پژوهش‌های دانشمندان از هوش بالای ماهی‌ها در تعامل با اطراف خبر می‌دهد

ماهی‌ها خنگ نیستند!

هر وقت به هوش در دنیای حیوانات فکر می‌کنیم، کمتر پیش می‌آید یاد ماهی‌ها بیفتیم. بسیاری از مردم، ماهی را حیوان باهوشی نمی‌دانند. مغز ماهی‌ها بسیار کوچک است و کمترین شباهتی به مغز انسان ندارد که بتوان آنها را باهوش دانست. به نظر نمی‌آید هیچ نوع احساسی داشته باشد یا دردی را حداقل آن‌گونه که می‌شناسیم، حس کند. این‌گونه ساده فرض کردن ماهی‌ها باعث شده که مردم با آنها، بسیار متفاوت‌تر از حیوانات دیگر رفتار کنند. حتی هنگام صید ماهی، کمترین اهمیت را به رنج کشیدنشان می‌دهیم. درگذشته، دانشمندان هرگز به خود زحمت بررسی هوش ماهی‌ها را نمی‌دادند. البته گاهی آزمایش‌هایی نیز انجام می‌دادند که معمولا مناسب ماهی‌ها که حواس بسیار متفاوتی از ما دارند، نبود. اما علم شناخت انواع ماهی‌ها پیشرفت بسیاری داشته و شواهد رو به رشدی وجود دارد که نشان می‌دهد انواع متفاوتی از ماهی‌ها در آب‌های این سیاره زندگی می‌کنند که باهوش‌تر از آن هستند که تصور می‌کنیم. وجود علائمی از هوش بیشتر ماهی‌ها باعث می‌شود نه‌تنها به نوع زندگی آنها نگاهی دوباره بیندازیم و روی رفتارمان با آنها تجدیدنظر کنیم، بلکه چگونگی تکامل هوش و مغز آنها را نیز بررسی کنیم.

کد خبر: ۱۱۶۴۹۸۸

احساس درد و ناراحتی

گفتن این‌که آیا ماهی دردی را حس می‌کند، بسیار سخت است. آنها بی‌صدا هستند و حالات چهره خاصی ندارند، اما دانشمندان به روش‌های دیگری حالت ذهنی ماهی‌ها را اندازه‌گیری کردند. گورخرماهی (Zebrafish) موش آزمایشگاهی دنیای ماهی‌ها، در آزمایشگاه علائمی از درد ناشی از اضطراب‌های احساسی از خود بروز داد. وقتی گورخرماهی در تله‌ای افتاد که دمای بدنش را تا چند درجه بالا برد، دچار اضطراب و ناراحتی شد. این احساس در واقع به تب احساسی معروف است و بدن در برابر یک موضوع اضطراب‌آور، واکنشی مانند قرار گرفتن در برابر عفونت ناشی از بیماری‌ها از خود بروز می‌دهد. این نتیجه‌گیری به دیگر نتایج مبنی بر وجود احساس درد در ماهی‌ها افزوده شد.

ماهی‌ها با این‌که قشر تازه مخ، مانند آنچه در پستانداران وجود دارد و مسؤول احساس درد است، ندارند، اما درد را حس می‌کنند. توانایی اشاره کردن

چند سال پیش، وقتی دانشمندان درون آب‌های دیواره بزرگ مرجانی غواصی می‌کردند، گروه‌هایی از ماهی‌ها به نام هامور را دیدند که رفتار عجیبی از خود نشان می‌دادند. دانشمندان با حوصله به رفتار این ماهی‌ها توجه کرده و سرانجام علت کارشان را فهمیدند. وقتی یک هامور به تعقیب ماهی کوچکی درون مرجان‌ها می‌پردازد، معمولا آنقدر بزرگ است که نمی‌تواند به داخل مرجان‌ها نفوذ کند. بنابراین صبر می‌کند تا صیاد دیگری، معمولا مارماهی رنگین، از راه برسد. سپس سروته شده و به نقطه‌ای که ماهی شکار در آنجا قرار دارد، اشاره می‌کند. دانشمندان بسیاری از مواقع دیده‌اند که مارماهی با شکار طعمه به هامور واکنش نشان داده یا ماهی را ترسانده و به سمت آرواره‌های هامور رانده است. هامور و مارماهی‌ها بیشتر مواقع با همکاری یکدیگر به شکار می‌پردازند و این اولین مورد شناخته شده از شکار گروهی در ماهی‌هاست. به طوری که مکان طعمه را هم به یکدیگر نشان دهند!

