باغ ایرانی، میراث جهانی

در ادامه هشت مورد از این باغ‌ها را به طور خلاصه معرفی می‌کنیم. باغ نهم هم باغ پهلوان‌پور مهریز است که بزودی و به شکل مجزا به معرفی آن می‌پردازیم.

باغ پاسارگاد مرودشت

باغ ایرانی پاسارگاد، باغ شاهی پاسارگاد یا پردیس کوروش، عنوان یکی از بخش‌های مجموعه جهانی پاسارگاد است که از آن با عنوان ریشه معماری باغ‌های ایرانی و الگوی اولیه باغ‌سازی ایرانی یاد می‌کنند. براساس شواهد تاریخی، کوروش کبیر شخصا چگونگی ساخت را برای سازندگان تشریح کرده و حتی چگونگی چینش درختان نیز براساس گفته‌های او صورت گرفته است. این باغ بزرگ بناها و باغ‌های کوچک دیگری را نیز در خود داشته است و بسیاری آن را یک طرح «باغ در باغ» می‌دانند.

باغ ارم شیراز

در گوشه‌ای از شمال غربی شهر شیراز، باغ زیبایی خودنمایی می‌کند که در گذر سال‌ها، سرد و گرم روزگار را چشیده و پابرجا مانده است. با وجود مطالعات و بررسی‌های فراوان، هنوز هم از تاریخ ساخت و بنیانگذار اولیه باغ ارم شیراز، اطلاعاتی در دست نیست؛ اما وجود نام این باغ در سفرنامه‌های مربوط به قرن دهم و یازدهم هجری حکایت از وجود آن در زمان‌های مذکور دارد. در هر دوره با وجود تغییراتی که در باغ به وجود آمده، مساحت آن نیز افزایش و کاهش بسیار یافته است. استخر بزرگ، گردش آب در باغ و سرسبزی درختان فقط بخشی از زیبایی‌های این جاذبه است. در میان باغ، بنایی قرار دارد که هر چشمی را به خود خیره می‌کند.

باغ شاهزاده ماهان

باغ شاهزاده نام مکانی سرسبز در شهر ماهان استان کرمان است که همچون نگینی سبز در میان کویر این دیار می‌درخشد. تاریخ ایجاد باغ شاهزاده به دوران قاجار باز‌می‌گردد. این باغ تماشایی را به دستور محمدحسن‌خان، سردار ایروانی حاکم وقت کرمان حدود 1238 خورشیدی احداث کردند. سنگ بنای ساختمان درون آن نیز در دوره حکومت عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (نوه دختری ناصرالدین‌شاه) بر کرمان گذاشته شد. آب موجود در باغ شاهزاده از قنات و رودخانه تیگران که از برف‌های ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می‌گیرد، تامین می‌شود. این آب از مرتفع‌ترین قسمت باغ، وارد آن شده و در سیستم توزیع و نظام آبیاری شگفت‌انگیزی جریان می‌یابد تا درختان متنوع و سر به فلک کشیده را سیراب کند.

باغ چهلستون

با شنیدن نام چهلستون همه به یاد عمارتی با ستون‌های با‌شکوه می‌افتند و این کاخ را در ذهن تصور می‌کنند؛ اما باغی که عمارت چهلستون نیز در آن قرار دارد دارای ارزش بسیاری است و نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌درخشد. باغ چهلستون، باغی با گذرگاه‌های زیبا و سیستم گردش آب هوشمند است و عمارتی بسیار زیبا در میان خود دارد که امروزه به عنوان اثری کم‌نظیر و موزه‌ای با اشیای جالب مورد بازدید قرار می‌گیرد. آنچه در این باغ توجه بینندگان را به خود جلب می‌کند، درختانی سر به فلک کشیده هستند که سایه‌شان را بر سر باغ انداخته‌اند. وجود استخری بزرگ در میان باغ و انعکاس تصویر عمارت در آن از جمله سوژه‌های عکاسی در این مکان است. مجسمه‌هایی نیز که پیرامون استخر جایگذاری شده‌اند در نوع خود جالب توجه هستند.

