فرصت طلایی گردشگری دینی

مفهوم گردشگری مذهبی از نظر شما چیست؟

از نظر من گردشگری در حوزه مذهب به دو بخش گردشگری مذهبی و گردشگری زیارتی تقسیم می‌شود که کارکردهای متفاوتی دارد.

گردشگری زیارتی، گردشگری یک فرد باورمند به عنوان یک عمل دینی است؛ مانند زیارت امام رضا(ع) توسط فردی شیعی، رفتن به حج توسط یک مسلمان یا رفتن به معبد بودا توسط یک فرد بودیسم. اما بحث گردشگری مذهبی فراتر از اینهاست. گردشگر مذهبی لزوما باورمند به مذهب خاصی نیست. گردشگر مذهبی فردی است که فارغ از مذهب، باور و اعتقادات خویش، علاقه‌مند به دیدن مکان‌ها، آیین‌ها و مناسک مذهبی است. زیارت امام رضا(ع) توسط فردی غیرمسلمان یا بازدید یک فرد مسلمان از معبد چک‌چک یزد که مربوط به زرتشتی‌هاست، در تقسیم‌بندی گردشگری مذهبی جای می‌گیرد.

چطور می‌توان از گردشگری برای بهبود چهره یک دین بهره برد؟

هیچ عنصری مانند تجربه رودر‌رو در شکل‌گیری تصویر واقعی از یک فرهنگ و اجتماع موثر نیست. یکی از کارکردهای گردشگری، شناخت فرهنگ‌هاست. گردشگرمذهبی می‌تواند شاهدی بر واقعیت‌های فرهنگی و دینی کشور مقصد باشد.

من به بیش از 20 کشور دنیا رفته‌ام و یکی از اهدافم معرفی یک چهره مثبت، روشن و پاک از اسلام و ایران بوده است. اما این هدف صرفا با سفرهای من به کشورهای خارجی محقق نمی‌شود و نیاز به آمدن آنها به ایران و دیدن واقعیات از نزدیک هم است. مثلا یک فرد مسیحی اهل سوئیس که به قم آمده بود تصورش از طلبه‌ها، پلیس‌های مذهبی خطرناک بود، اما دیدن واقعیات از نزدیک، تصور او را تغییر داد.

به نظر می‌رسد گردشگر مذهبی ما صرفا محدود به بازدید از اماکن مقدس و اجرای مناسک مشخص است، نظر شما در این‌باره چیست؟

هدف گردشگری مذهبی می‌تواند صرفا دیدن اماکن مذهبی نباشد. ما مراسم آیینی ویژه و جذابی مثل آیین قالی‌شویان کاشان یا عزاداری روز تاسوعای مردم زنجان را داریم که بالقوه ظرفیت جذب گردشگران زیادی را دارد. ترکیه خیلی خوب توانسته از این موضوع استفاده کند و حتی در ماه رمضان که با افت حجم گردشگر در کشورهای اسلامی مواجه هستیم، این کشور توانسته با خلاقیت و نوآوری، گردشگران غیرمسلمان را برای تجربه‌ای جدید در ماه رمضان به این کشور دعوت کند. در حالی که ما در ایران علاوه بر ماه رمضان، عاشورا را داریم، شب‌های قدر و آیین اعتکاف را داریم؛ در واقع بحث گردشگری مذهبی را باید فراتر از بحث مکان‌های مذهبی دید. امتیاز تنوع قومیت‌ها و مذاهب از جمله امتیازاتی است که ما نادیده گرفته‌ایم. ما اهل سنت، کلیمیان و زرتشتیان را داریم که هرکدام آیین‌های خودشان را دارند. از این آیین‌ها برای جذب گردشگر چقدر استفاده کرده‌ایم؟ آیین چک‌چک که مربوط به زرتشتیان است فقط در ایران برگزار می‌شود. اینها یک ظرفیت بزرگ در بحث گردشگری مذهبی است.

در بین کشورهای مسلمان چه کشوری این امتیاز را مورد توجه قرار داده است؟

مالزی در این زمینه کارهای خوبی انجام داده است. بتازگی قرار شده این کشور طی یک پروژه تجاری و گردشگری ۹۹۹ مسجد جهان را در ابعاد کوچک در مالزی بسازد این طرح درآمد زیادی برای صنعت گردشگری مالزی به همراه خواهد داشت. پیرو بررسی و مطالعه در مورد این طرح، یک هیات معماری تخصصی از مالزی به ایران هم سفر داشت. بحث معماری و چشم‌انداز مساجد یکی از پر‌اهمیت‌ترین موضوعات در کشورهای مسلمان است که جنبه زیبایی‌شناسی معماری اسلامی را مد‌نظر دارد و از آن برای جذب گردشگر استفاده می‌کند.

درآمد زایی از حوزه گردشگری دینی

رابطه دین و اقتصاد یکی از بحث‌های جدی است. سال ۲۰۱۵ یک پژوهش در آمریکا انجام شد که در نتیجه آن چنین به‌دست آمد که درآمد دین در آمریکا بیش از درآمد گوگل بوده است. ما متاسفانه دین را با نگاه «هزینه‌ای» می‌بینیم نه نگاه سرمایه‌آفرینی. خرده‌فرهنگ‌های هر دین یا مذهب از جمله آیین‌ها و مناسک و آثار باستانی بجا مانده از آن می‌تواند جاذبه گردشگری هم برای گردشگر مذهبی و هم غیر آن باشد. کتاب‌های خطی قدیمی، اماکن متبرکه برخوردار از معماری منحصر به‌فرد چون مسجد کبود و مسجد شیخ لطف‌ا... و نمونه‌های متعدد دیگر از این جمله‌اند. متاسفانه در سال‌های اخیر عوامل مشترک زیبایی‌شناسی و هنر معماری در مساجد ما کمتر به کار رفته است و مساجد اخیر ما بر‌خلاف مساجد قدیمی چون مسجد شیخ‌لطف‌ا... یا مسجد کبود، چشم‌انداز گردشگری ندارد.

مریم خورشیدی

جام‌جم