توانایی یادگیری در ماهی‌ها

یوجین کلارک، زیست‌شناس آمریکایی در دهه 1330/ ۱۹۵۰ برای اولین بار نشان داد کوسه‌ها مانند بسیاری از حیوانات دیگر در برابر دریافت غذا می‌توانند چیزهایی بیاموزند. محققان باهاماس نیز در بررسی‌های تازه‌تر توانستند به یک کوسه لیمویی در اسارت، بیاموزند که با فشردن پوزه‌اش به نقطه‌ای، غذا پاداش بگیرد. وقتی کوسه‌ها در کنار کوسه‌های دیگر که قبلا این کار را بلد بودند قرار گرفتند، زودتر و در عین حال خودشان یاد گرفتند که می‌توانند با این روش به غذا دست یابند. این نوع یادگیری اجتماعی، جنبه مهم دیگری از هوش حیوانات است. بررسی‌های دیگر نیز نشان داده است کوسه‌های لیمویی با کوسه‌هایی که از قبل آشنا شده‌اند به صورت گروهی زندگی می‌کنند. البته هنوز مشخص نشده آنها صرفا کوسه‌های همنوع خود را تشخیص می‌دهند یا تک تک کوسه‌های آشنا را به خاطر می‌آورند.

خودآگاهی ماهی‌ها

وقتی دانشمندان دانشگاه فلوریدای جنوبی، آینه‌ای بزرگ را مقابل یک آکواریوم گذاشتند، دو سفره‌ماهی بزرگ اطراف آن شروع به چرخش کرده و به تماشای تصویر خود در آینه پرداختند. آیا آنها فهمیده بودند در حال تماشای خودشان هستند؟ یا متوجه وجود خود شده بودند؟ این دانشمندان فکر می‌کنند همین‌طور است (البته همه موافق نیستند). آنها می‌گویند، سفره‌ماهی‌ها وقتی خود را در آینه دیدند، حباب‌های زیر خود را کنار زدند تا بتوانند خود را در آینه بهتر ببینند. درست مانند وقتی جلوی شیشه پنجره‌ای که کمی دور از شما قرار دارد و دستتان را تکان می‌دهید تا مطمئن شوید تصویر خودتان را می‌بینید.

آزمایش دیگر در این زمینه، ترسیم یک دایره رنگی در قسمتی از بدن ماهی است؛ جایی که ماهی فقط از طریق آینه بتواند نقطه رنگی را ببیند. یک کودک نوپای انسان، شامپانزه بزرگسال و حتی برخی زاغ‌ها می‌توانند براحتی به این نقاط غیره‌منتظره که در بدن‌شان قرار‌می‌گیرد، دسترسی پیدا کنند. اما سفره‌ماهی‌ها دست یا نوک ندارند که این کار را انجام دهند، بنابراین نمی‌شود به آسانی این آزمایش را انجام داد. اما با توجه به آزمایش قبلی اگر بتوانیم سفره‌ماهی را به فهرست اندک حیوانات خودآگاه مانند بیشتر پستانداران و تعدادی از پرندگان بیفزاییم، پس می‌توانیم بگوییم این ویژگی خاص بارها در قلمروی حیوانات به تکامل رسیده و شاید اکنون بیش از آنچه تصور می‌کنیم، حیوانات دریایی نیز از خودآگاهی برخوردار باشند.