باغ فین کاشان

باغ فین یا باغ شاه کاشان پهنه سبز و زیبایی است که با دیوارهای بلند، کاملا از فضای شهر و همهمه‌هایش جدا شده است. حضور قنات‌ها و کاریزها باعث شده تا آب مورد نیاز این باغ تامین شود و درختان و پوشش گیاهی به حیات خود ادامه دهند. وسعت باغ بالغ بر 33هزار و700 مترمربع است و بارو و برج‌های استوانه‌ای‌شکل، آن را در بر گرفته‌اند. ساکنان در پناه برج و بارو در امنیت کامل قرار داشتند و حجم، شکل و ارتفاع بنا نیز نشانگر جلال و شکوهی شاهانه بوده است. قتل امیرکبیر ـ صدراعظم ایران ـ که یکی از مهم‌ترین اتفاقات تاریخ ایران است در حمام این باغ روی داده و موجب شهرت آن شده است.

یکی از عناصر جالب توجه این باغ، حوضی است که مردم با انداختن سکه در آن آرزوهایشان را طلب می‌کنند و معتقدند با این کار این آرزوها برآورده می‌شوند. فلسفه انداختن سکه در آب به آیین میترا در مذهب زرتشت باز‌می‌گردد. در این آیین آب مظهر پاکی به‌شمار می‌رود و مردم باید یک قسمت مال خود را به الهه آب می‌بخشیدند تا برکت را به خانه‌های خود بیاورند.

باغ عباس‌آباد بهشهر

مجموعه تاریخی عباس‌آباد یا باغ عباس‌آباد فضای زیبایی در دامنه رشته‌کوه‌های البرز است که مهم‌ترین باغ غیر‌کویری ایران به‌شمار می‌رود. این مجموعه ارزشمند به دستور شاه‌عباس اول در سال‌های 1020 و 1021 هجری قمری ساخته شد و امروزه وسعت آن به 500 هکتار می‌رسد. مجموعه یا باغ عباس‌آباد روی یک تپه طبیعی قرار دارد. مهندسان دوره صفوی با بریدن این تپه، پله‌ها و سکوهایی به وجود آوردند و سپس موفق شدند باغی سه‌طبقه و پلکانی را ایجاد کنند و عمارتی زیبا را در بالاترین قسمت آن بسازند.

باغ دولت‌آباد یزد

باغ دولت‌آباد یکی از اصیل‌ترین باغ‌های ایرانی به شمار می‌رود که در اواخر دوره افشاریه ساخته شده است. این باغ چهار بنای اصلی داشته که سه مورد از آنها به نام هشتی، تالار طنبی و سردر هنوز هم سر پا مانده‌اند.

یکی از دلایل شهرت این باغ، بادگیر بلندی است که در آن به چشم می‌خورد و عنوان بلندترین بادگیر خشتی جهان را از آن خود کرده است. این بادگیر بر فراز ساختمان هشتی (عمارت تابستانه) قرار دارد و خنکای نسیم کویری را در ساختمان به جریان می‌اندازد. در این باغ مانند سایر باغ‌های ایرانی آب نقش مهمی دارد؛ آبی که از قنات تاریخی دولت‌آباد تامین می‌شد. این قنات یکی از مهم‌ترین و طولانی‌ترین قنات‌های شهر یزد به شمار می‌رود که دارای پنج رشته بوده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گرفته است.

باغ اکبریه بیرجند

باغ اکبریه با وسعتی حدود 45 هزار متر‌مربع در شهر بیرجند قرار دارد. شواهد تاریخی، حکایت از شروع احداث باغ و عمارت اکبریه در اواخر دوران زندیه یا اوایل دوران قاجاریه دارد و اسناد تاریخی تکمیل و اتمام مراحل ساخت این اثر را به دوران قاجار نسبت می‌دهند. این باغ در بستری کوهستانی قرار دارد و با دیواره‌های خشتی از سه طرف محصور شده است.

فرم معماری این باغ ایرانی است، اما الهاماتی از معماری روسی نیز در آن هویداست و تلفیق آن با معماری اسلامی، سبک معماری نوینی را به نمایش گذاشته است.