیان‌های فرهنگی که شعر نیز بخشی از آن است، بی‌اعتنا هستند و آن را رها کرده‌اند. نظام تعلیم و تربیت کشور بر مبنای بازی بیهوده با کنکور، به تست فیزیک و شیمی و ... آن خلاصه شده است، نه حتی به علم فیزیک و شیمی همچنین به موضوع و مبانی فرهنگی و اعتقادی نمی‌پردازند.

استاد دانشگاه با اشاره به بازتاب کمرنگ شدن جایگاه شعر و ارزش های معنوی در جامعه امروزی تصریح کرد: از دیرباز شعر جزوی از فرهنگ ملی ما بوده و تجربه‌های افراد در گذشته، از طریق شعر نسل به نسل منتقل شده است؛ امروزه نیز شعر به‌عنوان هنراصلی ما است و اگر با ظرایف، دقایق و زبان شعر آشنا نشویم، جایش با هنر زرد، مبتذل و سطحی پر می‌شود.

امینی با بیان اینکه شعر کلامی است موزون و منظّم، آمیخته با لطف و دقّت، که تأثیر آن از نثر به مراتب بیشتر است، تاکید کرد: پرداختن به شعر در رسانه ملی به خوبی صورت نگرفته است و باید جدی‌تر به موضوع شعر بپردازد و زمان بیشتری را صرف کند.

نسترن نعمتی/جام‌جم آنلاین