ترسیم نقشه

در سواحل خلیج مکزیک، ماهی‌های کوچکی به نام گاوماهی زندگی می‌کنند. وقتی آب دریا در حالت مد قرار دارد، این ماهی‌ها ویژگی‌های بستر دریا را حفظ می‌کنند و زمانی‌که آب دریا عقب‌نشینی می‌کند، می‌دانند حوضچه‌های صخره‌ای کجا قرار دارند. به همین علت وقتی یکی از این ماهی‌ها گرفتار شکارچی شود، می‌داند مسیر فرار اضطراری خود را چگونه پیدا کند. آنها در مسیر صحیح جهش کرده و خود را داخل حوضچه دیگری می‌اندازند. وقتی دانشمندان این ماهی‌ها را چند هفته از محل زندگی خود دور کرده و دوباره بازگرداندند، آنها مسیرهای محیط زندگی‌شان را بخوبی به یاد داشتند.

حقه‌بازی ماهی‌ها

اگر گواه دیگری می‌خواهید که ثابت کند ماهی‌ها چیزی بیش از حافظه سه ثانیه‌ای دارند، به زمردماهی توجه کنید. آنها هر روز انگل‌ها و پوست‌های مرده صدها ماهی دیگر را پاک می‌کنند و البته کاملا یادشان می‌ماند که کدام ماهی را تمیز کرده‌اند و خدمات خود را برمبنای آن تنظیم می‌کنند. دانشمندان غواص، صدها ساعت به تماشای این ماهی‌ها هنگام کار پرداختند. زمردماهی‌ها در برابر ارائه خدمات به ماهی‌های شکارچی بزرگ مانند هامور، کارشان را با صداقت انجام می‌دهند. اما در برابر ماهی‌های گیاهخوار بی‌ضرر، به جای برداشتن انگل‌ها، فقط گل‌ولای روی پوست آنها را پاک می‌کنند. این گل‌ولای‌ها مواد مغذی بیشتری نسبت به انگل‌ها دارند و حاوی ضدآفتاب‌هایی هستند که زمردماهی را در برابر آفتاب‌سوختگی حفظ می‌کند. وقتی هم ماهی‌ها از این کار زمردماهی‌ها ناراحت می‌شوند، زمردماهی‌ها با مالیدن باله‌هایشان به ماهی‌ها، آنها را به آرامش دعوت می‌کنند.

تولید ابزار

استفاده از ابزار معمولا نشانه هوش بالاتری است که ماهی‌های مختلف دارند. ماهی کمانگیر معمولا از قطره‌های آب به شکل گلوله استفاده کرده و حشرات را از گیاهان روی سطح آب دور می‌کند. آنها حتی می‌توانند شکست نور بین هوا و آب را تشخیص داده و هدف‌گیری‌شان را به خوبی انجام دهند. چند سال پیش محققان نروژی مشاهده کردند روغن‌ماهی‌های اطلسی برای تغذیه خود، ابزار جدیدی ساختند. سه روغن‌ماهی که در دو آکواریوم جداگانه قرار داشتند، برچسب هویتی که به آنها نصب شده بود را دور نخی پیچیدند و درِ دستگاه تغذیه‌کننده را باز کردند و غذا خوردند! آنها قبلا یاد گرفته بودند که با کشیدن یک نخ به وسیله دهان‌شان می‌توانند به غذا دست یابند، اما بعد متوجه شدند با استفاده همزمان برچسب و نخ، سریع‌تر می‌توانند به غذایشان برسند.

تشخیص چهره انسان

دانشمندان دانشگاه کوئینزلند به ماهی‌های کمانگیر یاد دادند که چهره انسان‌ها را بشناسند. آنها یک صفحه رایانه‌ای بالای مخزن آکواریوم قرار دادند و به ماهی‌ها یاد دادند آب را به کناری زده و چهره فرد خاصی را ببینند. هر زمان که این کار را می‌کردند، از همان فرد، به عنوان پاداش غذا می‌گرفتند. بعدها ماهی‌های کمانگیر به محض مشاهده چهره آن فرد خاص در میان چهره‌های دیگر، به سرعت آب را به کناری می‌زدند. در واقع توانایی تشخیص چهره به ماهی‌ها کمک می‌کند که محیط اطراف خود و موارد مهم مانند شکارچیان یا طعمه‌ها را بشناسند.